వికీపీడియా

హోమో

హోమో (లాటిన్‌లో హోమో అంటే మనిషి అని అర్థం) జీనస్, అంతరించిపోయిన ఆస్ట్రలోపిథెకస్ జీనస్ నుండి ఆవిర్భవించింది. ప్రస్తుత్ం ఉనికిలో ఉన్నహోమో సేపియన్స్ (ఆధునిక మానవులు) ఈ జీనస్ లోని జాతి. ఇది కాక, అనేక అంతరించిపోయిన జాతులు కూడా ఈ జీనస్‌లో ఉన్నాయి. ఇవన్నీ ఆధునిక మానవుల పూర్వీకులు, లేదా వారికి దగ్గరి బంధువులు. హోమో ఎరెక్టస్, హోమో నియాండర్తాలెన్సిస్ ఈ అంతరించిపోయిన జాతుల్లో ముఖ్యమైనవి. 20 లక్షల సంవత్సరాలకు కొద్దిగా ముందు, హోమో హ్యాబిలిస్ కనిపించడంతో ఈ జీనస్ ఉద్భవించింది.[2] పరాంత్రోపస్ జీనస్‌తో కలిసి హోమో జీనస్ బహుశా ఆస్ట్రలోపిథెకస్ జాతికి చెందిన ఎ. ఆఫ్రికానస్‌కు సోదరి అయి ఉంటుంది. ఆస్ట్రలోపిథెకస్ గతంలో పాన్ వంశం (చింపాంజీలు) నుండి విడిపోయింది.[3]

హోమో
కాల విస్తరణ: పియాసెంజియన్-ప్రస్తుతం, 2.8–0 Ma
↓
శాస్త్రీయ వర్గీకరణ e
Kingdom: Animalia
Phylum: Chordata
Class: Mammalia
Order: Primates
Suborder: Haplorhini
Infraorder: Simiiformes
Family: Hominidae
Subfamily: Homininae
Tribe: Hominini
Genus: Homo
లిన్నేయస్, 1758
Type species
హోమో సేపియన్స్
లిన్నేయస్, 1758
జాతి

For other species or subspecies suggested, see below.

Synonyms
Synonyms
  • Africanthropus Dreyer, 1935
  • Atlanthropus Arambourg, 1954
  • Cyphanthropus Pycraft, 1928
  • Palaeanthropus Bonarelli, 1909
  • Palaeoanthropus Freudenberg, 1927
  • Pithecanthropus Dubois, 1894
  • Protanthropus Haeckel, 1895
  • Sinanthropus Black, 1927
  • Tchadanthropus Coppens, 1965
  • Telanthropus Broom & Anderson 1949

హోమో ఎరెక్టస్ సుమారు 20 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం కనిపించింది. అనేక తొలి కాలపు వలసలలో, ఇది ఆఫ్రికా (ఇక్కడ దీనిని హోమో ఎర్గాస్టర్ అని పిలుస్తారు) యురేషియా లంతటా వ్యాపించింది. ఆహార సేకరణ సమాజంలో నివసిస్తూ, నిప్పును ఉపయోగించిన తొలి మానవ జాతి ఇది. పరిస్థితులకు అనుకూలంగా తమను తాము మార్చుకుంటూ, విజయవంతంగా జీవించిన హోమో ఎరెక్టస్ జాతి, ఒక మిలియన్ సంవత్సరాలకు పైగా జీవించింది. పరిణామ క్రమంలో 500,000 సంవత్సరాల క్రితం కొత్త జాతుల లోకి మార్పు చెందుతూ కొత్త జాతులలోకి మళ్ళించబడింది.[4]

హోమో సేపియన్స్ (శరీర నిర్మాణపరంగా ఆధునిక మానవులు) 300,000 నుండి 200,000 సంవత్సరాల క్రితం ఆఫ్రికాలో ఉద్భవించాయి.[5] సుమారుగా అదే సమయంలో ఐరోపా, పశ్చిమ ఆసియాల్లో హోమో నియాండర్తాలెన్సిస్ ఉద్భవించింది. హెచ్. సేపియన్లు ఆఫ్రికా నుండి అనేక తరంగాలలో బయటకు విస్తరించారు. బహుశా 250,000 సంవత్సరాల క్రితం, ఖచ్చితంగా 130,000 సంవత్సరాల క్రితం మొదలై, 70-50 వేల సంవత్సరాల క్రితం జరిగినన దక్షిణాన మానవ వ్యాప్తితో,[6][7][8][9] 50,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటి యురేషియా, ఓషియానియా లను శాశ్వత వలసలను స్థాపించే వరకూ సాగింది. ఆఫ్రికా, యురేషియాల్లో వారు పురాతన మానవులను కలుసుకున్నారు. వారితో సంపర్కం పెట్టుకుని సంకర సంతానాన్ని పొందారు.[10][11] కొన్ని పురాతన (సేపియన్స్ కానివారు) మానవ జాతులు సుమారు 40,000 సంవత్సరాల క్రితం (నియాండర్తల్ విలుప్తి) వరకు మనుగడలో ఉన్నాయని భావిస్తున్నారు. 12,000 సంవత్సరాల క్రితం వరకూ (రెడ్ డీర్ కేవ్ ప్రజలు) కొన్ని సంకర జాతులు మనుగడ సాగించాయని భావిస్తున్నారు.

పేర్లు, వర్గీకరణ మార్చు

 
హోమినినే ఉపకుటుంబం, దాని లోని తెగ హోమినిని వివరంగా చూపించే పరిణామ వృక్షం. పోంగినే వంశపరంపర నుండి వేరుపడ్డాక హోమినినే, హోమినిని, గొరిల్లిని అనే తెగలుగా విడిపోయింది. హోమినిని నుండి పాన్, హోమో జీనస్‌లు వేరుపడ్డాయి. హోమినిని తెగలో మూడు ఉపతెగలున్నాయి: హోమినినా (ఇందులో హోమో జీనస్ ఉంది), పానినా (ఇందులో పాన్ జీనస్ ఉంది), ఆస్ట్రలోపిథెసినా (ఇందులో అనేక అంతరించిపోయినజీనస్‌ లున్నాయి). ఈ ఉపతెగలను ఈ చార్టులో చూపించలేదు.
 
గత 2 లక్షల సంవత్సరాలుగా (నిలువు అక్షం) హోమో జీనస్ పరిణామం. హెచ్ సేపియన్స్ చేసిన వేగవంతమైన " అవుట్ ఆఫ్ ఆఫ్రికా" విస్తరణ చిత్రం పైభాగంలో ఉంది. నియాండర్తల్, డెనిసోవన్స్, పేర్కొనబడని పురాతన ఆఫ్రికన్ హోమినిన్లతో సమ్మేళనాన్ని కూడా చూపుతుంది.. బలిష్ఠ ఆస్ట్రోపిథెసీన్లు (పరాంత్రోపస్), హోమో కలిసి 12 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం వరకూ జీవించాయి.

లాటిన్ నామవాచకం హోమో (జెనిటివ్ హోమినిస్ ) అంటే "మానవుడు" లేదా "మనిషి" అని అర్థం హోమో సేపియన్స్ అనే ద్విపద పేరును కార్ల్ లిన్నెయస్ (1758) సృష్టించాడు.[12] [lower-alpha 1] 19 వ శతబ్ది ద్వితీయార్థం నుండి ఈ జీనస్‌లోని ఇతర జాతులకూ పేర్లు పెట్టారు. ( హెచ్.   నియాండర్తలెన్సిస్ 1864, హెచ్. ఎరెక్టస్ 1892).

నేటికీ, హోమో జాతిని ఖచ్చితంగా నిర్వచించలేదు.[14][15][16] మానవ శిలాజాలు దొరకడం మొదలైనప్పటి నుండి, హోమో జాతి సరిహద్దులను, నిర్వచనాలనూ సరిగా నిర్ణయించలేదు. అవి నిరంతరం మార్పు చెందుతూ ఉన్నాయి. అసలు అందులో కొత్తగా సభ్యులు చేరుతాయని ఊహించేందుకు కారణంకూడా ఏదీ కనబడలేదు. అందుచేతనే కార్ల్ లిన్నేయస్ 8 వ శతాబ్దిలో హోమోను సృష్టించినపుడు దాన్ని నిర్వచించాల్సిన అవసరం ఉందని కూడా అతడు అనుకోలేదు. నియాండర్తల్‌ను కనుక్కోవడంతో ఈ జీనస్‌లోకి ఓ కొత్త జాతి వచ్చి చేరింది.

హోమో జీనస్ లోని సభ్య జాతులను మానవులుగా వర్గీకరించవచ్చునని సూచిస్తూ దానికి ఆ ట్యాక్సానమీ పేరు పెట్టారు. 20 వ శతాబ్దిలో మయోసీన్ చివరలో, ప్రారంభ ప్లయోసీన్ కాలాల్లో మానవ-పూర్వ, తొలి మానవ జాతుల శిలాజాలు విరివిగా దొరకడంతో వర్గీకరణలపై చర్చ జరిగింది. ఆస్ట్రలోపిథెకస్ నుండి హోమో ను వివరించడం పై చర్చ ఇంకా కొనసాగుతోంది. పాన్ నుండి హోమో ను వివరించడంపై కూడా చర్చ జరుగుతోంది. చింపాంజీ లోని రెండు జాతులను పాన్ లోకి కాకుండా హోమో జెనస్ లోకి వర్గీకరించాలని కొందరు శాస్త్రవేత్తలు వాదిస్తున్నారు.

