వికీపీడియా

చంద్రయాన్-3

భారతదేశం చేపట్టిన చంద్ర అన్వేషణ యాత్ర

చంద్రయాన్ -3, భారతీయ అంతరిక్ష పరిశోధన సంస్థ (ఇస్రో) చేపట్టిన చంద్ర యాత్ర. భారత చంద్రయాన్ కార్యక్రమంలో ఇది మూడవది.[4] చంద్రయాన్-2లో లాగానే ఇందులో కూడా ఒక రోవరు, ఒక ల్యాండరూ ఉన్నాయి. కానీ ఇందులో ఆర్బిటరు లేదు. దాని ప్రొపల్షను మాడ్యూలే రిలే ఉపగ్రహం లాగా పనిచేస్తుంది. ఈ ప్రొపల్షను మాడ్యూలు చంద్రుని చుట్టూ 100 కి.మీ. కక్ష్య వరకూ ల్యాండరును రోవరునూ తీసుకుపోతుంది.[5][6] ప్రొపల్షను మాడ్యూలులో రోవరు ల్యాండర్లతో పాటు స్పెక్ట్రో పోలారిమెట్రీ ఆఫ్ హ్యాబిటబుల్ ప్లానెట్ ఎర్త్ (SHAPE) అనే పేలోడును కూడా పంపించారు. ఇది చంద్రుని కక్ష్య నుండి భూమిని పరిశీలిస్తుంది. చంద్రయాన్-2 ప్రయోగంలో చంద్రుని కక్ష్య లోకి విజయవంతంగా ప్రవేశించాక, ప్రయోగాంతంలో సాఫ్ట్‌వేరు లోపం కారణంగా ల్యాండరు మృదువుగా దిగక వైఫల్యం చెందింది. ఆ తరువాత ఈ కార్యక్రమాన్ని ప్రకటించారు.[7] చంద్రయాన్ 2023 ప్రయోగం 3 జూలై 14 న మధ్యాహ్నం 2:35 గంటలకు జరిగింది. శ్రీహరికోట, సతీష్ ధావన్ అంతరిక్ష కేంద్రం లోని రెండవ ప్రయోగ వేదిక నుండి దీన్ని ఎల్‌విఎమ్-ఎమ్4 వాహక నౌక ద్వారా ప్రయోగించారు.[8] చంద్రయాన్-3 ల్యాండర్ విక్రమ్ 2023 ఆగస్టు 23 సాయంత్రం 6.04 గంటలకు చంద్రుడి దక్షిణ ధ్రువానికి సమీపంలో సురక్షితంగా సాఫ్ట్ ల్యాండ్ చేసింది.[9] చంద్రయాన్‌-3 ప్రయోగం విజయవంతమైన నేపథ్యంలో 2023 ఆగష్టు 26న దేశ ప్రధాని నరేంద్రమోడి బెంగళూరుకు చేరుకుని పీణ్యలోని ఇస్రో కేంద్రంలో శాస్త్రవేత్తలను అభినందించారు. చంద్రయాన్‌ - 3 దిగిన ప్రదేశానికి శివశక్తి అని నామకరణం చేయడంతో పాటు ఇకపై ప్రతియేటా ఈ రోజు (ఆగష్టు 23)ని జాతీయ అంతరిక్ష దినోత్సవం జరుపుకోవాలని ప్రకటించారు.[10]

చంద్రయాన్-3
చంద్రయాన్-3 ఇంటెగ్రేటెడ్ మాడ్యూలు
మిషన్ రకంల్యాండరు, రోవరు, ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు
ఆపరేటర్భారతీయ అంతరిక్ష పరిశోధనా సంస్థ (ఇస్రో)
COSPAR ID2023-098A Edit this at Wikidata
SATCAT no.57320Edit this on Wikidata
మిషన్ వ్యవధి
  • విక్రమ్ ల్యాండరు: ≤ 14 రోజులు (ప్రణాళిక)
    * ప్రజ్ఞాన్ రోవరు: ≤ 14 రోజులు (ప్రణాళిక)
అంతరిక్ష నౌక లక్షణాలు
బస్చంద్రయాన్
తయారీదారుడుఇస్రో
పే లోడ్ ద్రవ్యరాశిప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు: 2148 కె.జి
ల్యాండర్ మాడ్యూలు (విక్రమ్): 1752 కెజి రోవరుతో సహా (ప్రజ్ఞాన్) 26 కెజి
మొత్తం: 3900 కెజి
శక్తిప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు: 758 W ల్యాండర్ మాడ్యూలు (విక్రమ్): 738W, WS with Bias రోవరు: 50W
మిషన్ ప్రారంభం
ప్రయోగ తేదీ2023-07-14 (2023-07-14) 14:35 IST, (9:05 UTC)[1]
రాకెట్LVM3 M4
లాంచ్ సైట్సతీష్ ధావన్ అంతరిక్ష కేంద్రం
కాంట్రాక్టర్ఇస్రో
moon ల్యాండర్
అంతరిక్ష నౌక భాగంరోవర్
ల్యాండింగ్ తేదీ23 August 2023[2]
ల్యాండింగ్ సైట్69.367621 S, 32.348126 E[3]
← చంద్రయాన్-2
చంద్ర ధ్రువ పరిశోధన యాత్ర →
 

నేపథ్యం

మార్చు

చంద్రునిపై సాఫ్ట్ ల్యాండింగ్‌ను ప్రదర్శించడానికి చంద్రయాన్-2 కార్యక్రమంలో, ఇస్రో ఒక ఆర్బిటర్, ల్యాండర్, రోవర్‌తో కూడిన చంద్రయాన్ నౌకను లాంచ్ వెహికల్ మార్క్-3 (LVM 3) వాహనంపై ప్రయోగించింది. ప్రజ్ఞాన్ రోవర్‌ను మోహరించేందుకు గాను ల్యాండర్, 2019 సెప్టెంబరులో చంద్రుని ఉపరితలంపై దిగేలా ప్రణాళిక వేసారు.[11][12]

