వికీపీడియా

భూకంపం

causes of earth quake
(భూకంపము నుండి దారిమార్పు చెందింది)

EarthquakesTelugu

ఈ వ్యాసం the natural seismic phenomenon గురించి. ఇతర వాడుకల కొరకు, భూకంపం (అయోమయ నివృత్తి) చూడండి.

ఒక భూకపం / ఎర్త్ క్వేక్ (ట్రేమార్ లేక టెమ్బ్లార్) అనేది భూమి యొక్క పటలంలో అకస్మాత్తుగా విడుదలయ్యే శక్తి వలన ఉద్భవించు భూ ప్రకంపనాల ఫలితము. భూకంపాలను సీస్మోమీటర్తో కొలుస్తారు. దీనినే సీస్మోగ్రాఫ్ అని కూడా అంటారు. భూకంపము యొక్క తీవ్రతను తెలియచేయు సాంకేతికము , పురాతనమయిన రిక్టర్ తీవ్రతను కొలుచునపుడు తీవ్రత 3 అంతకన్నా తక్కువ అయినపుడు అది సాధారణముగా గోచరించదు, ఆ తీవ్రత 7 అయినపుడు అది పెద్ద విస్తీర్ణములలో ప్రమాదములకు కారణమగును. భూకంప తీవ్రతను మెర్కాల్లి స్కేల్ ద్వారా కొలుస్తారు.

భూకంపములు సంభవించినప్పుడు భూమి ఉపరితలం నందు ప్రకంపనలే కాకుండా కొన్ని సందర్భములలో భూమి విచ్ఛిన్నం అవుతుంది. ఒక పెద్ద భూప్రకంపనం యొక్క భూకంప కేంద్రం సముద్రము నందు సంభవించినపుడు సముద్ర గర్బము విచ్ఛిన్నమయినందు వలన సునామీ ఏర్పడును. భూకంపము వలన వచ్చు కదలికలు రాళ్ళు , మట్టి దొర్లిపడుటకు కారణమయి కొన్ని సందర్భాలలో అగ్నిపర్వతములాగా రూపాంతరము చెందును.

భూకంపము అంటే సహజంగా గమనించబడిన భుప్రకంనలు అయిన అయివుండవచ్చును లేక మనుషుల చేత సృష్టించబడిన కంపనాలు అయిన అయివుండవచ్చును. భుకంపనలకు కారణాలు అనేకము అవి రాళ్ళు బీటలువారడం వలన, అగ్నిపర్వత చర్యల వలన, పెద్ద పెద్ద బండలు జారి పడటం వలన, (మైన్లు) గనులను పేల్చడం వలన , న్యూక్లియర్ ప్రయోగాల వలన. భూకంపానికి కారణమైన మొదటి స్థానాన్ని ఫోకస్ లేదా హైపోసెంటర్ అంటారు. భూమి ఉపరితలమునకు దగ్గరగా జరిగిన విచిన్నాన్నే ఎపిసెంటర్ లేదా భూకంపకేంద్రము అంటారు .

గ్లోబల భూకంపము ఎపిసెంటేర్ (epicenter)లు, 1963 –1998
గ్లోబల్ ప్లేట్ టెక్టోనిక్ మూవ్మెంట్

సహజ సిద్ధమయిన భూకంపాలు మార్చు

 
ఫాల్ట్ టైప్స్

భూమిలో ఎక్కడైతే చాలినంత ఎలాస్టిక్ స్ట్రెయిన్ ఫాల్ట్ ప్లేన్ వుంటుందో అది విచ్ఛిన్నానికి దారి తీస్తుంది. అలాంటి ప్రదేశాలలో టెక్టోనిక్ భూకంపాలు సంభావిస్తుంటాయి. (త్రాన్స్ఫొర్మ్) మార్చు లేదా కన్వేర్జేంట్ విధములయిన ప్లేట్ బౌండరీలు భూమి మీద అతి పెద్ద ఫుల్ట్ ఉపరితలములు. అవి ఎటువంటి వక్రముగాని కరుకుగాని సరిహద్దుల మీద అవి మృదువుగా అసేఇమికాల్గా కదలాడి (ఫ్రిచ్షనల్ రెసిస్టన్స్) ఘర్షణ నిరోదించుటను వృద్ధి చేయును చాలా వరకు సరిహద్దులకు కరుకుగా వుంటాయి ఇవి జారుడు స్వభావాన్ని కలిగి వుంటాయి. సరిహద్దులు వద్ద భూమి బిగువుగా వున్నప్పుడు, భూమిలోపలి పొరల మధ్య ఆగకుండా జరుగుతూ వుండే కదలికల వలన ఒత్తిడి పెరుగుతుంది, దాని వలన బీటలు వారిన భూమి ఉపరితలము చుట్టూ శక్తీ విడుదలవుతుంది. ఇది ఇలాగే జరుగుతూ వుంటే ఒత్తిడి పెరిగి భూమి పగిలి బీటలు వారి ఖరుకుగా అవుతుంది, ఆ సమయములో భూమి లోపల పొరలలో ఒత్తిడి వలన విడుదలైన శక్తీ బిగువుగా వున్నా బీటలు వారిన ప్రాంతము నుండి విడుదలవుతుంది. ఈ విడుదలైన శక్తీ (రేడియేటెడ్ ఎలాస్టిక్) ప్రకాశించు స్థితి స్థాపకత స్ట్రైన్ /రాళ్ళ అమరికలో మార్పులు భు ప్రకంపనాలు, బీటలు వారిన భూమి ఘర్షణ వలన విడుదలైన వేడి, , రాళ్ళు విచ్ఛిన్నము అవడము వీటన్నిటికి కారణమవుతుంది, దాని ఫలితముగా భూకంపాలు సంభవిస్తాయి. ఈ పద్ధతి ప్రకారము క్రమక్రమముగా ఏర్పడుతున్న ఒత్తిడి , రాళ్ళ అమరికలలో మార్పులను ఆటంక పరుస్తూ అప్పటికప్పుడు ఆకస్మికంగా భూకంపాలు జరగకుండా ఆగిపోతాయి, వీటికి సంబంధించిన సిద్ధాంతమే ఎలాస్టిక్- రీబౌండ్ సిద్ధాంతము. ఇది అందరి అంచనాల ప్రకారము 10% లేదా అంతకన్నా తక్కువ మాత్రమే భుకంపముల మొత్తము శక్తి (సేఇస్మిక్ ) భుకంప శక్తి /భుకంపనాల శక్తిగా మార్చబడుతుంది. భుకంపాలలో విడుదలయిన శక్తీ ఎక్కువ భాగం భూకంప తీవ్రతను పెంచడానికి విచ్ఛిన్నం ఆధిక్యత లేక ఘర్షణ వలన వేడిగా మార్పు చెందుతుంది. కావున, భూకంపాలు భూమికి లభ్యమయ్యే స్థితి స్థాపక శక్తిని తక్కువ చేస్తాయి , భూమి ఉష్ణోగ్రతని పెంచుతాయి, భు అంతర్భాగము నుండి వెలుపలికి వచ్చు కండక్టివ్ , కన్వెక్టివ్ ఉష్ణముతో పోల్చిన ఈ మార్పులు అల్పమైనవి