19 వ శతాబ్ది చివరి నుండి 20 వ శతాబ్ది మధ్య వరకు లభించిన అనేక తొలి మానవ శిలాజాలకు కొత్త జనరిక్ పేర్లతో సహా అనేక కొత్త వర్గీకరణ పేర్లను ప్రతిపాదించారు; ప్రారంభ వలసల్లో చాలా భౌగోళిక ప్రాంతాలకు విస్తరించిన హోమో ఎరెక్టస్ లన్నీ ఒకే జాతికి చెందినవని గుర్తించడంతో ఈ పేర్లలో చాలావాటిని హోమో లోకి విలీనం చేసారు. ఇప్పుడు వాటిని హోమో కు "నానార్థాలు"గా పరిగణిస్తున్నారు. అవి: పిథెకాంత్రోపస్,[17] ప్రోట్ంత్రోపస్, [18] సినాంత్రోపస్, [19] సైఫాంత్రోపస్, [20] ఆఫ్రికాంత్రోపస్, [21] టెలాంత్రోపస్, [22] అట్లాంత్రోపస్, తచాంత్రోపస్. [23]

అసంపూర్ణ సమాచారం కారణంగా హోమో జీనస్‌ను జాతులు, ఉపజాతులుగా వర్గీకరించడం పేలవంగా జరిగింది. మూడు పదాల పేర్లను నివారించేందుకు గాని, ఇదమిత్థంగా తెలీని జాతిగా చెప్పడాన్ని (ఇన్‌సర్టే సెడిస్) నివారించేందుకు గానీ శాస్త్రీయ పత్రాల్లో కూడా మామూలు పేర్లనే ("నియాండర్తల్", "డెనిసోవన్" లాంటి) వాడారు. హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్ వర్సెస్ హెచ్ సేపియన్స్ నియాండర్తలెన్సిస్, లేదా హెచ్. జార్జికస్ వర్సెస్. హెచ్ ఎరెక్టస్ జార్జికస్ వంటివి కొన్ని ఉదాహరణలు.[24] ఇటీవలే అంతరించిపోయిన హోమో జెనస్‌ లోని కొన్ని జాతులను ఇటీవలే కనుగొన్నారు. వీటికి ద్విపద నామాల విషయంలో ఏకాభిప్రాయం లేదు. హోలోసీన్ ప్రారంభమైనప్పటి నుండి, హోమో సేపియన్స్ (శరీర నిర్మాణపరంగా ఆధునిక మానవులు) హోమో జీనస్‌కు చెందిన ఏకైక జీవించి ఉన్న జాతి.

తెగలు, కుటుంబాల ద్వారా టాక్సాను వర్గీకరించాలని మొదటగా చెప్పింది జాన్ ఎడ్వర్డ్ గ్రే (1825) [25] హోమినిని ( "హోమినిన్లు") ని ఒక తెగగా గుర్తించాలని, మానవ పూర్వీకులైన పూర్వ-మానవ జాతులు, తొలి మానవ జాతులూ అన్నిటినీ (చింపాంజీ-మానవ ఆఖరి ఉమ్మడి పూర్వీకుడి వరకూ ఇందులోకి చేర్చాలనీ; హోమినినా ను హోమినిని లో ఒక ఉపతెగగా గుర్తించాలని, ఇందులోకి హోమో జీనస్ ఒక్కదాన్నే చేర్చాలని, ప్లయోసీన్ కాలపు తొలి ద్విపాద జీవులైన ఆస్ట్రలోపిథెకస్, ఒర్రోరిన్ టుగెన్సిస్, సహెలాంత్రోపస్ లను ఇందులోకి చేర్చరాదనీ వుడ్, రిచ్మండ్ లు (2000) ప్రతిపాదించారు.[26] హోమినినాకు ప్రత్యామ్నాయ పేర్లు ఉండేవి లేదా ప్రతిపాదించారు: ఆస్ట్రలోపిథెసినే (గ్రెగొరీ & హెల్మాన్ 1939), ప్రీయాంత్రోపినే (సెలా-కొండే & అల్టాబా 2002);[27][28][29] తరువాత, నాలుగు ప్రధాన జీనస్‌ లైన ఆస్ట్రలోపిథెకస్, ప్రేయాంత్రోపస్, ఆర్డిపిథెకస్, సహెలాంత్రోపస్ లను హోమో తో కలిపి హోమినిని లోకి చేర్చాలని సెలా-కాండే, అయాలా (2003) ప్రతిపాదించారు.

పరిణామం మార్చు

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ మార్చు

దస్త్రం:Australopithecus afarensis adult male - head model - Smithsonian Museum of Natural History - 2012-05-17.jpg
ఎ. అఫారెన్సిస్ పునర్నిర్మాణం [30]

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ గార్హి, ఆస్ట్రలోపిథెకస్ సెడీబా, ఆస్ట్రలోపిథెకస్ ఆఫ్రికానస్, ఆస్ట్రలోపిథెకస్ అఫారెన్సిస్తో సహా అనేక జాతులు హోమో వంశానికి ప్రత్యక్ష పూర్వీకులని గాని, లేదా సోదర వంశాలని గానీ ప్రతిపాదించారు.[31][32] ఈ జాతులు హోమో వాటిని సమలేఖనం స్వరూప సంబంధ శాస్త్ర లక్షణాల కలిగి, కానీ హోమో పలికాయి సంబంధించి ఎలాంటి ఏకాభిప్రాయం లేదు.

ముఖ్యంగాఆస్ట్రేలియాపిథెకస్లో హోమో ను నిర్వచించడం 2010 ల నుండి, మరింత వివాదాస్పదమైంది. సాంప్రదాయికంగా, రాతి పనిముట్ల ( ఓల్డోవన్ పరిశ్రమ) యొక్క మొట్టమొదటి వాడకంతో హోమో ఉద్భవం మొదలైనట్లు భావిస్తున్నారు. అంటే దీంతో దిగువ పాతరాతియుగం మొదలైనట్లు. కానీ 33 లక్షల సంవత్సరాల క్రితమే, అంటే హోమో అవతరించడానికి దాదాపు పది లక్షల సంవత్సరాల ముందే ఆస్ట్రలోపిథెకస్ అఫారెన్సిస్‌ రాతి పనిముట్లను వాడినట్లు కనిపించే ఆధారాలు 2010 లో లభించాయి.[33] 2015 లో, ఇథియోపియాలోని అఫార్‌లో 28 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం నాటి దవడ శిలాజం - ఎల్‌డి 350-1 లభించింది. దీనిలో "ప్రారంభ ఆస్ట్రేలియాపిథెకస్‌లో కనిపించే ఆదిమ లక్షణాలు, తరువాత హోమోలో గమనించిన ఉత్పన్న శరీరనిర్మాణమూ కలిసి ఉన్నట్లు వర్ణించారు.[34] కొంతమంది రచయితలైతే, హోమో ఉద్భవం 30 లక్షల సంవత్సరాల క్రితమే లేక ఇంకా ముందే జరిగిందని భావించారు.[35] ఇంకొందరైతే, సుమారు 19 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం హోమో ఎరెక్టస్ తోటే హోమో జీనస్ మొదలైందని ప్రతిపాదిస్తూ, అసలు హోమో హ్యాబిలిస్‌ను హోమో జీనస్ చేర్చవచ్చో, లేదో అనే సందేహాన్ని లేవనెత్తారు.[36]

మునుపటి ఆస్ట్రాలోపిథెసిన్ జాతుల నుండి హోమోల వరకు జరిగిన పరిణామంలో అత్యంత ముఖ్యమైన శారీరక అభివృద్ధి ఎండోక్రానియల్ పరిమాణంలో పెరుగుదల. ఈ పెరుగుదల క్రమం ఇలా ఉంది: ఎ. గార్హి లో 460 cm3 (28 cu in) నుండి, హెచ్. హ్యాబిలిస్‌లో 660 cm3 (40 cu in), హెచ్. ఎరెక్టస్‌లో 760 cm3 (46 cu in), హెచ్. హైడెల్బెర్గెన్సిస్‌లో 1,250 cm3 (76 cu in), హెచ్. నియాండర్తాలెన్సిస్లో 1,760 cm3 (107 cu in). అయితే, కపాల సామర్థ్యంలో స్థిరమైన పెరుగుదల ఆస్ట్రలొపిథెసినాలో అప్పటికే ఉంది. హోమో ఆవిర్భావం తరువాత అది ఆగలేదు. అంటే, ఒక జీనస్ ఆవిర్భావాన్ని నిర్వచించడానికి ఇది విషయాత్మక ప్రమాణంగా పనికిరాదు.[37]

హోమో హబిలిస్ మార్చు

దస్త్రం:Homo habilis.JPG
హోమో హబిలిస్ పునర్నిర్మాణం. జర్మనీలో హెర్న్ లోని ఎల్డబ్ల్యుఎల్-మ్యూజియంలో ప్రదర్శన (2007 ఛాయాచిత్రం).[38]

హోమో హ్యాబిలిస్ 21 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం ఉద్భవించింది. హెచ్. హ్యాబిలిస్‌ను హోమో జాతికి వెలుపల, విస్తృత ఆస్ట్రలోపిథెకస్‌లో ఉంచరాదని 2010 కి ముందే సూచనలు వచ్చాయి.[39][40] హెచ్. హబిలిస్‌ను హోమోలో చేర్చడానికి ప్రధాన కారణం, అది పనిముట్లు వాడిందనే విషయంపై ఏ వివాదమూ లేకపోవడం. అయితే, హెచ్. హబిలిస్‌కంటే కనీసం పది లక్షల సంవత్సరాల ముందే ఆస్ట్రలోపిథెకస్ పనిముట్లను వాడిందన్న విషయాన్ని కనుగొన్నప్పుడు ఈ కారణానికి కాలదోషం పట్టింది.[33] ఇంకా, హెచ్. హబిలిస్‌ను హోమో ఎర్గాస్టర్ (హోమో ఎరెక్టస్ ) కు పూర్వీకుడని చాలాకాలంగా భావించారు. హెచ్. హ్యాబిలిస్, హెచ్. ఎరెక్టస్ లు చాలా కాలం పాటు సమకాలికులుగా ఉన్నాయని 2007 లో కనుగొన్నారు. హెచ్ . ఎరెక్టస్, హెచ్. హ్యాబిలిస్ నుండి ఉద్భవించలేదని, ఈ రెంటికీ ఒక ఉమ్మడి పూర్వీకుడు ఉండవచ్చనీ ఇది సూచించింది.[41] 2013 లో దమానిసి పుర్రె 5 ప్రచురణతో, ఆసియాకు చెందిన హెచ్. ఎరెక్టస్ ఆఫ్రికాకు చెందిన హెచ్. ఎర్గాస్టర్ నుండి ఉద్భవించిందనే వాదన బలహీనపడింది. బదులుగా, హెచ్. ఎర్గాస్టర్, హెచ్. ఎరెక్టస్ లు ఒకే జాతిలోని వైవిధ్యాలుగా కనిపిస్తాయి. ఇవి ఆఫ్రికా లేదా ఆసియాలో ఉద్భవించి,[42] 5 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం నాటికి యురేషియా అంతటా ( యూరప్, ఇండోనేషియా, చైనాతో సహా) విస్తరించి ఉండవచ్చు.[43]