2025 లో ఇస్రో, జపాన్‌ సహకారంతో చంద్రుని దక్షిణ ధ్రువం పైకి యాత్ర చేసే ప్రతిపాదన గురించి నివేదికలు వెలువడ్డాయి. దీనిలో భారతదేశం తన వంతుగా ల్యాండర్‌ను అందజేస్తుంది. జపాన్ లాంచర్, రోవర్ రెండింటినీ అందిస్తుంది. ఆ యాత్రలో సైట్ నమూనాలను సేకరించడం, చంద్రునిపై రాత్రివేళ మనుగడ సాగించేందుకు సంబంధించిన సాంకేతికతలు ఉండవచ్చు.[13][14] అయితే, చంద్రయాన్-2 లో విక్రమ్ ల్యాండర్ విఫలమవడంతో 2025 లో జపాన్‌ భాగస్వామ్యంతో తలపెట్టిన చంద్ర ధ్రువ యాత్ర కోసం అవసరమైన ల్యాండింగ్ సామర్థ్యాలను ప్రదర్శించడానికి మరొక చంద్రయాత్ర చేపట్టవలసి వచ్చింది. యూరోపియన్ స్పేస్ ఏజెన్సీ (ESA) తో కుదిరిన ఒక ఒప్పందం ప్రకారం, క్లిష్టమైన యాత్ర కార్యకలాపాలలో వారి యూరోపియన్ స్పేస్ ట్రాకింగ్ (ESTRACK) మద్దతు ఇస్తుంది.[15]

ఉద్దేశాలు

మార్చు

చంద్రయాన్-3 మిషన్ కోసం ఇస్రో మూడు ప్రధాన లక్ష్యాలను నిర్దేశించుకుంది. అవి:

  1. చంద్రుని ఉపరితలంపై సురక్షితంగా, మృదువుగా ల్యాండింగు చేయడం.
  2. చంద్రునిపై రోవర్ సంచరించే సామర్థ్యాలను గమనించడం, ప్రదర్శించడం
  3. చంద్రుని కూర్పును బాగా అర్థం చేసుకోవడానికి, చంద్రుని ఉపరితలంపై లభ్యమయ్యే రసాయనాలు, సహజ మూలకాలు, నేల, నీరు మొదలైన వాటిపై అక్కడే శాస్త్రీయ ప్రయోగాలు, పరిశీలనలు చేయడం. రెండు గ్రహాల మధ్య యాత్రలు చేసేందుకు అవసరమైన కొత్త టెక్నాలజీల అభివృద్ధి, ప్రదర్శన.[16]

రూపకల్పన

మార్చు

చంద్రయాన్-3 లో 3 ముఖ్యమైన భాగాలున్నాయి

ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు

మార్చు

ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు, ల్యాండరు, రోవరులను 100 కి.మీ చంద్ర కక్ష్య వరకు తీసుకువెళుతుంది. ఇది ఒక వైపున పెద్ద సోలార్ ప్యానెల్‌తో కూడిన పెట్టె లాంటి నిర్మాణం. పైన ఉన్న పెద్ద స్థూపం (ఇంటర్‌మోడ్యులర్ అడాప్టర్ కోన్) ల్యాండర్‌కు మౌంటు స్ట్రక్చర్‌గా పనిచేస్తుంది. చంద్ర కక్ష్య నుండి భూమి స్పెక్ట్రల్, పోలారిమెట్రిక్ కొలతలను అధ్యయనం చేసే fస్పెక్ట్రో-పోలారిమెట్రీ ఆఫ్ హాబిటబుల్ ప్లానెట్ ఎర్త్ (షేప్) అనే పేలోడ్‌ కూడా మాడ్యూలులో ఉంటుంది.[6][17]

ల్యాండరు

మార్చు

చంద్రునిపై మృదువుగా దిగేది ల్యాండరే. ఇది కూడా పెట్టె ఆకారంలో ఉంటుంది, నాలుగు ల్యాండింగ్ కాళ్లు, ఒక్కొక్కటి 800 న్యూటన్‌ల థ్రస్టునిచ్చే నాలుగు ల్యాండింగ్ థ్రస్టర్‌లు ఉంటాయి. ఇది, రోవరుతో పాటు అక్కడికక్కడే విశ్లేషణ చేసే వివిధ శాస్త్రీయ పరికరాలను తీసుకువెళ్ళింది. చంద్రయాన్-2లో లాగా కాకుండా, చంద్రయాన్-3 ల్యాండరులో నాలుగు ఇంజన్‌లు మాత్రమే ఉన్నాయి.[18] చంద్రయాన్-2 లోని విక్రమ్‌లో ఐదు 800 న్యూటన్‌ల ఇంజన్‌లు, ఐదవది కేంద్రంగా స్థిర థ్రస్ట్‌తో అమర్చబడి ఉంది. అదనంగా, చంద్రయాన్-3 ల్యాండర్‌లో లేజర్ డాప్లర్ వెలోసిమీటర్ (LDV) ఉంది.[19] చంద్రయాన్-2 తో పోలిస్తే, చంద్రయాన్-3 కాళ్లు మరింత బలిష్టంగా చేసారు. ల్యాండరులో మూడు పేలోడ్‌లను పంపించారు:

  • చంద్రాస్ సర్ఫేస్ థర్మోఫిజికల్ ఎక్స్పెరిమెంట్ (ChaSTE): ఇది చంద్రుని ఉపరితలపు ఉష్ణ వాహకతను, ఉష్ణోగ్రతనూ కొలుస్తుంది.
  • లూనార్ సీస్మిక్ యాక్టివిటీ కోసం పరికరం (ILSA): ఇది ల్యాండింగ్ స్థలం చుట్టూ భూకంపనలను కొలుస్తుంది.
  • లాంగ్‌ముయిర్ ప్రోబ్ (LP): ఇది ప్లాస్మా సాంద్రతను, దాని వైవిధ్యాలనూ అంచనా వేస్తుంది.