భూకంపము కలుగుటకు ఆస్కారమున్న బీటలు వారిన ప్రాంతము రకాలు మార్చు

ప్రధాన వ్యాసం: Fault (geology)

ముఖ్యంగా మూడు రకాలయినటువంటి భూమి బీటలు వారడం అనేవి భూకంపాలకు కారణాలు అవుతున్నాయి : అవి సాధారణం, వ్యతిరేకం(త్రస్ట్), , స్ట్రైక్-స్లిప్. సాధారణం , వ్యతిరేకంగా భూమి బీటలు వారడాలు డిప్-స్లిప్‌కి ఉదాహరణలు, బీటలు వారిన భూమి డిప్ వైపుకి స్థానభ్రంసము చెందివుండునో , నిలువు భాగము చుట్టూ కదలికలు యేర్పడును. సాధారణ భూమి పగుళ్ళు ముఖ్యంగా ఎక్కడైతే భూమి పైపోరలుసాగబడి వుంటాయో అనగా వ్యాప్తి చెందిన సరిహద్దులు దగ్గర సంభవిస్తాయి. వ్యతిరేక భూమి పగుళ్ళు ముఖ్యంగా భూమి పైపోరలు కుదిన్చుకొనిపోతాయో అనగా అభిసారి సరిహద్దుల వద్ద సంభవిస్తాయి. స్ట్రైక్-స్లిప్ ఫాల్ట్‌లు బాగా లోతైనవి, రెండు వైపులా ఫాల్ట్ స్లిప్ సమానముగా కదలుతుంది; ట్రాన్స్ఫోరం సరిహద్దులు స్ట్రైక్-స్లిప్ ఫాల్ట్‌లో ఒక ప్రత్యేకమైన రకము. అత్యధిక భూకంపాలకు కారణం ఈ డిప్-స్లిప్ , స్ట్రైక్-స్లిప్ వలన జరుగునటువంటి భూమి విచ్ఛిన్నమవడం. దీనినే ఓబ్లిక్ స్లిప్ అని కూడా అంటారు

ప్లేట్ సరిహద్దులకు భూకంపాలు దూరంగా వుంటాయి మార్చు

ఎక్కడైతే ప్లేట్ సరిహద్దులు(కాంటినెంటల్) భూఖండ పొరలలో వుంటాయో, అక్కడ ప్లేట్ సరిహద్దులకన్న ఎక్కవ ప్రదేశాలలో మరల మరల సంభవించే అవకాశాలు ఎక్కువగా వుంటాయి. సాన్ అన్ద్రేఅస్ ఫాల్ట్ (కాంటినెంటల్ ట్రాన్స్ఫోరం) భూఖండ మార్పు విషయంలో, చాలా భూకంపాలు ప్లేట్ సరిహద్దులకు దూరంగా సంభవించాయి, , బ్రోఅడేర్ జోను వద్ద రాళ్ళ అమరికలలో అత్యధిక మార్పులు జరుగుట వలన ఫాల్ట్ ట్రేస్ లేదా భూమి బీటలు వారడం ఒక క్రమము లేకుండా సంభవించును. (ఉద;"బిగ్ బెండ్"ప్రాంతము). అటువంటి జోనుల వద్దనే నార్త్ రిడ్జ్ భూకంపాలు కూడా సంభవించును. మరొక ఉదాహరణ బలమైన ఓబ్లిక్ కాంవేర్జేంట్ తిర్యక్ కాంతిపుంజం ప్లేట్ సరిహద్దు అరబియన్ , యురసియన్ ప్లేట్ ల మధ్య ఏర్పడును, అటునుంచి ఉత్తర పడమర భాగాలవైపు వున్న జాగ్రోస్ పర్వత ప్రాంతాల వైపుకి మళ్ళుతుంది. ప్లేట్ బౌండరీకి సంబంధించిన(డిఫార్మేషన్) విరూపణం స్వచ్ఛమైన (త్రుస్త్) వత్తిడి లేదా పీడనంగా విభజించబడినది గమనించదగ్గ కదలికలు సరిహద్దుకి సమాంతరంగా విశాలమైన నైరుతి , స్వచ్ఛమైన స్త్రీక్-స్లిప్ కదలిక మెయిల్ రేసెంట్ ఫాల్ట్ గుండా నిజమైన ప్లేట్ సరిహద్దుకి దగ్గరగా వుండును. ఇది భూకంప /ఎఅర్త్క్వైక్ ఫోకాల్ మెకానిసం ద్వారా రుజువు చేయబడింది.

ప్రక్క ప్రక్కన వున్నా ప్లేట్‌లు ఒక దానిపై ఒకటి ప్రభావితమవ్వడము వలన , భూమిలోని మట్టి చేరడము , తోలగింపబడడము వలన(ఉద; దేగ్లసిఅషన్) అన్ని తెచ్తోనిక్ ప్లేట్‌లకు అంతర్భాగమున ఒత్తిడి క్షేత్రాలు ఏర్పడివుంటాయి. అక్కడ ఉన్నటువంటి ఫాల్ట్ ప్లేన్‌లపై సరిపోయినంత ఒత్తిడి వుండడము వలన, ఇంట్రాప్లేట్ భుకంపములు జరిగడానికి ఎక్కువ అవకాశములున్నవి.