హోమో ఎరెక్టస్ మార్చు

20 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం హోమో హ్యాబిలిస్ నుండి హోమో ఎరెక్టస్ అనాజెనెటిక్‌గా అభివృద్ధి చెందిందని భావిస్తున్నారు. కాకసస్‌లో కనుగొన్న హెచ్. ఎరెక్టస్ తొలి నమూనా అయిన హోమో ఎరెక్టస్ జార్జికస్ ఆవిష్కరణతో ఈ భావన బలపడింది. ఇది హెచ్. హ్యాబిలిస్‌తో పరివర్తన లక్షణాలను ప్రదర్శించినట్లు అనిపించింది. హెచ్. ఎరెక్టస్ మొట్టమొదటి నిదర్శనాలు ఆఫ్రికా వెలుపల కనబడినందున, హెచ్. ఎరెక్టస్ యురేషియాలో అభివృద్ధి చెంది, ఆపై ఆఫ్రికాకు తిరిగి వలస వచ్చాడని భావించారు. కెన్యాలోని తుర్కానా సరస్సుకి తూర్పున ఉన్న కూబీ ఫోరాలో లభించిన శిలాజాల ఆధారంగా, హెచ్. ఎరక్టస్ ఆవిర్భావం తరువాత కూడా హెచ్ హాబిలిస్ ఉనికిలో ఉండి ఉండవచ్చునని స్పూర్ తదితరులు. (2007) భావించారు. హెచ్. ఎరెక్టస్ పరిణామం అనాజెనెటిక్ కాదని, వారు అన్నారు. తొలి కాలాబ్రియన్ సమయంలో 5 లక్షల సంవత్సరాల పాటు (19 - 14 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం) హెచ్. ఎరెక్టస్, హెచ్. హాబిలిస్‌తో పాటు ఉనికిలో ఉండేదని వారు వాదించారు [44]

హోమో గౌటెంజెన్సిస్ అనే దక్షిణాఫ్రికా జాతి,హోమో ఎరెక్టస్‌తో సమకాలీన జాతి అని 2010 లో చెప్పారు.[45]

పైలోజెనీ మార్చు

గొప్ప కోతులలో అంతర్భాగంగా హోమో టాక్సానమీని కింది విధంగా వివరించవచ్చు. పరాంత్రోపస్, హోమోలు రెండూ ఆస్ట్రలోపిథెకస్ నుండి అభివృద్ధి చెందుతున్నట్లుగా చూపించబడింది.[3][4][46][47][48][49][50][51][52][53][54] ఆస్ట్రలోపిథెకస్‌లోని ఖచ్చితమైన ఫైలోజెనీ ఇప్పటికీ చాలా వివాదాస్పదంగా ఉంది. కుమార్తె క్లేడ్‌ల సుమారు రేడియేషన్ తేదీలు మిలియన్ల సంవత్సరాల క్రితంలో చూపించబడ్డాయి.[55] గ్రేకోపిథెకస్, సహెలాంత్రోప్స్, ఒర్రోరిన్ - బహుశా ఆస్ట్రలోపిథెకస్ సోదరీలు అయి ఉండవచ్చు - లను ఇక్కడ చూపలేదు. క్లాడిస్టిక్ విశ్లేషణలు జరపడానికి ముందే కొన్ని సమూహాలను ఊహించినందున సమూహాల పేర్లు కొన్నిసార్లు గజిబిజిగా ఉంటుందని గమనించాలి.

హోమినోయిడియా
 

హైలోబాటిడే (గిబ్బన్లు)

 
హోమినిడే
 

పోంగినే (ఒరాంగుటన్లు)

 
హోమినినే
 

గొరిల్లిని (గొరిల్లాలు)

 
హోమినిని
 

పానినా (చింపాంజీలు)

 
 

ఆస్ట్రలోపిథెసీన్లు ( ఆస్ట్రలోపిథెకస్, కెన్యాంత్రోపస్, పరాంత్రోపస్, హోమో లతో సహా)

 
(7.8)
(8.8)
(15.7)
(20.4 Mya)
ఆస్ట్రలోపిథెసీన్లు
 

†ఆర్డిపిథెకస్ రామిడస్

 
ఎ. అనామెన్సిస్ s.l.
 

†ఆస్ట్రలోపిథెకస్ అనామెన్సిస్ s.s. (†3.8)

 
 
 

†ఆస్ట్రలోపిథెకస్ అఫారెన్సిస్

 
 
 

†ఆస్ట్రలోపిథెకస్ గార్హి

 
 
 

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ డెయిరేమెడా (†3.4)

 
 
 

కెన్యాంత్రోపస్ ప్లాటియోప్స్ (†3.3)

 
 
 
 

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ ఆఫ్రికానస్ (†2.1)

 
 

పరాంత్రోపస్ (†1.2)

 
 
హోమో
 

హోమో హ్యాబిలిస్ (†1.5)  

 
 

హోమో రుడాల్ఫెన్సిస్ (†1.9)  

 
హెచ్. ఎరెక్టస్ s.l.
 

హోమో ఎర్గాస్టర్ (†1.4)  

 
 
 

ఆఫ్రికా హోమో ఎరెక్టస్ s.s. (†)  

 
 

ఆసియా హోమో ఎరెక్టస్ s.s. ((†)0.03)  

 
 

రెడ్ డీర్ గుహ ప్రజలు ((†)0.01)

 
(1.2)
 

హోమో యాంటెసెస్సర్   (†0.8)

 
హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ s.l.
 
 

హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ s.s. ((†)0.2)

 
 
 

హోమో నియాండర్తలెన్సిస్ ((†)0.05)  

 
 

డెనిసోవన్స్ ((†)0.05)

 
(0.3)
 
 

హోమో సేపియన్స్  

 
(0.74)
 
 
(1.9)
 

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ సెడీబా (†2.0)

 
 

హోమో ఫ్లోరేసియెన్సిస్ (†0.05)

 
(3.4)
 
 
 
 
 
(3.9)
(7.3 Mya)

అనేక హోమో వంశాలు ఇతర వంశాలలోకి ప్రవేశించడంతో దని సంతతి ఇంకా ఉనికిలో ఉన్నట్లు కనిపిస్తుంది. 15 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం ఇతర మానవ వంశాల నుండి వేరుపడిన ఒక పురాతన వంశం - బహుశా హెచ్. ఎరెక్టస్ అయి ఉండవచ్చు - 55,000 సంవత్సరాల క్రితం డెనిసోవన్లతో సంపర్కం జరిపి ఉండవచ్చు.[48][56][57][58][59] హోమో ఎరెక్టస్ ఎస్.ఎస్. 27,000 సంవత్సరాల క్రితం వరకు ఉనికిలో ఉంది. హోమో ఫ్లోరెన్సియెన్సిస్ 50,000 సంవత్సరాల క్రితం వరకు ఉనికిలో ఉంది. పైగా, 14,000 సంవత్సరాల నాటి తొడ ఎముక ఒకటి, మలుడాంగ్ గుహలో (రెడ్ డీర్ కేవ్ ప్రజలు) కనబడింది. ఇది ప్రారంభ హోమో ఎరెక్టస్ లేదా అంతకంటే పురాతన వంశం అయిన 15 లక్షల సంవత్సరాల నాటి హోమో హ్యాబిలిస్ వంటి పురాతన జాతులను పోలి ఉంది.[60][61] 15 లక్షల సంవత్సరాల హోమో ఎరెక్టస్ లాంటి అంశ డెనిసోవాన్ల ద్వారా ఆధునిక మానవుల్లోకి, మరీ ముఖ్యంగా పాపువన్లు, ఆదిమ ఆస్ట్రేలియన్లలోకి ప్రవేశించినట్లు కనిపిస్తుంది. హెచ్. హైడెల్బెర్గెన్సిస్ అంశ హెచ్. సేపియన్స్ లోకి ప్రవేశించినట్లు ఆధారాలు ఉన్నాయి.[62] 45,000 సంవత్సరాల క్రితం ఆఫ్రికా యేతర మానవుల జన్యువుల్లో నియాండర్తల్ అంశ, కొన్ని సందర్భాల్లో డెనిసోవన్స్ ల అంశలూ కనిపిస్తాయి.[63] అదేవిధంగా ఆఫ్రికను జాతుల జన్యు నిర్మాణంలో ఇంకా గుర్తించని పురాతన మానవ జాతి (హెచ్. హైడెల్బెర్గెన్సిస్ వంటిది) అంశ ఉన్నట్లు గుర్తించారు.

ఆస్ట్రలోపిథెకస్ సెడీబా పేరును హోమో సెడీబా అని మార్చే అవకాశం కనిపిస్తోంది. హోమో హ్యాబిలిస్, హోమో ఫ్లోరెసియెన్సిస్ లతో పోలిస్తే ఇది ఉండే స్థానాన్ని బట్టి ఈ నిశ్చయానికి వచ్చే సూచన లున్నాయి.[50][51][64]

విస్తరణ మార్చు

సుమారు 18 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం నాటికి, హోమో ఎరెక్టస్ తూర్పు ఆఫ్రికా (హోమో ఎర్గాస్టర్ ), పశ్చిమ ఆసియా (హోమో జార్జికస్) రెండుచోట్లా ఉనికిలో ఉంది. ఇండోనేషియాలో లభించిన హోమో ఫ్లోరేసియెన్సిస్ యొక్క పూర్వీకులు ఇంకా ముందే ఆఫ్రికాను విడిచిపెట్టి ఉండవచ్చు.[65]

 
  హోమో ఎరెక్టస్ (పసుపు),   హోమో నియాండర్తాలెన్సిస్ (కాషాయ),   హోమో సేపియన్స్ (ఎరుపు).

తరువాతి 15 లక్షల సంవత్సరాలలో హోమో ఎరెక్టస్, తత్సంబంధిత లేదా తదుత్పన్న ప్రాచీన మానవ జాతులు ఆఫ్రికా, యురేషియా లంతటా వ్యాపించాయి [66][67] (చూడండి: ఆధునిక మానవుల ఇటీవలి ఆఫ్రికన్ మూలం ). హోమో హైడెల్బెర్గెన్సిస్ సుమారు 5 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం నాటికి యూరప్ చేరుకుంది.

హోమో నియాండర్తాలెన్సిస్, హోమో సేపియన్స్ లు సుమారు 3,00,000 సంవత్సరాల క్రితం తరువాత అభివృద్ధి చెందాయి. 3,00,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటికి హోమో నలేడి దక్షిణాఫ్రికాలో ఉనికిలో ఉంది.