రోవరు

మార్చు

రోవరు, చంద్రుని ఉపరితలంపై ప్రయాణించి, నమూనాలను సేకరించి, చంద్రుని భౌగోళిక, రసాయన కూర్పును విశ్లేషించే ఒక మొబైల్ ప్రయోగశాల. ఇది ఆరు చక్రాలు (బోగీ వీల్‌లు) కలిగిన దీర్ఘచతురస్రాకార చట్రం.[20]

రోవరు విశేషాలు:

  • ఆరు చక్రాల డిజైన్
  • 26 కిలోగ్రాముల బరువు (57 పౌండ్లు)
  • 500 మీటర్ల పరిధి (1,640 అడుగులు)
  • కెమెరాలు, స్పెక్ట్రోమీటర్లు, డ్రిల్‌తో సహా శాస్త్రీయ పరికరాలు
  • ఒక చాంద్రమాన రోజు (14 భూమి రోజులు) ఆశించిన జీవితకాలం
  • భారతదేశంలోని ల్యాండర్, గ్రౌండ్ కంట్రోల్ బృందంతో కమ్యూనికేషన్

చంద్రయాన్-3 రోవర్ అనేక ముఖ్యమైన శాస్త్రీయ ఆవిష్కరణలను చేస్తుందని భావిస్తున్నారు, వాటిలో:

  • చంద్ర ఉపరితలం యొక్క కూర్పు
  • చంద్రుని నేలలో నీటి మంచు ఉనికి
  • చంద్ర ప్రభావాల చరిత్ర
  • చంద్రుని వాతావరణం యొక్క పరిణామం

భారతదేశ అంతరిక్ష కార్యక్రమానికి చంద్రయాన్-3 రోవర్ ఒక పెద్ద ముందడుగు. దేశంలో పెరుగుతున్న సాంకేతిక సామర్థ్యాలకు నిదర్శనం. చంద్రునిపై మానవ అవగాహన పెంపొందడానికి ఇది తోడ్పడుతుంది.

 
చంద్రయాన్-3 ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలు
 
చంద్రయాన్-3 ల్యాండరు
 
చంద్రయాన్-3 రోవరు

నిధులు

మార్చు

2019 డిసెంబరులో ఇస్రో, ఈ ప్రాజెక్ట్ కోసం ₹75 కోట్ల ప్రాథమిక నిధులు అభ్యర్థించింది. ఇందులో ₹60 కోట్లు యంత్రాలు, పరికరాలు, తదితర మూలధన వ్యయం కోసం ఖర్చు అవుతుంది. మిగిలిన ₹15 కోట్లు రెవెన్యూ వ్యయం కింద కోరింది.[21] ఈ ప్రాజెక్టు చేపట్టడాన్ని ధ్రువీకరిస్తూ ఇస్రో మాజీ ఛైర్మన్ కె. శివన్, దీనికి సుమారు ₹615 కోట్లు అవుతుందని చెప్పాడు.[22]

చంద్రయాన్-3

మార్చు

భూమి నుండి బయలుదేరి చంద్రయాన్, చంద్రుణ్ణి చేరే ప్రయాణం ఇలా ఉంటుంది:

చంద్రయాన్-3 యానిమేషను
 
భూమి చుట్టూ
 
చంద్రుని చుట్టూ
       చంద్రయాన్-3 ·        భూమి ·        చంద్రుడు

ప్రయోగం

మార్చు
 
చంద్రయాన్-3 ను అంతరిక్షంలోకి తీసుకెళ్ళిన ఎల్‌విఎమ్3-ఎమ్4 రాకెట్

చంద్రయాన్-3 ను శ్రీహరికోటలోని సతీష్ ధావన్ అంతరిక్ష కేంద్రం నుండి షెడ్యూల్ ప్రకారం 2023 జూలై 14 న మధ్యాహ్నం 2:35 గంటలకు ఎల్‌విఎమ్3-ఎమ్4 రాకెట్లో అంతరిక్షం లోకి పంపించారు.[23] చంద్రుడిపైకి వెళ్లే పథంలో అంతరిక్ష నౌకను అనుకున్న కక్ష్యలో చేర్చారు. భూమి, చంద్రుని మధ్య దూరం దాదాపు 3,84,400 కిలోమీటర్లు. చంద్రయాన్-3 ఆగస్టు 23 లేదా ఆగస్టు 24న చంద్రుని దక్షిణ ధ్రువ ప్రాంతంలో సాఫ్ట్ ల్యాండింగ్ సాధిస్తుందని అంచనా వేసారు.[24]

భూమి, చంద్రుల సామీప్యతను గణించి ఇస్రో, చంద్రయాన్ 3 ప్రయోగానికి జూలై నెలను ఎంచుకుంది.[25]

తదుపరి లక్ష్యం

మార్చు

చంద్రయాన్-3 ల్యాండర్ చంద్రుని ఉపరితలంపై 2023 ఆగస్టు 23 సాయంత్రం 6.04 గంటలకు తాకిన చంద్రయాన్ ల్యాండర్ చంద్రుని ధూళి స్థిరపడటానికి కొన్ని గంటలు వేచి ఉంటుంది.ఆ తర్వాత, దాని ఒక వైపున ఉన్న ప్యానెల్‌లు తెరుచుకుంటాయి, ప్రగ్యాన్, మూన్ రోవర్, ఉపరితలంపైకి జారిపోయేలా ఒక ర్యాంప్ అమర్చబడుతుంది.ఇది చంద్రునిపై రాళ్ళు, క్రేటర్స్ చుట్టూ తిరుగుతూ కీలకమైన డేటా, చిత్రాలను సేకరించి విశ్లేషణ కోసం భూమికి తిరిగి పంపబడుతుంది.ల్యాండర్, రోవర్ ఐదు శాస్త్రీయ పరికరాలను కలిగి ఉన్నాయి, ఇవి "చంద్రుని ఉపరితలం యొక్క భౌతిక లక్షణాలు, ఉపరితలం దగ్గరగా ఉండే వాతావరణం , ఉపరితలం క్రింద ఏమి జరుగుతుందో అధ్యయనం చేయడానికి టెక్టోనిక్ కార్యకలాపాలను" కనుగొనడంలో సహాయపడతాయి.ల్యాండింగ్ తేదీ కూడా చంద్రుని రోజు ప్రారంభంతో సమానంగా ఎంచుకోబడింది - ఇది 28 భూమి రోజులకు సమానం - ఎందుకంటే ల్యాండర్, రోవర్ యొక్క బ్యాటరీలు ఛార్జ్ చేయడానికి, పని చేయడానికి సూర్యరశ్మి అవసరం.

కక్ష్య పెంచడం, ల్యాండింగు

మార్చు

ఉపగ్రహాన్ని కక్ష్యలో ప్రక్షేపించిన తరువాత, చంద్రుని దిశగా వెళ్ళే క్రమంలో దాని కక్ష్యను పెంచుతారు. ఇందుకోసం చంద్రయాన్‌లో ఉన్న లిక్విడ్ అపోజీ మోటారును (LAM) మండించి, చంద్రప్రయాణ కక్ష్యలోకి ప్రవేశపెడతారు. కక్ష్యలో చేసే ఆ విన్యాసాల వివరాలను కింది పట్టికలో చూడవచ్చు.

