హరిసేన
హరిసేన (క్రీస్తుశకం 475 - సా.శ. 500) తన తండ్రి దేవసేన యొక్క వారసుడు. ఇతను బౌద్ధ వాస్తుశిల్పం, కళ, సంస్కృతికి గొప్ప పోషకుడు. వరల్డ్ హెరిటేజ్ స్మారక కట్టడం అజంతా తన కళాపోషణలకు ఉదాహరణ. దక్షిణాన కుంతల (దక్షిణ మహారాష్ట్ర), తూర్పున లాతా (మధ్య, దక్షిణ గుజరాత్), పశ్చిమాన త్రికూటం (నాసిక్ జిల్లా) ఉత్తరాన అవంతి (మాల్వా), కోసల (చత్తీస్గఢ్), కళింగ, ఆంధ్రను ఆక్రమించుకున్నాడని అజంతా యొక్క నిర్మాణ గుహ-16 లోని రాక్-కట్ శిల్పాన్ని బట్టి తెలియజేస్తున్నది.[1] హరిసేన యొక్క మంత్రి, హస్తిభోజ కుమారుడు అయిన వరాహదేవ అజాంతా యొక్క గుహ 16 యొక్క రాక్-కట్ విహారాను త్రవ్వినట్లు తెలుస్తుంది.[2] అజంతాలోని మూడు బౌద్ధ గుహలలో; గుహలు త్రవ్వకాలలో గుహ 16, గుహ 17మరియు గుహ 17 లో రెండు విహరాలు, ఒక చైత్యం; ఉన్నాయి, ఇవి హరిషేనా పాలనలో పెయింటింగ్, శిల్పాలుతో అలంకరింపబడినవి ఇప్పటికీ ఉన్నాయి.[1]
| హరిసేన | |
|---|---|
| పరిపాలన | సుమారు 475 – 500 సిఈ |
| పూర్వాధికారి | దేవసేన |
| House | వాకాటక రాజవంశం |
| వాకాటక సామ్రాజ్యం 250 సిఈ – 500 సిఈ | |
|
|
| వింధ్యాశక్తి | (250–270) |
| మొదటి ప్రవరసేన | (270–330) |
| ప్రవరాపుర–నందివర్థన శాఖ | |
| మొదటి రుద్రసేన | (330–355) |
| మొదటి పృధ్వీసేన | (355–380) |
| రెండవ రుద్రసేన | (380–385) |
| ప్రభావతిగుప్త (రిజెంట్) | (385–405) |
| దివాకరసేన | (385–400) |
| దామోదరసేన | (400–440) |
| నరేంద్రసేన | (440–460) |
| రెండవ పృధ్వీసేన | (460–480) |
| వత్సగుల్మ శాఖ | |
| సర్వసేన | (330–355) |
| వింధ్యసేన | (355–400) |
| రెండవ ప్రవరసేన | (400–415) |
| తెలియదు | (415–450) |
| దేవసేన | (450–475) |
| హరిసేన | (475–500) |
ఒక కళా చరిత్రకారుడు వాల్టర్ ఎం. స్పింక్ ప్రకారం, అజంతా యొక్క అన్ని రాక్ కట్ స్మారక చిహ్నాలు. గుహలు 9,10,12,13, 15 ఎ మినహాయించి (మూలం: పుట నం 4, అజంతా-ఎ బ్రీఫ్ హిస్టరీ, గైడ్ వాల్టర్ ఎం. స్పింక్) హరిసేన పాలనలో నిర్మించబడ్డాయి అని ఉటంకించాడు,[3] అయినప్పటికీ అతని అభిప్రాయం విశ్వవ్యాప్తంగా ఆమోదించబడలేదు.
హరిసేన తదుపరి ఇద్దరు రాజులు రాజ్యం చేశారు, కానీ వారి పేర్లు మాత్రం తెలియదు. ఈ రాజవంశం ఏ విధంగా ముగింపు చెందిందో తెలియదు. వాకాటక వారు బహుశా మహిష్మతి యొక్క కాలాచూరి చేత ఓడిపోయారు.[2]
మనోహరమైన దశకుమార చరిత్రం గ్రంథం ననుసరించి, ఈ వాకాటక రాజ్యం బహుశా సుమారు 125 సంవత్సరాల వాకాటక రాజవంశం పతనం తర్వాత వ్రాయబడింది. హరిసేన కుమారుడు, బాగా తెలివి కలవాడు,, అన్ని కళలలోనూ తెలివైనవాడు. అన్నీ సాధించినప్పటికీ, దండనితి (పొలిటికల్ సైన్స్) అధ్యయనాన్ని నిర్లక్ష్యం చేసి, ఆనందాలన్నింటిని ఆనందించటంతో, అన్ని రకాల దుర్మార్గాలన్నిటిలోనూ తోటివారు మునిగిపోయారు. ఈ సమయమే సరిఅయినది అని, ఈ అవకాశాన్ని గుర్తించడంతో, అష్మాకా పాలకుడు, వాకాటక భూభాగం మీద దాడి చేసేందుకు వనావాసీ పాలకుడు (ఉత్తర కెనరా జిల్లాలో) ను ప్రేరేపించాడు. హరిసేన రాజు అతని అన్ని కట్టుబడి వాండ్లుగా ఉన్నవారిని పిలిచి, వరద (వార్ధా) యొక్క తీరం దగ్గర తన శత్రువుతో పోరాడటానికి నిర్ణయించుకున్నాడు. హరిసేన రాజు శత్రు దళాలతో పోరాడుతున్నప్పుడు, అతడు తన సొంత కట్టుబడి వాండ్లుగా ఉన్నవారిలో కొందరు దారుణంగా హరిసేన రాజుపై దాడి చేసారు, చంపబడ్డాడు. హరిసేన రాజు మరణంతో వాకాటక రాజవంశం ముగిసింది, అంతటితో అంతరించి పోయింది.
వాకాటక రాజవంశం (సుమారుగా 250 - క్రీస్తుశకం 500 సిఈ)
మార్చు- వింధ్యాశక్తి (250-270)
- మొదటి ప్రవరసేన (270-330)
ప్రవరాపుర–నందివర్థన శాఖ
- మొదటి రుద్రసేన (330–355)
- మొదటి పృధ్వీసేన (355–380)
- రెండవ రుద్రసేన (380–385)
- ప్రభావతిగుప్త (రిజెంట్) (385–405)
- దివాకరసేన (385–400)
- దామోదరసేన (400–440)
- నరేంద్రసేన (440–460)
- రెండవ పృధ్వీసేన (460–480)
వత్సగుల్మ శాఖ
- సర్వసేన (330–355)
- వింధ్యసేన (355–400)
- రెండవ ప్రవరసేన (400–415)
- తెలియదు (415–450)
- దేవసేన (450–475)
- హరిసేన (475–500)
మూలాలు
మార్చు- ↑ 1.0 1.1 Nashik district e-gazetteer - History, ancient period Archived 27 సెప్టెంబరు 2007 at the Wayback Machine
- ↑ 2.0 2.1 Mahajan V.D. (1960, reprint 2007) Ancient India, New Delhi: S. Chand, ISBN 81-219-0887-6, pp.590-91
- ↑ Spink, Walter, M. (2009). Ajanta: Defining Features, in Indica, Vol.46, No.1, Mumbai: Heras Institute of Indian History and Culture, pp.3-38