హెచ్. సేపియన్స్ ఆవిర్భవించగానే ఆఫ్రికా అంతటా వ్యాపించింది. అనేక తరంగాలలో పశ్చిమ ఆసియాకూ వ్యాపించింది. బహుశా 2,50,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటికి, 1,30,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటికైతే ఖచ్చితంగా, ఈ వ్యాప్తి జరిగింది. మానవ శాస్త్రజ్ఞులు 2019 జూలైలో, గ్రీసులోని, పెలోపొన్నీస్ వద్దనున్న అపిడిమా గుహలో, 2,10,000 సంవత్సరాల నాటి ఒక హెచ్. సేపియన్స్ అవశేషాలను, 1,70,000 సంవత్సరాల నాటి ఒక హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్ అవశేషాలనూ కనుగొన్నారు. అప్పటివరకు లభించిన హెచ్. సేపియన్ అవశేషాల కంటే ఇవి 1,50,000 సంవత్సరాలు పాతవి.[68][69][70]

అన్నిటికంటే ప్రముఖమైనవి, 60,000 సంవత్సరాల క్రితం దక్షిణ దిశగా హోమో సేపియన్లు చేపట్టిన విస్తరణ. ఓషియానియా, యురేషియాల్లో ఆధునిక మానవులు శాశ్వతంగా స్థిరపడేందుకు దారితీసిన విస్తరణ అది.[71] హెచ్. సేపియన్లు ఆఫ్రికాలోను, యూరేషియాలోనూ పురాతన మానవులతో జాత్యంతర సంపర్కం జరిపారు. ముఖ్యంగా యురేషియాలో నియాండర్తల్‌లు, డినిసోవన్లతో సంపర్కం జరిపారు.[72]

ప్రస్తుతం ఉనికిలో ఉన్న హోమో సేపియన్ల జనాభాలో, అత్యంత దీర్ఘమైన తాత్కాలిక అంతరం ఉన్నది దక్షిణాఫ్రికాలోని శాన్ ప్రజలు. వీరికీ ఇతర మానవులకూ మధ్య ఉన్న అంతరాలు దాదాపు 1,30,000 సంవత్సరాల క్రితం ఏర్పడినట్లు అంచనా వేసారు.[73] ఇది 3,00,000 సంవత్సరాల క్రితం కూడా అయి ఉండవచ్చు.[74] ఆఫ్రికాయేతరుల్లో ఈ అంతరాలు ఆఫ్రికన్ -మెలానేసియన్ల విషయంలో 60,000 సంవత్సరాల క్రితం ఏర్పడ్డాయి. యూరోపియన్లు, తూర్పు ఆసియన్ల విభజన 50,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటిది. హోలోసిన్ సమయంలో యురేషియా అంతటా పరస్పర సంపర్కాలు జరుగుతూనే ఉన్నాయి. సంఘటనలు ఉన్నాయి.

పురాతన మానవ జాతులు హోలోసీన్ (రెడ్ డీర్ గుహ ప్రజలు) ప్రారంభం వరకు మనుగడ సాగించి ఉండవచ్చు. అయితే 40,000 సంవత్సరాల క్రితం నాటికి అవి ఎక్కువగా అంతరించిపోయాయి. లేదా విస్తరిస్తున్న హెచ్. సేపియన్స్ వీరిని కలిపేసుకుంది.

వంశపరంపరల జాబితా మార్చు

హెచ్. రుడాల్ఫెన్సిస్, హెచ్. ఎర్గాస్టర్, హెచ్. జార్జికస్, హెచ్. అన్టేస్సర్, హెచ్. సెప్రానెన్సిస్, హెచ్. రొడీన్సియసిస్, హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్, డేనిసోవ హుమానియన్, రెడ్ డీర్ గుహ ప్రజలు, హెచ్. ఫ్లోరెసియన్సిస్ జాతుల స్థితి చర్చనీయాంశాలుగానే ఉంది. హెచ్. హైడెల్బెర్గెన్సిస్, హెచ్. నియాండర్తాలెన్సిస్ లు ఒకదానితో ఒకటి దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉన్నాయి వీటిని హెచ్. సేపియన్స్ యొక్క ఉపజాతులుగా పరిగణిస్తున్నారు.

చారిత్రికంగా ఒకే ఒక్క శిలాజాన్ని ఆధారంగా చేసుకుని కూడా "కొత్త మానవ జాతులను" సూచించే ధోరణి ఉంది. ఒక "కనిష్ఠీకరణ" పద్ధతిలో మానవ టాక్సానమీ మొత్తాన్నీ మూడు జాతులుగా చూపించవచ్చు. అవి: హోమో హ్యాబిలిస్ (21-15 లసంక్రి, హోమోలో సభ్యత్వం ప్రశ్నార్థకం), హోమో ఎరెక్టస్ (18 - 1 లసంక్రి), హోమో సేపియన్స్ (3 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం, హెచ్. నియాండర్తాలెన్సిస్, తదితర రకాలు ఉపజాతులుగా). ఈ సందర్భంలో "జాతులు" అనే మాట వాడుతున్నామంటే దానర్థం, ఆ సమయంలో సంకరం, ఇంట్రోగ్రెషన్ అసాధ్యమని కాదు. ఏదేమైనా, ఇది సౌకర్యంగా ఉంటుందని తరచూ జాతులు అనే పదాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు. ఈ మాటకు అయితే సాధారణ వంశం (జనరల్ లీనియేజ్) అని అర్థం చేసుకోవాలి కాదూ కూడదంటే సమూహాలు (క్లస్టర్స్) అని అనుకోవచ్చు. "జాతులు" యొక్క సాధారణ నిర్వచనాలు, పద్దతిలో సాధారణంగా మానవ శాస్త్రం లేదా పాలియోంటాలజీలో అంగీకరించబడవు. నిజానికి, క్షీరదాలు 20 - 30 లక్షల సంవత్సరాల పాటు జాతి సంకరం జరుపుతాయి.[75] అంతకంటే ఎక్కువ కాలమూ జరగవచ్చు.[76] అంచేత హోమో జీనస్ లోని వివిధ సమకాలిక "జాతులు" కూడా జాత్యంతర సంకరం జరిపి ఉండవచ్చు. కాదని సైద్ధాంతికంగా చెప్పలేం.[77] ఇది హెచ్. నలేడి అనేది, ఓ చివరి ఆస్ట్రలోపిథ్‌తో జన్మించిన సంకర జీవి అయి ఉండవచ్చని (వాస్తవానికి ఈ వంశాలు అంతరించి చాలా కాలమైనప్పటికీ) భావించారు.[78] పైన చర్చించినట్లుగా, వేరుపడిన 15 లక్షల సంవత్సరాల తరువాత కూడా రెండు వంశాల మధ్య సంపర్కాలు జరిగిన దృష్టాంతా లున్నాయి.

హోమో వంశాల పోలికల పట్టిక
వంశాలు టెంపొరల్ రేంజి వేల సంవత్సరాల క్రితం నివాసం వయోజనుల ఎత్తు వయోజనుల బరువు పుర్రె పరిమాణం (cm³) శిలాజాల రికార్డు కనుగోలు / పేరును ప్రచురించినది
హెచ్. హ్యాబిలిస్
హోమో లో సభ్యత్వం అస్పష్టం 		నిర్ధారిత హెచ్. హ్యాబిలిస్ శిథిలాలు 2.1 - 1.5 మిలియన్ సంవత్సరాల క్రితం నాటివని తేలింది. ఈ కాలం, హోమో ఎరెక్టస్ ఉద్భవించిన కాలమూ ఒకదాన్నొకటి ఆవరిస్తున్నాయి.[79][80][lower-alpha 2] తూర్పు ఆఫ్రికా 110–140 సెం.మీ. (3 అ 7 in – 4 అ 7 అం) 33–55 kg (73–121 lb) 510–660 చాలా 1960
1964
హెచ్. రుడాల్ఫెన్సిస్
హోమో లో సభ్యత్వం అస్పష్టం 		1,900 కెన్యా 700 2 స్థలాలు 1972
1986
హెచ్. గాటెంజెన్సిస్
హెచ్. హ్యాబిలిస్ అని కూడా వర్గీకరించారు 		1,900–600 దక్షిణ ఆఫ్రికా 100 సెం.మీ. (3 అ 3 అం) 3 individuals[81][lower-alpha 3] 2010
2010
హెచ్. ఎరెక్టస్ 1,900–140[82][lower-alpha 4] ఆఫ్రికా, యూరేషియా 180 సెం.మీ. (5 అ 11 అం) 60 kg (130 lb) 850 (early) – 1,100 (late) చాలా[lower-alpha 5][lower-alpha 6] 1891
1892
హెచ్. ఎర్గాస్టర్
ఆఫ్రికా హెచ్. ఎరెక్టస్ 		1,800–1,300[85] తూర్పు and Southern ఆఫ్రికా 700–850 చాలా 1949
1975
హెచ్. యాంటెసెస్సర్
హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ అని కూడా వర్గీకరించారు 		1,200–800 పశ్చిమ ఐరోపా 175 సెం.మీ. (5 అ 9 అం) 90 kg (200 lb) 1,000 2 స్థలాలు 1994
1997
హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ 600–300[lower-alpha 7] ఐరోపా, ఆఫ్రికా 180 సెం.మీ. (5 అ 11 అం) 90 kg (200 lb) 1,100–1,400 చాలా 1907
1908
హెచ్. cepranensis
a single fossil, possibly హెచ్. ఎరెక్టస్ 		c. 450[86] సెప్రానో, ఇటలీ 1,000 1 skull cap 1994
2003
హెచ్. రొడీసియెన్సిస్
హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ లేదా హెచ్. సేపియెన్స్ లోని ఉపజాతి అని కూడా వర్గీకరించారు 		c. 300 కబ్వే పుర్రె, జాంబియా 1,300 single or very few 1921
1921
హెచ్. నలేడి c. 300[87] మానవ జాతి ఉయ్యాల, దక్షిణాఫ్రికా 150 cm (4 ft 11 in) 45 kg (99 lb) 450 15 2013
2015
హెచ్. సేపియెన్స్
(శరీరనిర్మాణ పరంగా ఆధునిక మానవులు) 		300–present[lower-alpha 8] ప్రపంచవ్యాప్తం 150–190 సెం.మీ. (4 అ 11 in – 6 అ 3 అం) 50–100 kg (110–220 lb) 950–1,800 (ఉనికిలో ఉంది) ——
1758
హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్
బహుశాహెచ్. సేపియెన్స్ లోని ఉపజాతి 		240–40[90][lower-alpha 9] ఐరోపా, పశ్చిమాసియా 170 సెం.మీ. (5 అ 7 అం) 55–70 kg (121–154 lb) (heavily built) 1,200–1,900 చాలా 1829
1864
హెచ్. ఫ్లోరేసియెన్సిస్
వర్గీకరణ ఇదమిత్థంగా లేదు 		190–50 లియాంగ్ బువా, ఇండోనేసియా 100 సెం.మీ. (3 అ 3 అం) 25 kg (55 lb) 400 7 2003
2004
హెచ్. త్సాయ్‌చాంగెన్సిస్
బహుశా హెచ్. ఎరెక్టస్ 		c. 100[lower-alpha 10] Taiwan 1 2008(?)
2015
డెనిసోవా హోమినిన్
బహుశా హెచ్. సేపియెన్స్ లోని ఉపజాతి గానీ, సంకర జాతి గానీ అయి ఉండవచ్చు 		40 డెనిసోవా గుహ, సైబీరియా 2 స్థలాలు 2000
2010[lower-alpha 11]
రెడ్ డీర్ గుహ ప్రజలు
possible హెచ్. సేపియెన్స్ subspecies or hybrid 		15–12[lower-alpha 12][93] నైరుతి చైనా చాలా తక్కువ
హెచ్. లుజోనెన్సిస్
 c. 67[94][95] ఫిలిప్పీన్స్ 3 2007
2019