దశ, సీక్వెన్స్ తేదీ LAM

మండించిన వ్యవధి

సాధించిన ఎత్తు వాలు కక్ష్యా వ్యవధి మూలాలు
అపోజీ పెరిజీ
భూకక్ష్య: ప్రయోగం 2023 జూలై 14 — 36,500 కి.మీ. (22,700 మై.) 170 కి.మీ. (110 మై.) 21.3° — [26]
భూకక్ష్యలో

విన్యాసాలు: 1

2023 జూలై 15 — 41,762 కి.మీ. (25,950 మై.) 173 కి.మీ. (107 మై.) 21.3° — [26]
భూకక్ష్యలో

విన్యాసాలు: 2

2023 జూలై 17 — 41,603 కి.మీ. (25,851 మై.) 226 కి.మీ. (140 మై.) — — [27]
భూకక్ష్యలో

విన్యాసాలు: 3

2023 జూలై 18 — 51,400 కి.మీ. (31,900 మై.) 228 కి.మీ. (142 మై.) — — [28]
భూకక్ష్యలో విన్యాసాలు: 4 2023 జూలై 18 — 71,351 కి.మీ. (44,335 మై.) 233 కి.మీ. (145 మై.)
భూకక్ష్యలో విన్యాసాలు: 5 2023 జూలై 25 127,603 కి.మీ. (79,289 మై.) 236 కి.మీ. (147 మై.)
చంద్రుని దిశగా 2023 జూలై 31 — 369,328 కి.మీ. (229,490 మై.) 288 కి.మీ. (179 మై.) — [29]
చంద్రుని కక్ష్యలో విన్యాసాలు:1

(చంద్రుని కక్ష్య లోకి చేరడం)

2023 ఆగస్టు 5 1,835 s (30.58 min) 18,074 కి.మీ. (11,231 మై.) 164 కి.మీ. (102 మై.) Approx. 21 h (1,300 min) [30]
చంద్రుని కక్ష్యలో విన్యాసాలు: 2 2023 ఆగస్టు 6 — 4,313 కి.మీ. (2,680 మై.) 170 కి.మీ. (110 మై.) — [31]
చంద్రుని కక్ష్యలో విన్యాసాలు:3 2023 ఆగస్టు 9 — 1,437 కి.మీ. (893 మై.) 174 కి.మీ. (108 మై.) — [32]
చంద్రుని కక్ష్యలో విన్యాసాలు:4 2023 ఆగస్టు 14 — 177 కి.మీ. (110 మై.) 150 కి.మీ. (93 మై.) — [33]
చంద్రుని కక్ష్యలో విన్యాసాలు:5 2023 ఆగస్టు 16 — 163 కి.మీ. (101 మై.) 153 కి.మీ. (95 మై.) — [34]
ల్యాండరు కక్ష్యను వీడే

విన్యాసాలు: 1

2023 ఆగస్టు 18 — 157 కి.మీ. (98 మై.) 113 కి.మీ. (70 మై.) — [35]
ల్యాండరు కక్ష్యను వీడే

విన్యాసాలు: 2

2023 ఆగస్టు 19 60 s (1.0 min) 134 కి.మీ. (83 మై.) 25 కి.మీ. (16 మై.) — [36]
ల్యాండింగు 23 ఆగస్టు 2023 TBC — — [37]
రోవరు

మోహరింపు

2023 ఆగస్టు 23 — — — [37]

చంద్రునిపై కార్యకలాపాలు

మార్చు

ఉపరితల కార్యకలాపాలు

మార్చు

సెప్టెంబరు 3 న రోవర్ తన అసైన్‌మెంట్‌లన్నింటినీ పూర్తి చేసిన తర్వాత దాన్ని స్లీప్ మోడ్‌లో పెట్టారు. రాబోయే చంద్ర రాత్రికి సన్నాహకంగా దాని బ్యాటరీలను ఛార్జ్ చేసి, రిసీవరును ఆన్‌లో ఉంచామని ఇస్రో చెప్పింది. [38] "రోవర్ పేలోడ్‌లను ఆఫ్ చేసాం, అది సేకరించిన డేటాను ల్యాండర్ భూమికి ప్రసారం చేసింది" అని ఇస్రో, ప్రకటనలో తెలిపింది. చంద్రయాన్-3 ల్యాండర్, రోవర్ ఒక చంద్ర పగటి కాలం లేదా 14 భూమి రోజులు మాత్రమే పనిచేస్తాయని అంచనా వేసారు. ఆన్-బోర్డ్ ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలను చంద్రునిపై రాత్రి ఉష్ణోగ్రతలు −120 °C (−184 °F) ని తట్టుకునేలా రూపొందించలేదు. [39] సెప్టెంబరు 22న, ల్యాండర్, రోవర్లు మేల్కొలుపు కాల్‌లకు స్పందించలేదు.[40][41] సెప్టెంబరు 28 నాటికి కూడా అవి స్పందించలేదు. దాంతో తదుపరి ఉపరితల కార్యకలాపాలపై ఆశలు సన్నగిల్లాయి. [42]

గంతు వేసే ప్రయోగం

మార్చు

విక్రమ్ సెప్టెంబరు 3న చంద్రుని ఉపరితలంపై ఒక 'గంతు' వేసింది. దాని ఇంజిన్‌లను మండించి 40 cమీ. (16 అం.) ఎత్తున ఎగిరించి అంతే దూరం దూకించారు.[43] భవిష్యత్తులో జరిపే వెనక్కి తిరిగి వచ్చే యాత్రల్లో ఉపయోగించాల్సిన సామర్థ్యాలను ఈ పరీక్ష ప్రదర్శించింది. పరికరాలను, రోవర్ విస్తరణ రాంపునూ ఈ గంతు కోసం వెనక్కి తీసుకుని, ఆ తర్వాత మళ్లీ మోహరించారు.[44][45][46]

ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలును భూమి కక్ష్యలోకి తిరిగి చేర్చారు

మార్చు

చంద్రయాన్-3 లోని ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలును చంద్ర కక్ష్య నుండి భూమి చుట్టూ ఉన్న కక్ష్యకు తరలించారు.[47][48] చంద్ర కక్ష్యలో మూడు నెలలపాటు SHAPEని ఆపరేట్ చేయాలనేది ప్రణాళిక అయినప్పటికీ, ప్రొపల్షన్ మాడ్యూలులో 100 కిలోలకు పైగా ఇంధనం మిగిలి ఉన్నందున ఒక నెల తరువాత దాన్ని ఉపయోగించాలని నిర్ణయించారు. భవిష్యత్ చంద్రయానాల కోసం అవసరమైన అదనపు సమాచారాన్ని పొందడానికి, వెనక్కి తిరిగి వచ్చే యాత్రల కోసం, గురుత్వాకర్షణ-సహాయక ఫ్లైబై మిషన్‌ల కోసం వ్యూహాలను నిర్ణయించడానికీ ఈ పరీక్ష జరిపారు. ఇస్రో లోని ఫ్లైట్ డైనమిక్స్ బృందం అభివృద్ధి చేసిన సాఫ్ట్‌వేర్‌ను ఈ రిటర్న్ విన్యాసాల ద్వారా ధృవీకరించారు.