భూమి ఉపరితలమునకు దగ్గరగా వొచ్చు భూకంపము , భూమి లోపలి లోతైన పొరలలో వొచ్చు భుకంపములు మార్చు

అత్యధిక భాగం టెక్టోనిక్ భూకంపాలు పుడుతుంటాయి (రింగ్ అఫ్ ఫైర్) 10 కిలోమీటర్ల లోతు దాటకుండా భూమి నుండి 70 కిలోమీటర్ల లోతులో సంభవించే భుకంపాలని 'షాలో- ఫోకస్' భూకంపాలు అని వివరిస్తారు, అవి వాటి ఫోకాల్-డెప్త్ 70 నుండి 300 కిలోమీటర్ల మధ్య వుంటే వాటిని సాధారణంగా 'మిడ్-ఫోకస్' లేదా 'ఇంటర్మీడిఅట్-డెప్త్' భూకంపాలు అని వర్ణిస్తారు. ఎక్కడైతే పురాతనమైన (subduction zones) , శీతలమైన సముద్ర తీరము (oceanic crust) వద్ద వున్న భూమి పొరల క్రింద టెక్ టొనిక్ ప్లేట్ కన్నా దిగువన సబ్‌డక్షన్ జోనులు వుంటాయి, డీప్-ఫోకస్ భూకంపాలు (deep-focus earthquake) బాగా లోతైనటువంటి(300 నుండి 700 కిలోమీటర్ల లోతు వరకు) సంభవిస్తుంటాయి.[1] సబ్దక్షన్ వున్న భుకంపములు సంభవించునటువంటి ప్రదేశాలను వాదాటి-బెంయాఫ్ఫ్ జోను అంటారు . (Wadati-Benioff zone) ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రత , పీడనాల వలన భూమి లోపల లోతుగా వున్న ఎక్కువ కాలం పెళుసుగా వుండలేని క్రిందికి నేట్టబడిన పొరల (lithosphere) వద్ద డీప్-ఫోకస్ భూకంపాలు ఏర్పడును. డీప్-ఫోకస్ భూకంపాలు ఏర్పడడానికి సాధ్యమైన కారణము; (ఒలివినే) (olivine)మేగ్నిసియం ఐరన్ సిలికేట్ అను భూమిపైన లభించు ఖనిజముదసలవారి కదలికల (phase transition) వలన స్పినేల్ స్ట్రక్చర్ లేదా స్పినేల్ (spinel) అను ఖనిజాలలో మార్పు జరగడం వలన భూమి బీటలు వారుతుంది[2].

భూకంపాలు , అగ్నిపర్వతచర్య మార్చు

భూకంపాలు కూడా తరచుగా అగ్నిపర్వత ప్రాంతాలలో సంభవిస్తుంటాయి, , అగ్ని పర్వతాలలో టెక్టోనిక్(ఫాల్ట్) లోపం లవలన , (మాగ్మా) భూమి లోపల ద్రవీకరించబడిన రాతి పదార్ధాల (magma)వలన ఈ భూకంపాలు వొస్తుంటాయి. (volcano)1980లో జరిగిన మౌంట్ సెంట్.హేలేన్స్ (Mount St. Helens)విస్పోటనము జరిగినట్లుగా, అటువంటి భూకంపాలు అగ్నిపర్వత విస్పోటనాలకి ముందుగా హెచ్చరికలను సూచిస్తుంటాయి (eruption of 1980).[3]

భూకంపాల సమూహము మార్చు

అత్యధిక భూకంపాలు ఒక క్రమములో సంభవించును, ప్రదేశము , కాలమునకు సంబంధించి ఒకదాని కొకటి అనుసందానముగా వచ్చును.[4]

తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపాలు మార్చు

ప్రధాన వ్యాసం: Aftershock

ఆఫ్టర్ షాక్ అనేది ఒక భూకంపము, అది మెయిన్ షాక్, అనగా 'ముందు భూకంపము' వచ్చిన తర్వాత వచ్చును. ఎల్లప్పుడు మెయిన్ షాక్ ప్రాంతములోనే సంభవించే తక్కువ తీవ్రత కలిగివున్న భుకంపమే ఆఫ్టర్ షాక్ మెయిన్ షాక్ కన్నా (ఆఫ్టర్ షాక్) తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపాలు పెద్దది అయినప్పుడు(ఆఫ్టర్ షాక్) తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపాలనే మెయిన్ షాక్ అని అంటారు అలాగే అసలైన మెయిన్ షాక్‌ని పెద్ద భూకంపం వచ్చును అని ముందుగా సూచనలిస్తూ సంభవించే చిన్న భూకంపము / ఫోర్ షాక్‌గా గుర్తిస్తారు (foreshock). మెయిన్ షాక్ ప్రభావాలకు తట్టుకొని వున్న ఫాల్ట్ ప్లేన్ (fault plane) చుట్టూ వున్న భూమి పొరలు అటు-ఇటు అయినప్పుడు తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపాలు / ఆఫ్టర్ షాక్స్ ఏర్పడతాయి.[4]

అధికంగా వొచ్చు భూకంపాలు మార్చు

 
ఫిబ్రవరి 2008 అధికమైన భూకంపం మెక్సాలి దగ్గర ఏర్పడినది
ప్రధాన వ్యాసం: Earthquake swarm

అధికమైన భూకంపాలు ఒక వరుస క్రమంలో వొచ్చు భూకంపాలు (earthquake) కొన్ని ప్రత్యేకమైన ప్రదేశాలలో అత్యల్ప సమయంలో సంభవించును. అవి భిన్నమైన భూకంపాలు ఆఫ్టర్ షాక్ / తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపము పరంపరతో ఏ ఒక్క భూకంపము కూడా ఈ వరుసలో వున్న కచ్చితంగా మెయిన్ షాక్ (aftershock) కాదు, కాబట్టి మిగిలిన వాటితో పోల్చిన ఏ ఒక్క దానికి కూడా గుర్తించదగినటువంటి ఎక్కువ తీవ్రతలు లేవు ఎర్త్క్యూఅక్క్ స్వర్మ్/అధికమైన భూకంపములకు ఒక ఉదాహరణ 2004 సంఘటనఎల్లో స్త్తోన్ నేశ్శ్నల్ పార్క్ నందు జరిగినది (Yellowstone National Park).[5]