ఇవి కూడా చూడండి మార్చు

  • మానవ పరిణామ శిలాజాల జాబితా (చిత్రాలతో)
  • ప్రకృతి కాలక్రమం

నోట్స్ మార్చు

  1. ↑ Note that in 1959, Carl Linnaeus was designated as the lectotype for Homo sapiens[13]: 4  which means that following the nomenclatural rules, Homo sapiens was validly defined as the animal species to which Linnaeus belonged.
  2. ↑ Hominins with "proto-Homo" traits may have lived as early as 2.8 million years ago, as suggested by a fossil jawbone classified as transitional between Australopithecus and Homo discovered in 2015.
  3. ↑ A species proposed in 2010 based on the fossil remains of three individuals dated between 1.9 and 0.6 million years ago. The same fossils were also classified as హెచ్. హ్యాబిలిస్, హెచ్. ఎర్గాస్టర్ or Australopithecus by other anthropologists.
  4. ↑ హెచ్. ఎరెక్టస్ may have appeared some 2 million years ago. Fossils dated to as much as 1.8 million years ago have been found both in ఆఫ్రికా and in Southeast Asia, and the oldest fossils by a narrow margin (1.85 to 1.77 million years ago) were found in the Caucasus, so that it is unclear whether హెచ్. ఎరెక్టస్ emerged in ఆఫ్రికా and migrated to యూరేషియా, or if, conversely, it evolved in యూరేషియా and migrated back to ఆఫ్రికా.[83] హోమో ఎరెక్టస్ soloensis, found in Java, is considered the latest known survival of హెచ్. ఎరెక్టస్. Formerly dated to as late as 50,000 to 40,000 years ago, a 2011 study pushed back the date of its extinction of హెచ్. e. soloensis to 143,000 years ago at the latest, more likely before 550,000 years ago. [84]
  5. ↑ హెచ్. ఎరెక్టస్ లో చేర్చినవి పెకింగ్ మనిషి (గతంలో సినాంత్రోపస్ పెకినెన్సిస్ అనేవారు), జావా మనిషి (గతంలో Pithecanthropus ఎరెక్టస్).
  6. ↑ హెచ్. ఎరెక్టస్ is now grouped into various subspecies, including హోమో ఎరెక్టస్ ఎరెక్టస్, హోమో ఎరెక్టస్ yuanmouensis, హోమో ఎరెక్టస్ lantianensis, హోమో ఎరెక్టస్ nankinensis, హోమో ఎరెక్టస్ pekinensis, హోమో ఎరెక్టస్ palaeojavanicus, హోమో ఎరెక్టస్ soloensis, హోమో ఎరెక్టస్ tautavelensis, హోమో ఎరెక్టస్ georgicus. The distinction from descendant species such as హోమో ఎర్గాస్టర్, హోమో floresiensis, హోమో యాంటెసెస్సర్, హోమో హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ and indeed హోమో సేపియెన్స్ is not entirely clear.
  7. ↑ The type fossil is Mauer 1, dated to ca. 0.6 million years ago. 300 and 243 వేల సంవత్సరాల క్రితం హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ నుండి హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్ కు జరిగినట్లు భావిస్తున్న పరిణామం సైద్ధాంతికమైనది. ఈ కాలానికి చెందిన శిలాజాలేమీ దొరకలేదు. హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్ కు ఉదాహరణలు బిల్జింగ్స్‌లెబెన్ వద్ద లభించిన శిలాజాలు (హోమో ఎరెక్టస్ బిల్జింగ్స్‌లెబెన్సిస్ అని కూడా వర్గీకరించారు).
  8. ↑ The age of హెచ్. సేపియెన్స్ has long been assumed to be close to 200,000 years, but since 2017 there have been a number of suggestions extending this time to has high as 300,000 years. In 2017, fossils found in Jebel Irhoud (Morocco) suggest that Homo సేపియెన్స్ may have speciated by as early as 315,000 years ago.[88] Genetic evidence has been adduced for an age of roughly 270,000 years.[89]
  9. ↑ The first humans with "proto-Neanderthal traits" lived in యూరేషియా as early as 0.6 to 0.35 million years ago (classified as హెచ్. హైడెల్‌బెర్గెన్సిస్, also called a chronospecies because it represents a chronological grouping rather than being based on clear morphological distinctions from either హెచ్. ఎరెక్టస్ or హెచ్. నియాండర్తలెన్సిస్). There is a fossil gap in Europe between 300 and 243 kya, and by convention, fossils younger than 243 kya are called "Neanderthal".[91]
  10. ↑ younger than 450 kya, either between 190–130 or between 70–10 kya[92]
  11. ↑ provisional names Homo sp. Altai or Homo sapiens ssp. Denisova.
  12. ↑ Bølling-Allerød warming period