మొదటి లూనార్ బౌండ్ అపోజీ రైజింగ్ విన్యాసాన్ని 2023 అక్టోబరు 9 న జరిపి అపోజీని 150 కి.మీ. నుండి 5112 కి కి.మీ. కు పెంచారు. అలాగే కక్ష్యా కాలాన్ని 2.1 గంటల నుండి 7.2 గంటలకు పెంచారు. ట్రాన్స్-ఎర్త్ ఇంజెక్షన్ 2023 అక్టోబరు 13 న ~380,000 x 180,000 కి.మీ. కక్ష్య లక్ష్యంగా జరిపారు. దీని తర్వాత నాలుగు లూనార్ ఫ్లైబైలు వచ్చాయి. చివరిది 2023 నవంబరు 7 న జరిగింది. మాడ్యూల్ 2023 నవంబరు 10 న చంద్రుడి ప్రభావం (SOI) నుండి బయట పడింది. 2023 నవంబరు 22 న సుమారు 154,000 కి.మీ. ఎత్తులో మొదటిసారి పెరిజీని దాటింది. ప్రొపల్షన్ మాడ్యూల్ ప్రస్తుతం భూమి చుట్టూ దాని పథంలో మారుతూ కనిష్ట పెరిజీ ఎత్తు 115,000 కిలోమీటర్లు (71,000 మై.) తో, 27 డిగ్రీల వంపుతో దాదాపు 13 రోజుల కక్ష్యా వ్యవధితో పరిభ్రమిస్తోంది. SHAPE పేలోడ్‌ను, భూమి దాని వీక్షణ క్షేత్రంలో ఉన్నప్పుడూ, అలాగే 2023 అక్టోబరు 28 నాటి సూర్యగ్రహణం వంటి ప్రత్యేక ఘటనల సమయంలో నిర్వహిస్తారు. SHAPE పేలోడ్ కార్యకలాపాలను మరింత కాలం కొనసాగించేందుకు ప్రణాళిక వేసారు.[49]

మిషన్ జీవితకాలం

మార్చు
  • ప్రొపల్షన్ మాడ్యూల్: ల్యాండర్, రోవర్‌లను 100-by-100-కిలోమీటరు (62 మై. × 62 మై.) కక్ష్య లోకి తీసుకువెళుతుంది. ఆరు నెలల వరకు ప్రయోగాత్మక పేలోడ్ ఆపరేషన్‌ ఉంటుంది.[50]
  • లాండర్ మాడ్యూల్: ఒక చంద్ర పగటి కాలం (14 భూమి రోజులు). [50]
  • రోవర్ మాడ్యూల్: ఒక చంద్ర పగటి కాలం (14 భూమి రోజులు). [50]

బృందం

మార్చు

ఫలితాలు

మార్చు

అసోసియేటెడ్ ప్రెస్, మిషన్ విజయం గురించి వ్యాఖ్యానిస్తూ, "విజయవంతమైన ఈ యాత్ర భారతదేశ సాంకేతికతను, అది అంతరిక్ష శక్తిగా ఎదుగుతున్న స్థితినీ ప్రదర్శించింది.[57] నీటి ఉనికిపై ఫలితాల గురించి, "చంద్ర ఉపరితలంపై ఘనీభవించిన నీటి సంకేతాల కోసం రోవర్ శోధించిన ఫలితంపై మట్ళాడ్డానికి మాటలు రావడం లేదు (...)" అని రాసింది. [57]

సల్ఫర్ గుర్తింపు

మార్చు

ఆగస్టు 29న, ప్రజ్ఞాన్ రోవర్‌లోని లేజర్ ప్రేరిత బ్రేక్‌డౌన్ స్పెక్ట్రోస్కోప్ (LIBS) పరికరం దక్షిణ ధ్రువానికి సమీపంలో ఉన్న చంద్రుని ఉపరితలంలో సల్ఫర్ ఉనికిని "మొదటి-స్థానంలో కొలతల" ద్వారా "నిస్సంశయంగా" నిర్ధారించిందని ISRO నివేదించింది. . [58] [59] చంద్రునిపై సల్ఫర్ ఉనికి గురించి ముందే తెలుసు; [60] అయితే, దీన్ని దక్షిణ ధ్రువం వద్ద ఉన్నట్టు మొదటిసారి రోవర్ కనుగొంది. [61]

NASAలోని ప్రాజెక్ట్ శాస్త్రవేత్త నోహ్ పెట్రో, BBC తో మాట్లాడుతూ, అపోలో ప్రోగ్రామ్ నమూనాల నుండి చంద్రుని రెగోలిత్‌లో సల్ఫర్ ఉన్నట్లు తెలిసినప్పటికీ, ప్రజ్ఞాన్ ' పరిశోధనలను "అద్భుతమైన సాఫల్యం"గా అతను అభివర్ణించాడు. [62]

సల్ఫర్‌తో పాటు, అల్యూమినియం (Al), కాల్షియం (Ca), ఇనుము (Fe), క్రోమియం (Cr), టైటానియం (Ti), మాంగనీస్ (Mn), సిలికాన్ (Si), ఆక్సిజన్ (O) వంటి ఇతర మూలకాలను కూడా రోవర్ గుర్తించింది.[63] హైడ్రోజన్ (H) కోసం కూడా శోధిస్తున్నట్లు ఏజెన్సీ తెలిపింది.[64][65]