భూకంపాలు వరదలు మార్చు

ప్రధాన వ్యాసం: Earthquake storm
భుకంపములు కారణముగా భూమి బీటలువారుతుంది, కంపనాల వలన లేక వత్తిడి వలన ముందు సంభవించిన భుకంపముల వలన ఆ విడుదలైన వత్తిడి మళ్ళి పంచబడి కొన్ని సమయాలలో భూకంపాలు వరుసగా అనగా వరుస భుకంపములు/భుకంపముల ఉప్పెన (earthquake storm) వలె సంభవిస్తుంటాయి. ఆఫ్టర్ షాక్/తక్కువ తీవ్రత కలిగిన భూకంపము (aftershock) భూకంపము వలనే కాని ఫాల్ట్ యొక్క పక్కన వున్న భాగము పైన, ఈ స్తోర్మ్స్/వరుస భుకంపములు కొన్ని సంవత్సరాలుగా సంభవిస్తున్నాయి, కొన్ని జరిగిపోయిన పాత భుకంపములే ఎక్కువగా కొత్త వాటి కన్నా ఎక్కువగా నష్ట పరిచి ఉన్నాయి. ఆ మాదిరిగా వచ్చిన వరసుగా డజన్ల కొద్ది వచ్చిన భుకంపములను 20 వ శతాబ్దంలో టర్కీ లోనార్త్ అనటోలియన్ ఫాల్ట్ (North Anatolian Fault) వద్ద వచ్చినట్లుగా గమనించారు.[6][7]

పరిమాణము , తరచుగా సంభవించడం మార్చు

ప్రపంచమంతటిలో కొన్ని స్థిరమైన ప్రదేశాలలో చిన్న చిన్న భూకంపాలు సంభవించును ఆ ప్రదేశాలు కాలిఫోర్నియా (California) , అలస్కా (Alaska) యు.ఎస్‌లో అంతే కాకుండా గుఅతెమల (Guatemala).చిలే (Chile)పేరు (Peru),ఇండోనేసియా (Indonesia),ఇరాన్ (Iran),పాకిస్తాన్ (Pakistan), అజోరెస్ (Azores)లో పోర్తుగల్ (Portugal),టర్కీ (Turkey),న్యూజీలాండ్ (New Zealand),గ్రీస్ (Greece),ఇటలీ, , జపాన్, కాని భూకంపాలు పైన చెప్పిన దేశాలలోనే కాకుండా ఎక్కడైనా సంభవించ వచ్చును ఆ ప్రదేశాలు న్యూ యార్క్ సిటీ (New York City), లండన్ (London), , ఆస్ట్రేలియా .[8] పెద్ద భుకంపములు తరచుగా సంభవించవు, ఆ సంబంధము కేవలము ఎక్ష్పొనెన్తిఅల్; (exponential) ఉదాహరణకు, తీవ్రత 4 కన్నా ఎక్కువ వున్నా భుకంపములు తీవ్రత 5 వున్న భుకంపములతో పోల్చిన 10 సార్లు ఎక్కవగా ఒకే సమయములో సంభవించుచున్నవి. యునైటెడ్ కింగ్‌డంలో, ఉదాహరణకు సరాసరి తరచు సంభవములు లెక్కింమ్పబడినవి: భూకంపము 3.7-4.6 ప్రతి సంవత్సరం, భూకంపము 4.7-5.5 ప్రతి 10 సంవత్సరాలకి, , భూకంపము 5.6 లేదా ఇంకా ఎక్కువగా 100 సంవత్సరాలకి సంభవించును.[9] ఇది గ్యుటెన్బర్గ్-రిచర్ లా కి ఒకఉదాహరణ (Gutenberg-Richter law).

1930 నుంచి ఇప్పటివరకు భూకంప కేంద్రాలు 350 నుంచి కొన్ని వేల కేంద్రాలుగా ఏర్పడినాయి. దాని ఫలితముగా, గతంలో కన్నా మరిన్ని భూకంపాలు వెలుగులోకి వచ్చిన్నాయి, అది సాంకేతిక పరమైన అభివృద్ధి వల్లనే కాని భూకంపాల సంఖ్య పెరిగినందు వలన కాదు. యు ఎస్ జీ ఎస్ (USGS) అంచనాల ప్రకారం, 1900 సం., నుండి ఇప్పటి వరకు సుమారుగా ఒక సంవత్సరమునకు 18 పెద్ద భూకంపాలు(తీవ్రత 7.0-7.9) , ఒక మహా భూకంపం (తీవ్రత 8.0 లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ) సంభవించు చున్నవి. వీటి సంఖ్య సుమారుగా స్థిరముగా ఉంది.[10] గత కొన్ని సంవత్సరాలుగా, భూకంపాల సంఖ్య కొరవడినది, ఇది కేవలం గణాంక పరమైన (statistical fluctuation) హెచ్చుతగ్గుల వల్లనే గాని క్రమబద్ధమైన పోకడ కాదు. యు ఎస్ జీ ఎస్ వద్ద భుకంపముల తీవ్రత , ఫ్రీక్వెన్సీకి సంబంధించిన గణాంకములు లభించును.[11]

ప్రపంచములో భుకంపములు ఎక్కువ భాగము(90%, , 81% )40,000 కిమీ పొడవు, (హార్స్ షూ ) గుర్రపునాడా ఆకారము కలిగిన జోను దగ్గర ఏర్పడుతుంటాయి దీనిని సర్కం -పసిఫిక్ సేఇస్మిక్ బెల్ట్ (circum-Pacific seismic belt), అంతే కాకుండా (పసిఫిక్ రింగ్ ఆఫ్ ఫైర్) (Pacific Ring of Fire) పసిఫిక్ మహాసముద్రము చుట్టూ తరచుగా వచ్చు భుకంపములు , అగ్నిపర్వతముల విస్పోటనములు అని అంటారు. ఇవి పసిఫిక్ ప్లేట్ (Pacific Plate)కి హద్దుగా వుంటాయి.[12][13] మహా భుకంపములు హిమాలయ పర్వతాలవంటి ఇతర ప్లేట్ సరిహద్దుల వద్ద కూడా సంభవిస్తుంటాయి (Himalayan Mountains). మనుష్యులు కూడా భూకంపాలకు కారణమవుతుంటారు, ఉదాహరణకి పెద్ద పెద్ద డ్యాములను (dam) నిర్మించడము , కట్టడాలు (building),భావులను (well) త్రవ్వడము , బొగ్గు గనులు (coal mining)వలన , చమురు త్రవ్వకాల వలన కూడా భూకంపాలు సంభవిస్తుంటాయి (oil drilling).[14]