మూలాలు మార్చు

  1. ↑ జాన్ గర్ష్ (2010), Smithsonian Museum of Natural History, based on KNM ER 3733 and 992. Abigail Tucker, "A Closer Look at Evolutionary Faces Archived 2013-12-05 at the Wayback Machine", Smithsonian.com, 25 February 2010. హోమో ఎరెక్టస్ మొత్తం హోమో జీనస్ అంతటి లోకీ ఎక్కువ కాలం ఉనికిలో ఉన్న జాతి. 18 నుండి 1.4 లక్షల సంవత్సరాల క్రితం వరకూ, అంటే హోమో జీనస్ మొత్తం జీవితకాలంలో సుమారు 80%.
  2. ↑ The conventional estimate on the age of H. habilis is at roughly 2.1 to 2.3 million years. Stringer, C.B. (1994). "Evolution of early humans". In Steve Jones; Robert Martin; David Pilbeam (eds.). The Cambridge Encyclopedia of Human Evolution. Cambridge: Cambridge University Press. p. 242.
  3. ↑ 3.0 3.1 Saylor, Beverly Z.; Scott, Gary; Levin, Naomi E.; Deino, Alan; Alene, Mulugeta; Ryan, Timothy M.; Melillo, Stephanie M.; Gibert, Luis; Haile-Selassie, Yohannes (2015). "New species from Ethiopia further expands Middle Pliocene hominin diversity". Nature (in ఇంగ్లీష్). 521 (7553): 483–488. Bibcode:2015Natur.521..483H. doi:10.1038/nature14448. ISSN 1476-4687. PMID 26017448. S2CID 4455029.
  4. ↑ 4.0 4.1 H. erectus in the narrow sense (the Asian species) was extinct by 140,000 years ago, Homo erectus soloensis, found in Java, is considered the latest known survival of H. erectus. Formerly dated to as late as 50,000 to 40,000 years ago, a 2011 study pushed back the date of its extinction of H. e. soloensis to 143,000 years ago at the latest, more likely before 550,000 years ago. Indriati E, Swisher CC III, Lepre C, Quinn RL, Suriyanto RA, et al. 2011 The Age of the 20 Meter Solo River Terrace, Java, Indonesia and the Survival of Homo erectus in Asia.PLoS ONE 6(6): e21562. doi:10.1371/journal.pone.0021562.
  5. ↑ Callaway, Ewan (7 June 2017). "Oldest Homo sapiens fossil claim rewrites our species' history". Nature. doi:10.1038/nature.2017.22114. Retrieved 11 June 2017.
  6. ↑ Posth C, Renaud G, Mittnik M, Drucker DG, Rougier H, Cupillard C, Valentin F, Thevenet C, Furtwängler A, Wißing C, Francken M, Malina M, Bolus M, Lari M, Gigli E, Capecchi G, Crevecoeur I, Beauval C, Flas D, Germonpré M, van der Plicht J, Cottiaux R, Gély B, Ronchitelli A, Wehrberger K, Grigorescu D, Svoboda J, Semal P, Caramelli D, Bocherens H, Harvati K, Conard NJ, Haak W, Powell A, Krause J (2016). "Pleistocene Mitochondrial Genomes Suggest a Single Major Dispersal of Non-Africans and a Late Glacial Population Turnover in Europe". Current Biology. 26 (6): 827–833. doi:10.1016/j.cub.2016.01.037. PMID 26853362. S2CID 140098861.
  7. ↑ Kamin M, Saag L, Vincente M, et al. (April 2015). "A recent bottleneck of Y chromosome diversity coincides with a global change in culture". Genome Research. 25 (4): 459–466. doi:10.1101/gr.186684.114. PMC 4381518. PMID 25770088.
  8. ↑ Pagani, Luca (13 October 2016). "Genomic analyses inform on migration events during the peopling of Eurasia". Nature. 538 (7624): 238–242. Bibcode:2016Natur.538..238P. doi:10.1038/nature19792. PMC 5164938. PMID 27654910.
  9. ↑ Haber M, Jones AL, Connel BA, Asan, Arciero E, Huanming Y, Thomas MG, Xue Y, Tyler-Smith C (June 2019). "A Rare Deep-Rooting D0 African Y-chromosomal Haplogroup and its Implications for the Expansion of Modern Humans Out of Africa". Genetics. 212 (4): 1421–1428. doi:10.1534/genetics.119.302368. PMC 6707464. PMID 31196864.
  10. ↑ Green, R.E.; Krause, J.; Briggs, A.W.; Maricic, T.; Stenzel, U.; Kircher, M.; Patterson, N.; Li, H.; Zhai, W. (2010). "A draft sequence of the Neandertal genome". Science. 328 (5979): 710–722. Bibcode:2010Sci...328..710G. doi:10.1126/science.1188021. PMC 5100745. PMID 20448178.
  11. ↑ Lowery, R.K.; Uribe, G.; Jimenez, E.B.; Weiss, M.A.; Herrera, K.J.; Regueiro, M.; Herrera, R.J. (2013). "Neanderthal and Denisova genetic affinities with contemporary humans: Introgression versus common ancestral polymorphisms". Gene. 530 (1): 83–94. doi:10.1016/j.gene.2013.06.005. PMID 23872234. This study raises the possibility of observed genetic affinities between archaic and modern human populations being mostly due to common ancestral polymorphisms.
  12. ↑ Linné, Carl von (1758). Systema naturæ. Regnum animale (10 ed.). Sumptibus Guilielmi Engelmann. pp. 18, 20. Retrieved 19 November 2012..
  13. ↑ Stearn, W.T. (1959). "The background of Linnaeus's contributions to the nomenclature and methods of systematic biology". Systematic Zoology. 8 (1): 4–22. doi:10.2307/2411603. JSTOR 2411603.
  14. ↑ Schwartz, Jeffrey H.; Tattersall, Ian (28 August 2015). "Defining the genus Homo". Science. 349 (6251): 931–932. Bibcode:2015Sci...349..931S. doi:10.1126/science.aac6182. PMID 26315422. S2CID 206639783.
  15. ↑ Lents, Nathan (4 October 2014). "Homo naledi and the problems with the Homo genus". The Wildernist. Archived from the original on 18 November 2015. Retrieved 2015-11-02.
  16. ↑ Wood, B.; Collard, M. (2 April 1999). "The human genus". Science. 284 (5411): 65–71. doi:10.1126/science.284.5411.65. PMID 10102822.
  17. ↑ "ape-man", from Pithecanthropus erectus (Java Man), Eugène Dubois, Pithecanthropus erectus: eine menschenähnliche Übergangsform aus Java (1894), identified with the Pithecanthropus alalus (i.e. "non-speaking ape-man") hypothesized earlier by Ernst Haeckel
  18. ↑ "early man", Protanthropus primigenius Ernst Haeckel, Systematische Phylogenie vol. 3 (1895), p. 625
  19. ↑ "Sinic man", from Sinanthropus pekinensis (Peking Man), Davidson Black (1927).
  20. ↑ "crooked man", from Cyphanthropus rhodesiensis (Rhodesian Man) William Plane Pycraft (1928).
  21. ↑ "African man", used by T.F. Dreyer (1935) for the Florisbad Skull he found in 1932 (also Homo florisbadensis or Homo helmei). Also the genus suggested for a number of archaic human skulls found at Lake Eyasi by Weinert (1938). Leaky, Journal of the East Africa Natural History Society' (1942), p. 43.
  22. ↑ "remote man"; from Telanthropus capensis (Broom and Robinson 1949), see (1961), p. 487.
  23. ↑ Y. Coppens, "L'Hominien du Tchad", Actes V Congr. PPEC I (1965), 329f.; "Le Tchadanthropus", Anthropologia 70 (1966), 5–16.
  24. ↑ Vivelo, Alexandra (August 25, 2013). "Characterization of Unique Features of the Denisovan Exome". Archived from the original on 2013-10-29. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)
  25. ↑ Gray, J.E. (1825). "An outline of an attempt at the disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a list of genera apparently appertaining to each Tribe". Annals of Philosophy. new series: 337–344.
  26. ↑ Wood; Richmond, B.G. (2000). "Human evolution: taxonomy and paleobiology". Journal of Anatomy. 197 (1): 19–60. doi:10.1046/j.1469-7580.2000.19710019.x. PMC 1468107. PMID 10999270.
  27. ↑ Brunet, M.; et al. (2002). "A new hominid from the upper Miocene of Chad, central Africa" (PDF). Nature. 418 (6894): 145–151. doi:10.1038/nature00879. PMID 12110880. S2CID 1316969.
  28. ↑ Cela-Conde, C.J.; Ayala, F.J. (2003). "Genera of the human lineage". Proceedings of the National Academy of Sciences. 100 (13): 7684–7689. Bibcode:2003PNAS..100.7684C. doi:10.1073/pnas.0832372100. PMC 164648. PMID 12794185.
  29. ↑ Wood, B.; Lonergan, N. (2008). "The hominin fossil record: Taxa, grades and clades" (PDF). J. Anat. 212 (4): 354–376. doi:10.1111/j.1469-7580.2008.00871.x. PMC 2409102. PMID 18380861.
  30. ↑ Reconstruction by John Gurche (2010),Smithsonian Museum of Natural History. Abigail Tucker, "A Closer Look at Evolutionary Faces Archived 2013-12-05 at the Wayback Machine", Smithsonian.com, February 25, 2010.
  31. ↑ Pickering, R.; Dirks, P.H.; Jinnah, Z.; De Ruiter, D.J.; Churchill, S.E.; Herries, A.I.; Berger, L.R. (2011). "Australopithecus sediba at 1.977 Ma and implications for the origins of the genus Homo". Science. 333 (6048): 1421–1423. Bibcode:2011Sci...333.1421P. doi:10.1126/science.1203697. PMID 21903808. S2CID 22633702.
  32. ↑ Asfaw, B.; White, T.; Lovejoy, O.; Latimer, B.; Simpson, S.; Suwa, G. (1999). "Australopithecus garhi: a new species of early hominid from Ethiopia". Science. 284 (5414): 629–635. Bibcode:1999Sci...284..629A. doi:10.1126/science.284.5414.629. PMID 10213683.
  33. ↑ 33.0 33.1 McPherron, S.P.; Alemseged, Z.; Marean, C.W.; Wynn, J.G.; Reed, D.; Geraads, D.; Bobe, R.; Bearat, H.A. (2010). "Evidence for stone-tool-assisted consumption of animal tissues before 3.39 million years ago at Dikika, Ethiopia". Nature. 466 (7308): 857–860. Bibcode:2010Natur.466..857M. doi:10.1038/nature09248. PMID 20703305. S2CID 4356816. "The oldest direct evidence of stone tool manufacture comes from Gona (Ethiopia) and dates to between 2.6 and 2.5 million years (Myr) ago. [...] Here we report stone-tool-inflicted marks on bones found during recent survey work in Dikika, Ethiopia [... showing] unambiguous stone-tool cut marks for flesh removal [..., dated] to between 3.42 and 3.24 Myr ago [...] Our discovery extends by approximately 800,000 years the antiquity of stone tools and of stone-tool-assisted consumption of ungulates by hominins; furthermore, this behaviour can now be attributed to Australopithecus afarensis."
  34. ↑ Villmoare, Brian; Kimbel, William H.; Seyoum, Chalachew; Campisano, Christopher J.; DiMaggio, Erin N.; Rowan, John; Braun, David R.; Arrowsmith, J. Ramón; Reed, Kaye E. (2015-03-20). "Early Homo at 2.8 Ma from Ledi-Geraru, Afar, Ethiopia". Science. 347 (6228): 1352–1355. Bibcode:2015Sci...347.1352V. doi:10.1126/science.aaa1343. ISSN 0036-8075. PMID 25739410. S2CID 206632944.. See also: Erin N. DiMaggio; Campisano C.J.; Rowan J.; Dupont-Nivet G.; Deino A.L.; et al. (2015). "Late Pliocene fossiliferous sedimentary record and the environmental context of early Homo from Afar, Ethiopia". Science. 347 (6228): 1355–1359. Bibcode:2015Sci...347.1355D. doi:10.1126/science.aaa1415. PMID 25739409. S2CID 43455561.