ప్లాస్మా మదింపు

మార్చు

ఆగస్టు 31 న ఇస్రో, విక్రమ్ ల్యాండర్‌లోని రంభ (RAMBHA) పరికరం నుండి వచ్చిన ప్లాస్మా డెన్సిటీ డేటాను విడుదల చేసింది. ప్రారంభ అంచనాలు చంద్రుని ఉపరితలంపై సాపేక్షంగా తక్కువ ప్లాస్మా సాంద్రతలు m3 కి 5 నుండి 30 మిలియన్ ఎలక్ట్రాన్‌ల వరకు మారుతున్నట్లు నివేదించాయి. మూల్యాంకనం చంద్రుని రోజు ప్రారంభ దశలకు సంబంధించినది. చంద్రుని రోజు మొత్తంలో ఉపరితల ప్లాస్మా వాతావరణంలో మార్పులను అన్వేషించడం ఈ ప్రోబ్ లక్ష్యం. [66]

భూకంప కొలతలు

మార్చు

అదే రోజు, ISRO ల్యాండర్‌లోని ILSA పేలోడ్ నుండి డేటాను విడుదల చేసింది, ఆగస్టు 25న రోవర్ కదలిక యొక్క కంపన కొలతలను అందించింది. ఆగస్టు 26న సహజమైనదిగా భావిస్తున్న సంఘటన గురించిన సమాచారం అందించింది. ఈ రెండో సంఘటనకు కారణాన్ని ప్రస్తుతం దర్యాప్తు చేస్తున్నారు. [67] ఇది చంద్రుని కంపంగా అనుమానిస్తున్నారు. [68]

అంతర్జాతీయ స్పందనలు

మార్చు

యూరోపియన్ స్పేస్ ఏజెన్సీ డైరెక్టర్ జనరల్ జోసెఫ్ అష్‌బాచెర్ ఇలా అన్నారు: "ఇన్‌క్రెడిబుల్! ఇస్రోకు, చంద్రయాన్-3 కు, భారతదేశ ప్రజలందరికీ అభినందనలు!! కొత్త సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని ప్రదర్శించిన, మరొక ఖగోళ వస్తువుపై భారతదేశపు మొట్టమొదటి సాఫ్ట్ ల్యాండింగ్‌ను సాధించిన గొప్ప సందర్భం. బాగా చేసారు. నాకు భలే నచ్చేసింది."[69][70][71]

మాల్దీవుల విదేశాంగ మంత్రి అబ్దుల్లా షాహిద్ ఇలా వ్రాశారు, "ఒక దక్షిణాసియా దేశంగా, పొరుగు దేశంగా మేము, మీరు చంద్రుని దక్షిణ ధ్రువం దగ్గర చంద్రయాన్ 3 విజయవంతంగా ల్యాండింగ్ అయినందుకు గర్విస్తున్నాము. ఇది మానవాళి అందరికీ విజయం! కొత్త అన్వేషణలకు మార్గాలను తెరిచింది." [72]

నాసా అడ్మినిస్ట్రేటర్ బిల్ నెల్సన్, "చంద్రయాన్-3 చంద్ర సౌత్ పోల్ ల్యాండింగ్‌ను విజయవంతం చేసినందుకు ఇస్రోకు అభినందనలు. చంద్రునిపై అంతరిక్ష నౌకను విజయవంతంగా ల్యాండ్ చేసిన 4వ దేశంగా భారత్‌కు అభినందనలు. ఈ ప్రయోగంలో మీకు భాగస్వామి అయినందుకు మేము సంతోషిస్తున్నాము."[73] [74]

దక్షిణాఫ్రికా అధ్యక్షుడు సిరిల్ రమాఫోసా మాట్లాడుతూ, "బ్రిక్స్ కుటుంబంగా ఇది మాకు ఒక ముఖ్యమైన సందర్భం. మీతో పాటు మేమూ సంతోషిస్తున్నాం. ఈ గొప్ప విజయం సాధించిన ఆనందంలో మేమూ మీతో పాలుపంచుకుంటున్నాం." [75]

భారత ప్రెసిడెంట్ ద్రౌపది ముర్ము, మోడీ లకు రష్యా అధ్యక్షుడు వ్లాదిమిర్ పుతిన్ పంపిన సందేశాన్ని ఉటంకిస్తూ క్రెమ్లిన్, “దయచేసి, భారత అంతరిక్ష కేంద్రం చంద్రయాన్-3ని చంద్రునిపై దక్షిణ ధ్రువం సమీపంలో విజయవంతంగా ల్యాండింగ్ చేసిన సందర్భంగా నా హృదయపూర్వక అభినందనలు స్వీకరించండి. అంతరిక్ష పరిశోధనలో ఇది ఒక పెద్ద ముందడుగు. సైన్స్ అండ్ టెక్నాలజీ రంగంలో భారతదేశం సాధించిన అద్భుతమైన పురోగతికి నిదర్శనం. [76]

నేపాల్ ప్రధాని పుష్ప కమల్ దహల్ మాట్లాడుతూ "ఈరోజు చంద్రుని ఉపరితలంపై చంద్రయాన్-3ని విజయవంతంగా ల్యాండింగ్ చేసి సైన్స్ అండ్ స్పేస్ టెక్నాలజీలో చారిత్రాత్మక విజయాన్ని ఆవిష్కరించినందుకు భారత ప్రధాని శ్రీ నరేంద్ర మోదీ జీకి, ఇస్రో బృందానికీ నేను అభినందనలు తెలియజేస్తున్నాను" అని అన్నాడు. [77]