త్వరితగతిలో ఎదుగుతున్న పెద్ద పట్టణాలలో (mega-cities)అనగామెక్సికో (Mexico City), టోక్యో (Tokyo) లేక టెహ్రాన్ (Tehran)లలో ఎక్కువ భూకంప ప్రమాదాలున్నవి, 3 మిలియన్ల ప్రజల జీవనానికి ఒక్క భూకంపము వలననే ఇంత ప్రమాదము ఉన్నట్లు కొందరు భుకంప శాస్త్రవేత్తలు హెచ్చరిస్తున్నారు.[15][16]

భుకంపముల ప్రభావములు మార్చు

 
1755 నాటి కాపర్ చిత్తరువు చేసి ప్రాతినిధ్యం వహించి లిస్బన్ (Lisbon)లో నాశనము , మంటలు ఏర్పడ్డవి 1755 లిస్బన్ భుకంపము (1755 Lisbon earthquake). సునామిఓడరేవుల (tsunami)దగ్గర వున్నపడవలను ముంచివేస్తుంది

.

దిగువ పేర్కొన్నవె కాక, భూకంప ప్రభావాలు అనేకం వున్నాయి,

కంపించడము , విచ్చిన్నము మార్చు

భూ విచ్ఛిన్నము , ప్రకంపనాలు భూకంపాల యొక్క ముఖ్యమైన ప్రభావాలు, దీని ఫలితము ఇళ్ళ నిర్మాణాలకు లేక ఇతర గట్టి కట్టడాలకు తక్కువగా కాని లేక ఎక్కువగా కాని నష్టము జరుగుతుంది. భూకంపతీవ్రత (magnitude), (ఎపిసెంటర్) లేదా భుకంప కేంద్రము నుండి దూరము (epicenter), , భౌగోళికా , భూగర్భ పరిస్థితులు ఏవైతే కంపనాల వ్యపనాన్ని (wave propagation) విస్తరింపచేయటం లేక తగ్గించటం అనే అనేక మిశ్రమ విషయాల మీద ఆధారపడి భూకంప ప్రభావాల తీవ్రత లేదా తీక్షనత స్థానిక ప్రదేశాలపై వుంటుంది.[17] భూమి కదులు వేగాన్ని బట్టి భు-కంపనాలను కొలుస్తారు (acceleration).

ప్రత్యేకించి ఆయా ప్రాంతాలకు సంబంధించి నటువంటి భౌగోళిక, జియోమోర్ఫోలోగికాల్ , జియోస్త్రుక్తురల్ స్వభావముల వల్ల తక్కువ తీవ్రత వున్న భూకంపము కూడా ఎక్కువ భూ కదలికలను సృష్టించగలవు ఈ ప్రభావాన్ని స్థలము లేదా స్థల విస్తరణ అంటారు ఇది కేవలం సీస్మిక్ (seismic) శక్తీ కఠినమైన లోతైన మట్టి నుంచి మెత్తని సూపర్ఫిసిఅల్ మట్టిలోకి జారినందు వల్ల సీస్మిక్ శక్తీ ఫోకాలిజాషన్ జియోమేట్రికల్ సెట్టింగ్స్ అదుపు చేస్తుంది.

భూ విచ్ఛిన్నము అనేది కంటికి కనిపించునది , భూమి ఉపరితలము బీటలు వారడము అనేది తీవ్రమైన భుకంపములలో చాలా మీటర్ల పొడవుతో ఒక పద్ధతిలో విచ్ఛిన్నమవుతుంది. భూ విచిన్నాలు ఇంజినీరింగ్ నిర్మాణాలకు చాలా ప్రమాద భరితము అవి డ్యాములు (dams), బ్రిడ్జిలు , అణు ధార్మిక విద్యుత్ కేంద్రాలకు (nuclear power stations) , ఇటువంటి నిర్మాణాలు చేపట్టే ముందే ఆ ప్రదేశాలలో ఎటువంటి విచ్ఛిన్నాలకైన ఆస్కారము వుందో లేదో ముందుగానే జాగ్రత్తలు తీసుకొనవలెను.[18]

కొండ చరియలు విరిగి పడడం , హిమపాతాలు మార్చు

ప్రధాన వ్యాసం: Landslide

భూకంపముల మాదిరిగానే కొండ చరియలు విరిగి పడడము కూడా భౌగోళికమైన ప్రమాదమే అవి ప్రపంచములో ఏ ప్రదేశములలో అయిన జరగ వచ్చును తీవ్రమైన తుఫానులు, భూకంపాలు, అగ్నిపర్వత చర్యలు, తీర ప్రాంతాల కోతలు , అరణ్యములు మండుట మెదలైనవి తీరపు వాలు అస్థిరత్వమును ఏర్పరుస్తాయి. అత్యవసర సిబ్బంది రిస్క్ తీసుకొని చేయునప్పుడు కూడా ల్యాండ్ స్లైడ్ ప్రమాదాలు జరిగే అవకాశాలు ఉన్నాయి.[19]

అగ్ని మార్చు

 
వలన ఏర్పడిన మంటలు1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కో భూకంపం (1906 San Francisco earthquake)
భూమిలోని విద్యుత్ శక్తీ (electrical power) లేదా గాస్ లైన్లు బద్ధలవ్వడము వలన భుకంపములను అనుసరిస్తూఅగ్ని (fire)ఉత్పత్తి అవుతుంది నీళ్ళ సరఫరాలు పగలడము వలన , సరైయిన పీడనము లేక పోవడము వలన ఒక్కసారి అగ్ని మండటము మొదలైన తరువాత వ్యాపించిన అగ్నిని ఆపడము చాలా కష్టతరము. ఉదాహరణకు 1906 సాన్ ఫ్రాన్సిస్కోలో జరిగిన భూకంపము (1906 San Francisco earthquake) వలన ఏర్పడిన అగ్ని వలనే భూకంపము వలన చనిపోయిన వారి కన్నా ఎక్కువ మంది చనిపొయినారు.[20].