  35. ↑ Cela-Conde and Ayala (2003) recognize five genera within Hominina: Ardipithecus, Australopithecus (including Paranthropus), Homo (including Kenyanthropus), Praeanthropus (including Orrorin), and Sahelanthropus. Cela-Conde, C.J.; Ayala, F.J. (2003). "Genera of the human lineage". Proceedings of the National Academy of Sciences. 100 (13): 7684–7689. Bibcode:2003PNAS..100.7684C. doi:10.1073/pnas.0832372100. PMC 164648. PMID 12794185.
  36. ↑ "the adaptive coherence of Homo would be compromised if H. habilis is included in Homo. Thus, if these arguments are accepted the origins of the genus Homo are coincident in time and place with the emergence of H. erectus, not H. habilis" Bernard Wood, "Did early Homo migrate 'out of' or 'in to' Africa?", PNAS vol. 108, no.26 (28 June 2011), 10375–10376.
  37. ↑ " A fresh look at brain size, hand morphology and earliest technology suggests that a number of key Homo attributes may already be present in generalized species of Australopithecus, and that adaptive distinctions in Homo are simply amplifications or extensions of ancient hominin trends. [...] the adaptive shift represented by the ECV of Australopithecus is at least as significant as the one represented by the ECV of early Homo, and that a major ‘grade-level’ leap in brain size with the advent of H. erectus is probably illusory" William H. Kimbel, Brian Villmoare, "From Australopithecus to Homo: the transition that wasn't", Philosophical Transactions of the Royal Society B, 13 June 2016, doi:10.1098/rstb.2015.0248.
  38. ↑ by W. Schnaubelt & N. Kieser (Atelier WILD LIFE ART); see Westfalen_in_der-Alt-und_Mittelsteinzeit, Landschaftsverband Westfalen-Lippe, Münster (2013), fig. 42.
  39. ↑ Wood and Richmond; Richmond, BG (2000). "Human evolution: taxonomy and paleobiology". Journal of Anatomy. 197 (Pt 1): 19–60. doi:10.1046/j.1469-7580.2000.19710019.x. PMC 1468107. PMID 10999270. p. 41: "A recent reassessment of cladistic and functional evidence concluded that there are few, if any, grounds for retaining H. habilis in Homo, and recommended that the material be transferred (or, for some, returned) to Australopithecus (Wood & Collard, 1999)."
  40. ↑ Miller J.M.A. (2000). "Craniofacial variation in Homo habilis: an analysis of the evidence for multiple species". American Journal of Physical Anthropology. 112 (1): 103–128. doi:10.1002/(SICI)1096-8644(200005)112:1<103::AID-AJPA10>3.0.CO;2-6. PMID 10766947.
  41. ↑ F. Spoor; M.G. Leakey; P.N. Gathogo; F.H. Brown; S.C. Antón; I. McDougall; C. Kiarie; F.K. Manthi; L.N. Leakey (2007-08-09). "Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya". Nature. 448 (7154): 688–691. Bibcode:2007Natur.448..688S. doi:10.1038/nature05986. PMID 17687323. S2CID 35845. F. Spoor; M.G. Leakey; P.N. Gathogo; F.H. Brown; S.C. Antón; I. McDougall; C. Kiarie; F.K. Manthi; L.N. Leakey (2007-08-09). "Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya". Nature. 448 (7154): 688–691. Bibcode:2007Natur.448..688S. doi:10.1038/nature05986. PMID 17687323. S2CID 35845. "A partial maxilla assigned to H. habilis reliably demonstrates that this species survived until later than previously recognized, making an anagenetic relationship with H. erectus unlikely"
  42. ↑ Augusti, Jordi; Lordkipanidze, David (June 2011). "How "African" was the early human dispersal out of Africa?". Quaternary Science Reviews. 30 (11–12): 1338–1342. Bibcode:2011QSRv...30.1338A. doi:10.1016/j.quascirev.2010.04.012.
  43. ↑ Prins, Harald E.L.; Walrath, Dana; McBride, Bunny (2007). Evolution and prehistory: the human challenge. Wadsworth Publishing. p. 162. ISBN 978-0-495-38190-7..
  44. ↑ "A partial maxilla assigned to H. habilis reliably demonstrates that this species survived until later than previously recognized, making an anagenetic relationship with H. erectus unlikely. The discovery of a particularly small calvaria of H. erectus indicates that this taxon overlapped in size with H. habilis, and may have shown marked sexual dimorphism. The new fossils confirm the distinctiveness of H. habilis and H. erectus, independently of overall cranial size, and suggest that these two early taxa were living broadly sympatrically in the same lake basin for almost half a million years." Spoor, F; Leakey, M.G; Gathogo, P.N; Brown, F.H; Antón, S.C; McDougall, I; Kiarie, C; Manthi, F.K.; Leakey, L.N. (2007). "Implications of new early Homo fossils from Ileret, east of Lake Turkana, Kenya". Nature. 448 (7154): 688–691. Bibcode:2007Natur.448..688S. doi:10.1038/nature05986. PMID 17687323. S2CID 35845.
  45. ↑ Curnoe, D (2010). "A review of early Homo in southern Africa focusing on cranial, mandibular and dental remains, with the description of a new species (Homo gautengensis sp. nov.)". HOMO: Journal of Comparative Human Biology. 61 (3): 151–177. doi:10.1016/j.jchb.2010.04.002. PMID 20466364.
  46. ↑ Berger, Lee R.; Hawks, John; Dirks, Paul HGM; Elliott, Marina; Roberts, Eric M. (2017-05-09). "Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa". eLife (in ఇంగ్లీష్). 6. doi:10.7554/elife.24234. PMC 5423770. PMID 28483041.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  47. ↑ Strait, David; Grine, Frederick; Fleagle, John (2015). Analyzing Hominin Hominin Phylogeny: Cladistic Approach. pp. 1989–2014 (cladogram p. 2006). ISBN 978-3-642-39978-7..
  48. ↑ 48.0 48.1 Lao, Oscar; Bertranpetit, Jaume; Mondal, Mayukh (2019-01-16). "Approximate Bayesian computation with deep learning supports a third archaic introgression in Asia and Oceania". Nature Communications (in ఇంగ్లీష్). 10 (1): 246. Bibcode:2019NatCo..10..246M. doi:10.1038/s41467-018-08089-7. ISSN 2041-1723. PMC 6335398. PMID 30651539.
  49. ↑ Zeitoun, Valery (2003). "High occurrence of a basicranial feature in Homo erectus: Anatomical description of the preglenoid tubercle". The Anatomical Record Part B: The New Anatomist (in ఇంగ్లీష్). 274B (1): 148–156. doi:10.1002/ar.b.10028. ISSN 1552-4914. PMID 12964205. S2CID 23133333.
  50. ↑ 50.0 50.1 Dembo, M.; Matzke, N.J.; Collard, M. (2015). "Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships". Proceedings. Biological Sciences. 282 (1812): 20150943. doi:10.1098/rspb.2015.0943. PMC 4528516. PMID 26202999.
  51. ↑ 51.0 51.1 Dembo (2016). "The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods". Journal of Human Evolution. 97: 17–26. doi:10.1016/j.jhevol.2016.04.008. hdl:2164/8796. PMID 27457542.
  52. ↑ Mounier, A.; Caparros, M. (2015). "The phylogenetic status of Homo heidelbergensis – a cladistic study of Middle Pleistocene hominins". BMSAP (in ఫ్రెంచ్). 27 (3–4): 110–134. doi:10.1007/s13219-015-0127-4. ISSN 0037-8984. S2CID 17449909.
  53. ↑ Ko, Kwang Hyun (2016-07-16). "Hominin interbreeding and the evolution of human variation". Journal of Biological Research-Thessaloniki (in ఇంగ్లీష్). 23 (1): 17. doi:10.1186/s40709-016-0054-7. ISSN 2241-5793. PMC 4947341. PMID 27429943.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  54. ↑ Harrison, Neil (2019-05-01). The Origins of Europeans and Their Pre-Historic Innovations from 6 Million to 10,000 BCE: From 6 Million to 10,000 BCE (in ఇంగ్లీష్). Algora Publishing. ISBN 9781628943795.
  55. ↑ Dembo, Mana; Radovčić, Davorka; Garvin, Heather M.; Laird, Myra F.; Schroeder, Lauren; Scott, Jill E.; Brophy, Juliet; Ackermann, Rebecca R.; Musiba, Chares M. (2016-04-29). "The evolutionary relationships and age of Homo naledi: An assessment using dated Bayesian phylogenetic methods". Journal of Human Evolution (in ఇంగ్లీష్). 97: 17–26. doi:10.1016/j.jhevol.2016.04.008. hdl:2164/8796. PMID 27457542.
  56. ↑ Pääbo, Svante; Kelso, Janet; Reich, David; Slatkin, Montgomery; Viola, Bence; Derevianko, Anatoli P.; Shunkov, Michael V.; Doronichev, Vladimir B.; Golovanova, Liubov V. (2014). "The complete genome sequence of a Neanderthal from the Altai Mountains". Nature (in ఇంగ్లీష్). 505 (7481): 43–49. Bibcode:2014Natur.505...43P. doi:10.1038/nature12886. ISSN 1476-4687. PMC 4031459. PMID 24352235.
  57. ↑ Castellano, Sergi; Siepel, Adam; Meyer, Matthias; Pääbo, Svante; Viola, Bence; Andrés, Aida M.; Marques-Bonet, Tomas; Gušic, Ivan; Kucan, Željko (2016). "Ancient gene flow from early modern humans into Eastern Neanderthals". Nature (in ఇంగ్లీష్). 530 (7591): 429–433. Bibcode:2016Natur.530..429K. doi:10.1038/nature16544. ISSN 1476-4687. PMC 4933530. PMID 26886800.
  58. ↑ Dediu, Dan; Levinson, Stephen C. (2018-06-01). "Neanderthal language revisited: not only us". Current Opinion in Behavioral Sciences. The Evolution of Language. 21: 49–55. doi:10.1016/j.cobeha.2018.01.001. hdl:21.11116/0000-0000-1667-4. ISSN 2352-1546. S2CID 54391128.
  59. ↑ Callaway, Ewen (2016). "Evidence mounts for interbreeding bonanza in ancient human species". Nature News (in ఇంగ్లీష్). doi:10.1038/nature.2016.19394. S2CID 87029139.
  60. ↑ Curnoe. "Bone suggests 'Red Deer Cave people' a mysterious species of human". Retrieved 2019-01-27.
  61. ↑ Ren, Liang; Taçon, Paul S. C.; Bao, Zhende; Liu, Wu; Ji, Xueping; Curnoe, Darren (2015-12-17). "A Hominin Femur with Archaic Affinities from the Late Pleistocene of Southwest China". PLOS ONE (in ఇంగ్లీష్). 10 (12): e0143332. Bibcode:2015PLoSO..1043332C. doi:10.1371/journal.pone.0143332. ISSN 1932-6203. PMC 4683062. PMID 26678851.
  62. ↑ Ko, Kwang Hyun (2016-07-16). "Hominin interbreeding and the evolution of human variation". Journal of Biological Research-Thessaloniki. 23 (1): 17. doi:10.1186/s40709-016-0054-7. ISSN 2241-5793. PMC 4947341. PMID 27429943.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  63. ↑ Varki, Ajit (2016-04-26). "Why are there no persisting hybrids of humans with Denisovans, Neanderthals, or anyone else?". Proceedings of the National Academy of Sciences (in ఇంగ్లీష్). 113 (17): E2354. Bibcode:2016PNAS..113E2354V. doi:10.1073/pnas.1602270113. ISSN 0027-8424. PMC 4855598. PMID 27044111.