ఇవి కూడా చూడండి

మార్చు

మూలాలు

మార్చు
  1. ↑ "ISRO to launch moon mission Chandrayaan-3 on July 14. Check details". Hindustan Times. 2023-07-06. Retrieved 2023-07-06.
  2. ↑ "Chandrayaan-3 launch on July 14; August 23-24 preferred landing dates". THE TIMES OF INDIA. 2023-07-06. Retrieved 2023-07-07.
  3. ↑ "Mission homepage". Retrieved 29 June 2023.
  4. ↑ "Press Meet - Briefing by Dr. K. Sivan, Chairman, ISRO". isro.gov.in. 2020-01-01. Archived from the original on 5 October 2021. Retrieved 2020-01-03.
  5. ↑ "Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021". The Times of India. 2 January 2020. Retrieved 3 January 2020.
  6. ↑ 6.0 6.1 "NASA - NSSDCA - Spacecraft - Details".
  7. ↑ Guptan, Mahesh (2019-11-16). "How did Chandrayaan 2 fail? ISRO finally has the answer". The Week. Retrieved 2020-01-03.
  8. ↑ "ఈ నెల 14న నింగిలోకి చంద్రయాన్‌-3". ఈనాడు. 2023-07-08. Archived from the original on 2023-07-08. Retrieved 2023-07-08.
  9. ↑ "Chandrayaan-3: 'మామా వచ్చేశాం'.. జాబిల్లిపై అడుగుపెట్టిన చంద్రయాన్‌-3". EENADU. Retrieved 2023-08-23.
  10. ↑ "PM Modi: చంద్రయాన్‌ - 3 దిగిన ప్రదేశానికి 'శివశక్తి' పేరు: ప్రధాని మోదీ | prime minister modi reached bangalore". web.archive.org. 2023-08-26. Archived from the original on 2023-08-26. Retrieved 2023-08-26.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  11. ↑ Singh, Surendra (5 August 2018). "Chandrayaan-2 launch put off: India, Israel in lunar race for 4th position". The Times of India. Retrieved 15 August 2018.
  12. ↑ Shenoy, Jaideep (28 February 2016). "ISRO chief signals India's readiness for Chandrayaan II mission". The Times of India. Retrieved 2020-01-03.
  13. ↑ "India's next Moon shot will be bigger, in pact with Japan". The Times of India. 2019-07-07. Retrieved 2020-01-03. For our next mission — Chandrayaan-3 — which will be accomplished in collaboration with JAXA (Japanese Space Agency), we will invite other countries too to participate with their payloads.
  14. ↑ "Episode 82: JAXA and International Collaboration with Professor Fujimoto Masaki". Astro talk UK. 2019-01-04. Retrieved 2020-01-03.
  15. ↑ "ESA and Indian space agency ISRO agree on future cooperation". www.esa.int (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2022-04-16.
  16. ↑ "ఆర్కైవ్ నకలు". Archived from the original on 2023-07-23. Retrieved 2023-07-08.
  17. ↑ "Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021". The Times of India. 2 January 2020. Retrieved 3 January 2020.
  18. ↑ Kumar, Chethan (15 September 2020). "Chandrayaan-3: No 5th engine on lander". The Times of India. Archived from the original on 15 September 2020. Retrieved 2020-09-15.
  19. ↑ Kumar, Chethan (19 November 2019). "Chandrayaan-3 plans indicate failures in Chandrayaan-2". The Times of India. Archived from the original on 21 November 2019. Retrieved 15 September 2020.
  20. ↑ "CHANDRAYAAN 3: India's Mission to the Moon". BuzzBite. 2023-07-08. Archived from the original on 2023-07-10. Retrieved 2023-07-10.
  21. ↑ Kumar, Chethan (2019-12-08). "ISRO seeks 75 crore more from Centre for Chandrayaan-3". The Times of India. Retrieved 2019-12-08.
  22. ↑ "Chandrayaan-3 to cost Rs 615 crore, launch could stretch to 2021". The Times of India. 2020-01-02. Retrieved 2020-01-03.
  23. ↑ "Chandrayaan 3: విజయవంతంగా నిర్దేశిత కక్ష్యలోకి చంద్రయాన్‌-3". ఈనాడు. 2023-07-14. Archived from the original on 2023-07-15. Retrieved 2023-07-15.
  24. ↑ https://scroll.in/latest/1052635/chandrayan-3-lifts-off-for-mission-to-moon
  25. ↑ "Chandrayaan 3: Know why July is important for ISRO". News9live (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). 2023-07-14. Retrieved 2023-07-14.
  26. ↑ 26.0 26.1 @isro (2023-07-15). "The first orbit raising operation" (Tweet). Retrieved 2023-07-15 – via Twitter.
  27. ↑ @isro (2023-07-17). "The second orbit raising operation" (Tweet). Retrieved 2023-07-17 – via Twitter.
  28. ↑ @isro (2023-07-18). "The third orbit raising operation" (Tweet). Retrieved 2023-07-18 – via Twitter.
  29. ↑ @isro (1 August 2023). "Chandrayaan-3 update" (Tweet). Retrieved 5 August 2023 – via Twitter.
  30. ↑ @isro (4 August 2023). "Lunar Orbit Injection (LOI)" (Tweet). Retrieved 5 August 2023 – via Twitter.
  31. ↑ @isro (6 August 2023). "Chandrayaan-3 Mission" (Tweet). Retrieved 6 August 2023 – via Twitter.
  32. ↑ @isro (9 August 2023). "Chandrayaan-3 Mission" (Tweet). Retrieved 9 August 2023 – via Twitter.
  33. ↑ @isro (14 August 2023). "Chandrayaan-3 Mission" (Tweet). Retrieved 14 August 2023 – via Twitter.
  34. ↑ @isro (16 August 2023). "Chandrayaan-3 Mission" (Tweet). Retrieved 16 August 2023 – via Twitter.
  35. ↑ @isro (18 August 2023). "Chandrayaan-3 Mission" (Tweet). Retrieved 18 August 2023 – via Twitter.
  36. ↑ @isro (August 19, 2023). "Chandrayaan 3 mission: second and final deorbiting operation" (Tweet) – via Twitter.
  37. ↑ 37.0 37.1 ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; sn-20230823 అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  38. ↑ Chaturvedi, Arpan (3 September 2023). "Mission accomplished, India puts moon rover to 'sleep'". Reuters (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 17 September 2023. Retrieved 3 September 2023.
  39. ↑ "India's moon rover completes its walk, scientists analysing data looking for signs of frozen water". The Economic Times. 3 September 2023. ISSN 0013-0389. Archived from the original on 17 September 2023. Retrieved 3 September 2023.
  40. ↑ "India struggles to wake up Vikram Moon lander and Pragyan rover on lunar mission". Australian Broadcasting Corporation. 22 September 2023.
  41. ↑ Chang, Kenneth (22 September 2023). "India's Moon Lander Misses Wake-Up Call After Successful Mission". The New York Times.
  42. ↑ "ISRO's Chandrayaan-3 does not wake up as hope dims for Vikram and Pragyan". The Indian Express (in ఇంగ్లీష్). 2023-09-26. Retrieved 2023-09-28.
  43. ↑ "Chandrayaan-3 lander Vikram comes up with a surprise, makes a 'jump' on the Moon". The Indian Express (in ఇంగ్లీష్). 2023-09-04. Retrieved 2023-10-03.