నేలను ద్రవీకరించడం మార్చు

నేల ద్రవీకరించబడడం (Soil liquefaction) సంభవించేది ఎప్పుడనగా, భూమి కంపించడము వలన, నీటిని నింపుకున్న అణువుల రూపంలోని (granular) పదార్ధము (అనగా ఇసుక) తాత్కాలికంగా దాని బలాన్ని కోల్పోతుంది , ఘన రూపం (solid) నుంచి ద్రవరూపంలోనికి (liquid) మార్పు చెందుతుంది. నేల ద్రవీకరించడము మూలంగా గట్టి నిర్మాణాలు, భవనాలు, లేక బ్రిడ్జెస్, వంగి పోవడము లేదా ద్రవీకరించబడిన పదార్ధాలుగా మారి పోవడము జరుగుతుంది. ఈ ప్రభావాలన్నీ వినాసనకారి అయిన భూకంపాల వలననే జరుగుతున్నాయి. ఉదాహరణకు, 1964 అలస్కా భూకంపము, (1964 Alaska earthquake) ఒకదానిపైన ఒకటి కూలిపోతూ చాలా భవనాలు ద్రవీకరించిన భూమిలోకి కుంగి మునిగిపోయాయి.[21]

సునామి మార్చు

 
The tsunami of the 2004 Indian Ocean earthquake (2004 Indian Ocean earthquake)
ప్రధాన వ్యాసం: Tsunami

సునామి అనునది పొడవైన తరంగ దైర్ఘ్యమ్ , దీర్ఘకాలిక సముద్రపు అలలు అనుకోని , ఆకస్మిక పెద్ద మొత్తంలో నీటివల్ల సంభవించును మహా సముద్రంలో తరంగ దైర్ఘ్యముల మధ్య దూరము 100 కిలోమీటరు వరకు ఉండి , తరంగ సమయము 5 నిమిషముల నుండి ఒక గంట వరకు వుండ వచ్చును అటువంటి సునామీలు గంటకి 600 నుండి 800 కిలోమీటర్లు వేగంతో, నీటి లోతుపైన ఆధారపడి ప్రయాణించును. భూకంపం వల్ల కాని సబ్ మేరైను వల్ల కాని వచ్చు పెద్ద అలలు తీర ప్రాంతాలను కొన్ని నిముషముల వ్యవధిలో ముంపునకు గురిచేయ గలవు భూకంపము వలన ఏర్పడిన సునామి కొన్ని వేల కిలోమీటరుల దూరం మహా సముద్రంలో ప్రయాణించి కొన్ని గంటల తరువాత తీర ప్రాంతాలలో విధ్వంసం సృష్టించగలదు.[22]

సాధారణముగా, రిక్టర్ స్కేల్ పై భూకంప తీవ్రత 7.5 గా నమోదైయ్యే సబ్‌డక్షన్ భూకంపాల వలన సునామిలు సంభవించవు. కొన్ని రికార్డు చేయబడిన సందర్భాలను భట్టి చాలా వరకు నాశనపూరిత త్సునమీలు రిక్టర్ స్కేల్ పై భూకంపాల తీవ్రత 7.5 కన్నా ఎక్కువ వున్నప్పుడే సంభవించాయి.[22]

త్సునామికి సముద్రపు అలకి మధ్య అంతరం ఉంది. ఎందుకంటే త్సునామి అపుడు నీళ్ళు సమాంతరంగా ప్రవహిస్తాయి. అలా చక్రంలాగా సంభవిస్తుంది. భూకంపం వల్ల సముద్రంలోకి జారిన భూమి వల్ల కూడా త్సునామి సంభవిస్తుంది.[23]

వరదలు మార్చు

ప్రధాన వ్యాసం: Flood

నదులలోని జలము పొంగి భూమిపైకి రావడాన్ని వరద అంటారు.<రెఫ్>ఎం యస్ యన్ ఎన్కార్టా (MSN Encarta)డిక్షనరీ.వరద 2006-12-28 (2006-12-28) తేదిన పొందుపర్చబ్డినది.> ఒక నదిలో కాని చెరువులో కాని దాని యొక్క సామర్ధ్యానికి మించి నీరు చేరినపుడు, ఆ నీరు దాని మామూలు సరిహద్దు బయట ప్రవహించి వరదలకు కారణమగును. భూకంపాల వలన డ్యాములకు హాని కలగితే వరదలు సంభవించును. భుకంపముల వలన ఒక్కొక్కసారి కొండలు విరిగి నదుల వద్ద వున్నా డ్యాములపై పడడము వలన అవి కూలి పోయి వరదలకు కారణమవుతాయి.[24]

ఒక వేళ ఉసొఇ డ్యాము (Usoi Dam) అని పిలవ బడు భూకంపం వల్ల ఏర్ పడ్డ లాండ్ స్లైడ్ డ్యాము (landslide dam) భవిష్యత్తులో సంభవించే భూకంపం వల్ల నాశనం అయితే, తజికిస్తాన్ (Tajikistan)లోని సరేజ్ చెరువు (Sarez Lake) అడుగున వున్న టేర్రిన్ కాతస్త్రోఫిక్ వరద ప్రమాదములో వుంటుంది, ఒక వరద వల్ల సుమారు 5 మిలియన్ మందికి ప్రమాదం వుంది[25]

మానవుని ప్రభావాలు మార్చు

రోగములు (disease), కనీస అవసరములలో కొరత, ప్రాణ నష్టము, అధిక బీమా కంతులు, సాధారణ ఆస్తి నష్టము, రహదారి , వంతెనల నష్టము, భవంతులు కూలుట, లేక భవిష్యత్తులో సంభవించి భూకంపముల వల్ల కూలుటకు వీలగు భవంతుల పునాదులు కడులుట వంటివి భూకంపముల వల్ల కలుగును. భూకంపము వలన అగ్ని పర్వత స్వభావము కలిగిన పేలుడు వల్ల (1816)[26]లో సంభవించిన వేసవి లేని సంవత్సరములో (Year Without a Summer) వలె పంట నష్టము కలుగును