  64. ↑ Groves, Colin (2017). "Progress in human systematics. A review". Paradigmi (2): 59–74. doi:10.3280/PARA2017-002005. ISSN 1120-3404.
  65. ↑ In a 2015 phylogenetic study, H. floresiensis was placed with Australopithecus sediba, Homo habilis and Dmanisi Man, raising the possibility that the ancestors of Homo floresiensis left Africa before the appearance of Homo erectus, possibly even becoming the first hominins to do so and evolved further in Asia. Dembo, M.; Matzke, N.J.; Mooers, A.Ø.; Collard, M. (2015). "Bayesian analysis of a morphological supermatrix sheds light on controversial fossil hominin relationships". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 282 (1812): 20150943. doi:10.1098/rspb.2015.0943. PMC 4528516. PMID 26202999.
  66. ↑ Beyin A (2011). "Upper Pleistocene Human Dispersals out of Africa: A Review of the Current State of the Debate". International Journal of Evolutionary Biology. 2011 (615094): 615094. doi:10.4061/2011/615094. PMC 3119552. PMID 21716744.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  67. ↑ Callaway, Ewen (2016). "Oldest ancient-human DNA details dawn of Neanderthals". Nature. 531 (7594): 296–286. Bibcode:2016Natur.531..296C. doi:10.1038/531286a. PMID 26983523. S2CID 4459329.
  68. ↑ Zimmer, Carl (10 July 2019). "A Skull Bone Discovered in Greece May Alter the Story of Human Prehistory - The bone, found in a cave, is the oldest modern human fossil ever discovered in Europe. It hints that humans began leaving Africa far earlier than once thought". The New York Times. Retrieved 11 July 2019.
  69. ↑ Staff (10 July 2019). "'Oldest remains' outside Africa reset human migration clock". Phys.org. Retrieved 10 July 2019.
  70. ↑ Harvati, Katerina; et al. (10 July 2019). "Apidima Cave fossils provide earliest evidence of Homo sapiens in Eurasia". Nature. 571 (7766): 500–504. doi:10.1038/s41586-019-1376-z. PMID 31292546. S2CID 256767567.
  71. ↑ Green, RE; Krause, J; et al. (2010). "A draft sequence of the Neanderthal genome". Science. 328 (5979): 710–22. Bibcode:2010Sci...328..710G. doi:10.1126/science.1188021. PMC 5100745. PMID 20448178.
  72. ↑ Reich, D; Green, RE; Kircher, M; et al. (December 2010). "(December 2010). "Genetic history of an archaic hominin group from Denisova Cave in Siberia"" (PDF). Nature. 468 (7327): 1053–60. Bibcode:2010Natur.468.1053R. doi:10.1038/nature09710. PMC 4306417. PMID 21179161. Reich; et al. (October 2011). "Denisova admixture and the first modern human dispersals into southeast Asia and Oceania". Am J Hum Genet. 89 (4): 516–28. doi:10.1016/j.ajhg.2011.09.005. PMC 3188841. PMID 21944045.
  73. ↑ Henn, Brenna; Gignoux, Christopher R.; Jobin, Matthew (2011). "Hunter-gatherer genomic diversity suggests a southern African origin for modern humans". Proceedings of the National Academy of Sciences USA. 108 (13): 5154–62. Bibcode:2011PNAS..108.5154H. doi:10.1073/pnas.1017511108. PMC 3069156. PMID 21383195.
  74. ↑ Schlebusch; et al. (3 November 2017). "Southern African ancient genomes estimate modern human divergence to 350,000 to 260,000 years ago". Science. 358 (6363): 652–655. Bibcode:2017Sci...358..652S. doi:10.1126/science.aao6266. PMID 28971970. S2CID 206663925.
  75. ↑ Wilson, A. C.; Maxson, L. R.; Sarich, V. M. (1974-07-01). "Two Types of Molecular Evolution. Evidence from Studies of Interspecific Hybridization". Proceedings of the National Academy of Sciences (in ఇంగ్లీష్). 71 (7): 2843–2847. Bibcode:1974PNAS...71.2843W. doi:10.1073/pnas.71.7.2843. ISSN 0027-8424. PMC 388568. PMID 4212492.[permanent dead link]
  76. ↑ Popadin, Konstantin; Gunbin, Konstantin; Peshkin, Leonid; Annis, Sofia; Fleischmann, Zoe; Kraytsberg, Genya; Markuzon, Natalya; Ackermann, Rebecca R.; Khrapko, Konstantin (2017-10-19). "Mitochondrial pseudogenes suggest repeated inter-species hybridization among direct human ancestors". bioRxiv (in ఇంగ్లీష్): 134502. doi:10.1101/134502. S2CID 752880.
  77. ↑ Ackermann, Rebecca R.; Arnold, Michael L.; Baiz, Marcella D.; Cahill, James A.; Cortés‐Ortiz, Liliana; Evans, Ben J.; Grant, B. Rosemary; Grant, Peter R.; Hallgrimsson, Benedikt (2019-06-20). "Hybridization in human evolution: Insights from other organisms". Evolutionary Anthropology: Issues, News, and Reviews (in ఇంగ్లీష్). 28 (4): 189–209. doi:10.1002/evan.21787. hdl:2027.42/151330. ISSN 1060-1538. PMC 6980311. PMID 31222847.
  78. ↑ Berger, Lee R; Hawks, John; Dirks, Paul HGM; Elliott, Marina; Roberts, Eric M (2017-05-09). Perry, George H (ed.). "Homo naledi and Pleistocene hominin evolution in subequatorial Africa". eLife. 6: e24234. doi:10.7554/eLife.24234. ISSN 2050-084X. PMC 5423770. PMID 28483041.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  79. ↑ Schrenk, Friedemann; Kullmer, Ottmar; Bromage, Timothy (2007). "The Earliest Putative Homo Fossils". In Henke, Winfried; Tattersall, Ian (eds.). Handbook of Paleoanthropology. Vol. 1. In collaboration with Thorolf Hardt. Berlin, Heidelberg: Springer. pp. 1611–1631. doi:10.1007/978-3-540-33761-4_52. ISBN 978-3-540-32474-4.
  80. ↑ DiMaggio, Erin N.; Campisano, Christopher J.; Rowan, John; et al. (March 20, 2015). "Late Pliocene fossiliferous sedimentary record and the environmental context of early Homo from Afar, Ethiopia". Science. 347 (6228): 1355–1359. Bibcode:2015Sci...347.1355D. doi:10.1126/science.aaa1415. ISSN 0036-8075. PMID 25739409.
  81. ↑ Curnoe, Darren (June 2010). "A review of early Homo in southern ఆఫ్రికా focusing on cranial, mandibular and dental remains, with the description of a new species (Homo gautengensis sp. nov.)". HOMO – Journal of Comparative Human Biology. 61 (3): 151–177. doi:10.1016/j.jchb.2010.04.002. ISSN 0018-442X. PMID 20466364.
  82. ↑ Haviland, William A.; Walrath, Dana; Prins, Harald E.L.; McBride, Bunny (2007). Evolution and Prehistory: The Human Challenge (8th ed.). Belmont, CA: Thomson Wadsworth. p. 162. ISBN 978-0-495-38190-7.
  83. ↑ Ferring, R.; Oms, O.; Agusti, J.; Berna, F.; Nioradze, M.; Shelia, T.; et al. (2011). "Earliest human occupations at Dmanisi (Georgian Caucasus) dated to 1.85–1.78 Ma". Proceedings of the National Academy of Sciences. 108 (26): 10432–10436. Bibcode:2011PNAS..10810432F. doi:10.1073/pnas.1106638108. PMC 3127884. PMID 21646521.
  84. ↑ Indriati, E.; Swisher, C.C. III; Lepre, C.; Quinn, R.L.; Suriyanto, R.A.; et al. (2011). "The age of the 20 meter Solo River terrace, Java, Indonesia and the survival of Homo ఎరెక్టస్ in Asia". PLoS ONE. 6 (6): e21562. doi:10.1371/journal.pone.0021562.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  85. ↑ Hazarika, Manjil (2007). "Homo ఎరెక్టస్/ఎర్గాస్టర్ and Out of ఆఫ్రికా: Recent Developments in Paleoanthropology and Prehistoric Archaeology" (PDF). EAA Summer School eBook. Vol. 1. European Anthropological Association. pp. 35–41. Intensive Course in Biological Anthrpology, 1st Summer School of the European Anthropological Association, 16–30 June, 2007, Prague, Czech Republic
  86. ↑ Muttoni, Giovanni; Scardia, Giancarlo; Kent, Dennis V.; Swisher, Carl C.; Manzi, Giorgio (2009). "Pleistocene magnetochronology of early hominin sites at Ceprano and Fontana Ranuccio, Italy". Earth and Planetary Science Letters. 286 (1–2): 255–268. Bibcode:2009E&PSL.286..255M. doi:10.1016/j.epsl.2009.06.032.
  87. ↑ Dirks, P.; et al. (9 May 2017). "The age of Homo నలేడి and associated sediments in the Rising Star Cave, దక్షిణ ఆఫ్రికా". eLife. 6: e24231. doi:10.7554/eLife.24231. PMID 28483040.
  88. ↑ Callaway, Ewan (7 June 2017). "Oldest Homo సేపియెన్స్ fossil claim rewrites our species' history". Nature. doi:10.1038/nature.2017.22114. Retrieved 11 June 2017.
  89. ↑ Posth, Cosimo; et al. (4 July 2017). "Deeply divergent archaic mitochondrial genome provides lower time boundary for ఆఫ్రికా gene flow into Neanderthals". Nature Communications. 8: 16046. Bibcode:2017NatCo...816046P. doi:10.1038/ncomms16046. PMC 5500885. PMID 28675384.
  90. ↑ Bischoff, James L.; Shamp, Donald D.; Aramburu, Arantza; et al. (March 2003). "The Sima de los Huesos Hominids Date to Beyond U/Th Equilibrium (>350 kyr) and Perhaps to 400–500 kyr: New Radiometric Dates". Journal of Archaeological Science. 30 (3): 275–280. doi:10.1006/jasc.2002.0834. ISSN 0305-4403.
  91. ↑ Dean, D.; Hublin, J.-J.; Holloway, R.; Ziegler, R. (1998). "On the phylogenetic position of the pre-Neandertal specimen from Reilingen, జర్మనీ". Journal of Human Evolution. Vol. 34, no. 5. pp. 485–508. doi:10.1006/jhev.1998.0214.
  92. ↑ Chang, Chun-Hsiang; Kaifu, Yousuke; Takai, Masanaru; Kono, Reiko T.; Grün, Rainer; Matsu’ura, Shuji; Kinsley, Les; Lin, Liang-Kong (2015). "The first archaic Homo from Taiwan". Nature Communications. 6: 6037. Bibcode:2015NatCo...6E6037C. doi:10.1038/ncomms7037. PMC 4316746. PMID 25625212.
  93. ↑ Curnoe, D.; et al. (2012). "Human remains from the Pleistocene-Holocene transition of southwest China suggest a complex evolutionary history for East Asians". PLoS ONE. 7 (3): e31918. Bibcode:2012PLoSO...731918C. doi:10.1371/journal.pone.0031918. PMC 3303470. PMID 22431968.{{cite journal}}: CS1 maint: unflagged free DOI (link)
  94. ↑ Détroit, F.; Mijares, A.S.; Corny, J.; Daver, G.; Zanolli, C.; Dizon, E.; et al. (2019). "A new species of Homo from the Late Pleistocene of the Philippines". Nature. 568 (7751): 181–186. doi:10.1038/s41586-019-1067-9.
  95. ↑ Zimmer, Carl (10 ఏప్రిల్ 2019). "A new human species once lived in this Philippine cave – Archaeologists in Luzon Island have turned up the bones of a distantly related species, Homo luzonensis, further expanding the human family tree". The New York Times. Retrieved 10 ఏప్రిల్ 2019.
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=హోమో&oldid=3914456" నుండి వెలికితీశారు