  44. ↑ @isro (4 September 2023). "Vikram Lander exceeded its mission objectives. It successfully underwent a hop experiment. On command, it fired the engines, elevated itself by about 40 cm as expected and landed safely at a distance of 30 – 40 cm away. Importance?: This 'kick-start' enthuses future sample return and human missions! All systems performed nominally and are healthy. Deployed Ramp, ChaSTE and ILSA were folded back and redeployed successfully after the experiment" (Tweet) – via Twitter.
  45. ↑ "Vikram lander's sudden hop on the Moon: Why it's a big deal". India Today (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 4 September 2023. Retrieved 13 September 2023.
  46. ↑ "India's Chandrayaan-3 lunar lander successfully 'hops' on the moon". Sky News (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 5 September 2023. Retrieved 13 September 2023.
  47. ↑ Bureau, The Hindu (2023-12-05). "Chandrayaan-3 propulsion module moves from lunar orbit to earth orbit". The Hindu (in Indian English). ISSN 0971-751X. Retrieved 2023-12-05.
  48. ↑ "ISRO brings back Chandrayaan-3 propulsion module from Moon to Earth's orbit". India Today (in ఇంగ్లీష్). Retrieved 2023-12-05.
  49. ↑ "Returns to home Earth: Chandrayaan-3 Propulsion Module moved from Lunar orbit to Earth's orbit". www.isro.gov.in. Retrieved 2023-12-05.
  50. ↑ 50.0 50.1 50.2 "Chandrayaan-3 Brochure" (PDF). Indian Space Research Organisation. Archived (PDF) from the original on 10 July 2023.
  51. ↑ "Chandrayaan-3 just 2k-km from lunar surface". The Times of India. 11 August 2023. ISSN 0971-8257. Archived from the original on 12 August 2023. Retrieved 12 August 2023.
  52. ↑ "With Chandrayaan-3 set to land today, meet key scientists behind ISRO moon mission". The Indian Express (in ఇంగ్లీష్). 23 August 2023. Archived from the original on 24 August 2023. Retrieved 23 August 2023.
  53. ↑ Nirvaan (4 August 2023). "Chandrayaan 3 Price, Budget, Cost, (Orbiter, Lander, and Rover)". PM Sarkari Yojana Hindi (in అమెరికన్ ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 24 August 2023. Retrieved 23 August 2023.
  54. ↑ "Chandrayaan-3 | Not just sons of Tamil Nadu but State's soil itself contributed to Moon mission". The Hindu (in Indian English). 23 August 2023. ISSN 0971-751X. Retrieved 23 August 2023.
  55. ↑ "The making of Chandrayaan-3: collaborative effort under the 'ISRO culture'". www.isro.gov.in. Retrieved 2023-09-24.
  56. ↑ "Chandrayaan 3 Launch Live: India's Chandrayaan-3 moon mission lifts off from Sriharikota". The Times of India (in ఇంగ్లీష్). 14 July 2023. Archived from the original on 17 July 2023. Retrieved 14 July 2023.
  57. ↑ 57.0 57.1 "India's moon rover completes its walk. Scientists analyzing data looking for signs of frozen water". AP News (in ఇంగ్లీష్). 3 September 2023. Archived from the original on 17 September 2023. Retrieved 3 September 2023.
  58. ↑ "India's moon rover confirms sulfur and detects several other elements near the lunar south pole". AP News (in ఇంగ్లీష్). 29 August 2023. Archived from the original on 29 August 2023. Retrieved 29 August 2023.
  59. ↑ "Chandrayaan-3 rover confirms presence of sulphur in lunar surface, search for Hydrogen underway: ISRO". www.telegraphindia.com (in ఇంగ్లీష్). Archived from the original on 29 August 2023. Retrieved 29 August 2023.
  60. ↑ (1992). "Uses of lunar sulfur".
  61. ↑ "Chandrayaan-3 rover finds sulphur on moon's south pole – The New Indian Express". www.newindianexpress.com. 9 August 2023. Archived from the original on 30 August 2023. Retrieved 30 August 2023.
  62. ↑ "What has India's rover been up to on the Moon?". BBC News (in బ్రిటిష్ ఇంగ్లీష్). 30 August 2023. Archived from the original on 30 August 2023. Retrieved 30 August 2023.
  63. ↑ "Chandrayaan-3's Pragyan rover confirms presence of sulfur on surface of Moon". Hindustan Times (in ఇంగ్లీష్). 30 August 2023. Archived from the original on 29 August 2023. Retrieved 29 August 2023.
  64. ↑ "Chandrayaan-3: Pragyaan rover detects presence of sulphur on Moon, search for hydrogen underway". Business Today (in ఇంగ్లీష్). 29 August 2023. Archived from the original on 29 August 2023. Retrieved 29 August 2023.
  65. ↑ (8 September 2023). "India's Moon mission: four things Chandrayaan-3 has taught scientists".
  66. ↑ "RAMBHA-LP on-board Chandrayaan-3 measures near-surface plasma content". www.isro.gov.in. Archived from the original on 17 September 2023. Retrieved 31 August 2023.
  67. ↑ "ILSA listens to the movements around the landing site". www.isro.gov.in. Archived from the original on 17 September 2023. Retrieved 31 August 2023.
  68. ↑ (8 September 2023). "India's Moon mission: four things Chandrayaan-3 has taught scientists".
  69. ↑ "Reactions as India's Chandrayaan-3 makes historic moon landing". Reuters (in ఇంగ్లీష్). 2023-08-23. Retrieved 2023-10-27.
  70. ↑ "ISRO scripts history; world leaders react to Chandryaan-3's successful landing". 23 August 2023.
  71. ↑ "Moon landing: NASA, ESA congratulate India on success of Chandrayaan-3 mission". The Economic Times. Retrieved 2023-10-27.
  72. ↑ "ISRO scripts history; world leaders react to Chandryaan-3's successful landing". 23 August 2023.
  73. ↑ "Historical: World congratulates India on Chandrayaan-3's success; Pakistan, China remain silent". WION. 24 August 2023. Retrieved 2023-10-27.
  74. ↑ "Moon landing: NASA, ESA congratulate India on success of Chandrayaan-3 mission". The Economic Times. Retrieved 2023-10-27.
  75. ↑ "Reactions as India's Chandrayaan-3 makes historic moon landing". Reuters (in ఇంగ్లీష్). 2023-08-23. Retrieved 2023-10-27.
  76. ↑ "'Big step forward in space exploration': Putin on India's Chandrayaan 3 landing". Hindustan Times (in ఇంగ్లీష్). 2023-08-23. Retrieved 2024-01-22.
  77. ↑ "ISRO scripts history; world leaders react to Chandryaan-3's successful landing". 23 August 2023.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=చంద్రయాన్-3&oldid=4341237" నుండి వెలికితీశారు