ప్రాణ నష్టము అనునది అన్నింటి కన్నా పెద్ద నష్టముగా అంగీకరింప బడుతున్నది.[27]

భూకంపాల గురించిన సిద్ధత మార్చు

ఈ రోజుల్లో, భూకంపాలనుండి రక్షించుకొనడానికి , ఎక్కువ ప్రమాదాలు జరగకుండా ముందు జాగ్రత్తలు తీసుకొనడానికి చాలా మార్గాలు వున్నాయి, అవి క్రింద సూచించబడిన పద్ధతులు: భూకంపాల ఇంజినీరింగ్ (Earthquake engineering), భుకంపాలకోరకు సిద్ధపడి వుండడం (Earthquake preparedness), ఇళ్ళలో తీసుకొను భూకంప జాగ్రత్తలు (Household seismic safety),భూకంపాలను అడ్డుకొనుట (Seismic retrofit), భుకంపనాల విపత్తు (Seismic hazard), భు ప్రకంపనాల నుండి ఉపసమనము (Mitigation of seismic motion)(ఇవే కాకుండా కొత్తవైనా పద్ధతులు, వస్తువలు,) , భవిష్యత్తులో వచ్చు భుకంపముల గురించి ముందుగా తెలియచేప్పుట (Earthquake prediction).

భూకంపాల్ని నిక్కచ్చిగా పసిగట్టటం మార్చు

  • జాతీయ భూభౌతిక పరిశోధన కేంద్రం (ఎన్‌జీఆర్‌ఐ) పరిశోధకులు 'న్యూక్లియేషన్‌ టెక్నిక్‌'గా పిలిచే పరిజ్ఞానంతో మహారాష్ట్రలోని కోయినా ప్రాంతంలో భూకంపాలు సంభవించడానికి ఐదు రోజుల ముందుగానే గుర్తించారు. (ఈనాడు16.12.2009)

సంప్రదాయములో భూకంపాలు మార్చు

పురాణములు , మతము మార్చు

నోర్స్ పురాణముల (Norse mythology)లో లోకి దేవుడి యొక్క ఉగ్రమైన /తీవ్రమైన యుద్ధమే భుకంపంగా వర్ణించబడినది (Loki).బల్ద్ర్ (Baldr) అను అందము , కాంతి దేవతని లోకి అను తుంటరి , పోకిరి దేవుడు (god) చంపినపుడు, లోకిని శిరసు ఫై విషం చిందు పాము వున్న గుహలో బంధించి శిక్షించారు. లోకి మీద పడు విషాన్ని అతని భార్య సిగ్య్న్ (Sigyn) ఒక గిన్నెలో పట్టి పారబోయునపుడు అతని ముఖముఫై పడు విషమును విదుల్చునపుడు భూకంపము సంభవించుచున్నది[28]

గ్రీకు పురాణములలో (Greek mythology), పోసేఇడోన్ (Poseidon) భూకంపాలకు దేవుడు , కారకుడు. ఆయన మనస్తాపముతో ఉన్న సమయమున భూమిని తన త్రిశూలము (trident)తో పొడిచినపుడు భూకంపములు , ఇతర బీభత్సములు కలుగుతున్నవి ఆయన భూకంపములను కలిగించి ప్రజలను శిక్షించును , భయకంపితులను చేయుచుండే వాడు.[29]

జనప్రియమైన సంప్రదాయము మార్చు

ఆధునిక ప్రాచుర్యము పొందిన నాగరికతలో (popular culture) భూకంపంపులు 1996లో కోబే (Kobe in 1995) లేక 1906లో సం ఫ్రాన్సికో (San Francisco in 1906) [30] వంటి నిరర్ధకముగా వున్న గొప్ప నగరములకు గుర్తుగా ఉన్నాయి. ఎటువంటి ముందు సూచన హెచ్చరికలు లేకుండా సంబవించే భుకంపాలని ఫిక్షనల్ భుకంపములు అంటారు.[30] ఈ కారణము వల్లే భూకంపములను వుటంకించు కథలలో వలె సాధారణంగా విధ్వంసములతో మొదలయి వాటి పర్యవసానముల అనంతర పరిస్థితి డే లిత్‌కు షార్ట్ వాక్ (Short Walk to Daylight)(1972), ది రాగ్గేడ్ ఎద్జే (The Ragged Edge)(1968) లేక Aftershock: Earthquake in New York(1998)[30] వలె మారెను. గుర్తింపదగిన ఉదాహరణ హేన్రిచ్ వాన్ క్లేస్ట్ యొక్క క్లాస్సిక్ నోవెల్ల, 1964 సాన్తిఅగోలో జరిగిన వినాశనాన్ని గురించి తెలుపు చిలిలో జరిగిన భూకంపము (The Earthquake in Chile).హరుకి మురకమి (Haruki Murakami) యొక్క చిన్ని కల్పనా కదల సంపుటి, ప్రకంపనాల తర్వాత , 1995 కొబ్ భూకంప పర్యవసానాల గురించిన వర్ణన.

అన్నింట్లో బాగా ప్రాచుర్యం పొందిన ఒక కల్పనా భూకంపము హైపోతేటికల్ "బిగ్ ఒన్" ఊహించిన కాలిఫోర్నియా (California), సాన్ అన్ద్రేఅస్ ఫాల్ట్ (San Andreas Fault) ఒకరోజు, నవలలోని వర్ణనలు రిక్టర్ 10 (Richter 10)(1996) , గుడ్ బై కాలిఫోర్నియా (Goodbye California)(1977) మిగిలిన అన్నింట్లో.[30] జాకబ్ ఎం.అప్పెల్ యొక్క విసదీకారించిన-పద్యరూకంయ్న చిన్న కథ, పోల్చబడిన భుకంపాసాస్త్రము, ఆ విషయాలని కాం అను కళాకారుడు ఎవరైతే ఒక పెద్ద స్త్రీని వప్పిస్తాడో నూతన నిబంధనము యొక్క కడపటి పుస్తకము భూకంపము సంభావించుటకు సిద్దంగా ఉంది.[31] ఇన్ ప్లేఅసురే బోఅటింగ్ ఇన్ లితుయ బే, అన్ని కథలలో ఒకటి జిం షెపర్డ్ (Jim Shepard),లైక్ యు హాడ్ ఉన్దేర్స్తాండ్, అన్య్వయ్, ది "బిగ్ ఒన్" ఇంకా ఎక్కువ త్సునామి వినాశనాలకు దారి చూపుతుంది.

ఇవి కూడా చూడండి మార్చు

సూచనలు మార్చు

  1. ↑ "M7.5 Northern Peru Earthquake of 26 September 2005" (pdf). Retrieved 2008-08-01.
  2. ↑ Greene, H. W.; Burnley, P. C. (26 October 1989). "A new self-organizing mechanism for deep-focus earthquakes". Nature. 341: 733–737. doi:10.1038/341733a0.
  3. ↑ Foxworthy; Hill (1982). Volcanic Eruptions of 1980 at Mount St. Helens, The First 100 Days: USGS Professional Paper 1249.
  4. ↑ 4.0 4.1 "What are Aftershocks, Foreshocks, and Earthquake Clusters?".
  5. ↑ "Earthquake Swarms at Yellowstone". USGS. Archived from the original on 2008-05-13. Retrieved 2008-09-15.
  6. ↑ Amos Nur (2000). "Poseidon's Horses: Plate Tectonics and Earthquake Storms in the Late Bronze Age Aegean and Eastern Mediterranean" (PDF). Journal of Archaeological Science. 27: 43–63. doi:10.1006/jasc.1999.0431. ISSN 0305-4403. Archived from the original (PDF) on 2009-03-25. Retrieved 2009-10-21.
  7. ↑ "Earthquake Storms". Horizon. 1 April 2003. Retrieved 2007-05-02.
  8. ↑ "Earthquake Hazards Program". USGS. Retrieved 2006-08-14.
  9. ↑ యుకేలో భూకంప స్వభావము , భూకంపాల ప్రమాదము వుండును.
  10. ↑ "Common Myths about Earthquakes". USGS. Archived from the original on 2009-05-09. Retrieved 2006-08-14.
  11. ↑ "Earthquake Facts and Statistics: Are earthquakes increasing?". USGS. Archived from the original on 2006-08-12. Retrieved 2006-08-14.
  12. ↑ "Historic Earthquakes and Earthquake Statistics: Where do earthquakes occur?". USGS. Archived from the original on 2006-09-25. Retrieved 2006-08-14.
  13. ↑ "Visual Glossary - Ring of Fire". USGS. Archived from the original on 2006-08-28. Retrieved 2006-08-14.
  14. ↑ Madrigal, Alexis (4 June 2008). "Top 5 Ways to Cause a Man-Made Earthquake". Wired News. CondéNet. Retrieved 2008-06-05.
  15. ↑ గ్లోబల్ అర్బన్ సేఇస్మిక్ రిస్క్
  16. ↑ "ఇరాన్ , ఇతర ఎదుగుతున్న దేశాలలో తీసుకుంటున్న భూకంప జాగ్రత్తలు". Archived from the original on 2008-09-20. Retrieved 2009-10-21.
  17. ↑ "సాన్ ఫ్రాన్సికో యందలి తీర ప్రాంత ప్రభుత్వాల సంఘము, షెకి గ్రౌండ్ మీద 1995, 1998(2003లో నవీకరించబడినది) నివేదిక సమర్పించింది". Archived from the original on 2009-09-21. Retrieved 2009-10-21.
  18. ↑ "భూ ఉపరితల విచ్చిన్నానికి సంబంధించిన ప్రమాదాలను అంచనా వేయడానికి కాలిఫోర్నియా భూగర్భ శాస్త్ర పరిశోధకులు సూచనలు అందిస్తుంటారు" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2009-10-09. Retrieved 2009-10-21.
  19. ↑ "Natural Hazards - Landslides". USGS. Retrieved 2008-09-15.
  20. ↑ "The Great 1906 San Francisco earthquake of 1906". USGS. Archived from the original on 2015-12-01. Retrieved 2008-09-15.
  21. ↑ "Historic Earthquakes -1946 Anchorage Earthquake". USGS. Archived from the original on 2011-06-23. Retrieved 2008-09-15.
  22. ↑ 22.0 22.1 Noson; Qamar; Thorsen (1988). Washington Division of Geology and Earth Resources Information Circular 85. Washington State Earthquake Hazards.
  23. ↑ Wicker, Crystal. "Earthquakes". Crystal Wicker/Weather Wiz Kids.
  24. ↑ "Notes on Historical Earthquakes". British Geological Survey. Archived from the original on 2011-05-16. Retrieved 2008-09-15.
  25. ↑ "Fresh alert over Tajik flood threat". BBC News. 2003-08-03. Retrieved 2008-09-15.
  26. ↑ "Facts about The Year Without a Summer". National Geographic UK. Archived from the original on 2008-07-03. Retrieved 2009-10-21.
  27. ↑ "Earthquakes and Volcanoes". University of Michigan.
  28. ↑ Sturluson, Snorri (1220). Prose Edda.
  29. ↑ Sellers, Paige (1997-03-03). "Poseidon". Encyclopedia Mythica. Archived from the original on 2008-09-02. Retrieved 2008-09-02.
  30. ↑ 30.0 30.1 30.2 30.3 Van Riper, A. Bowdoin (2002). Science in popular culture: a reference guide. Westport: Greenwood Press. p. 60. ISBN 0313318220.
  31. ↑ జే ఎం అప్పెల్.పోల్చబడిన భుకంపశాస్త్రము వేబెర్ స్టడీస్(మొదటి ప్రచురణ), సంపుటి 18, సంచిక 2.

బాహ్య సంబంధాలు మార్చు

 
వికీమీడియా కామన్స్‌లో కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.
 
Look up భూకంపం in Wiktionary, the free dictionary.

విద్యాభ్యాసము మార్చు

భూకంపాల డేటా సెంటర్లు మార్చు

యూరోప్ మార్చు

జపాన్ మార్చు

న్యూ జీలాండ్ మార్చు

యునైటెడ్ స్టేట్స్ మార్చు

ప్రకంనాలను గుర్తించు కొలత మార్చు

శాస్త్రీయ సమాచారము మార్చు

ఇతరత్రా మార్చు

http://www.youtube.com/watch?v=9fOGqjGD43E

"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=భూకంపం&oldid=4160547" నుండి వెలికితీశారు