బొంబాయి రాష్ట్రం
బొంబాయి రాష్ట్రం 1950లో పూర్వపు బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ నుండి సృష్టించబడిన ఒక పెద్ద భారతీయ రాష్ట్రం. తరువాతి సంవత్సరాల్లో ఇతర ప్రాంతాలు దీనికి జోడించబడ్డాయి. బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ (దక్షిణ మహారాష్ట్ర,విదర్భను మినహాయించి దాదాపుగా ప్రస్తుత భారత రాష్ట్రమైన మహారాష్ట్రకు సమానం) బరోడా, పశ్చిమ భారతదేశం, గుజరాత్ (ప్రస్తుత భారతదేశంలోని గుజరాత్ రాష్ట్రం) దక్కన్ రాష్ట్రాలతో (ఇది) విలీనం చేయబడింది. ప్రస్తుత భారతదేశంలోని మహారాష్ట్ర, కర్నాటక రాష్ట్రాలలోని కొన్ని భాగాలను కలిగి ఉంది.
Bombay | |
|---|---|
| బొంబాయి రాష్ట్రం | |
.svg) Location of Bombay in India | |
| Country |  India |
| Region | పశ్చిమ భారతదేశం |
| Bifurcation | 1960లో (మహారాష్ట్ర, గుజరాత్ రాష్ట్రాలుగా |
| Formation | 1950 |
| Capital | ముంబై |
| Largest City | ముంబై |
| Time zone | UTC+05:30 (IST) |
1956 నవంబరు 1న, సౌరాష్ట్ర, కచ్ రాష్ట్రాలతో సహా వివిధ భూభాగాలను స్వీకరించి, భాషాపరంగా రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం కింద బొంబాయి రాష్ట్రం పునర్వ్యవస్థీకరించబడింది. 1960 మే 1న, బొంబాయి రాష్ట్రం రద్దు అయింది. ఇది ఉనికిలో లేదు.భాషా పరంగా మరాఠీ మాట్లాడే జనాభాతో మహారాష్ట్ర, గుజరాతీ మాట్లాడే జనాభాతో గుజరాత్ అనే రెండురాష్ట్రాలుగా విభజించారు.[1]
చరిత్ర
మార్చుబ్రిటీష్ రాజ్ సమయంలో, ప్రత్యక్ష బ్రిటిష్ పాలనలో భారతదేశ పశ్చిమ తీరంలోని భాగాలు బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీలో భాగంగా ఉన్నాయి. 1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత, భారతదేశం విభజన సమయంలో బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీ భారతదేశంలో భాగంగా ఉంది. సింధ్ ప్రావిన్స్ పాకిస్తాన్‌లో భాగమైంది.1950లో భారతదేశం గణతంత్ర దేశంగా అయినప్పుడు భారతదేశం నిలుపుకున్న భూభాగాన్ని బొంబాయి రాష్ట్రంగా పునర్నిర్మించారు. ఇది దక్కన్‌లోని కొల్హాపూర్, బరోడా, గుజరాత్‌లోని డాంగ్‌లు వంటి రాచరిక రాష్ట్రాలను కలిగిఉంది, ఇది డెక్కన్ స్టేట్స్ ఏజెన్సీ, బరోడా, పశ్చిమ భారతదేశం, గుజరాత్ స్టేట్స్ ఏజెన్సీ పూర్వ భాగాలను కలిగిఉంది.[2]
రాష్ట్ర విస్తరణ
మార్చు1956 నవంబరు 1న రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ చట్టం ఫలితంగా, కన్నడ మాట్లాడే బెల్గాం (చంద్‌గడ్ తాలూకా మినహా), బీజాపూర్, ధార్వాడ్, ఉత్తర కెనరా జిల్లాలు బొంబాయి రాష్ట్రం నుండి మైసూర్ రాష్ట్రానికి బదిలీ చేసారు. [3] కానీ బొంబాయి రాష్ట్రం గణనీయంగా అభివృద్ధి చెందింది.మరాఠీ మాట్లాడే హైదరాబాద్ స్టేట్‌లోని మరాఠ్వాడా ప్రాంతం, దక్షిణ మధ్యప్రదేశ్‌లోని మరాఠీ మాట్లాడే విదర్భ ప్రాంతం, గుజరాతీ మాట్లాడే సౌరాష్ట్ర, కచ్ రాష్ట్రాలను కలుపుకుని తూర్పు వైపు విస్తరించింది. బొంబాయి రాష్ట్రాన్ని స్థానిక నివాసితులు "మహా ద్విభాషి రాజ్య" అని పిలుస్తారు. అంటే, "గొప్ప ద్విభాషా రాష్ట్రం.[4]
1956లో, జవహర్‌లాల్ నెహ్రూ అభీష్టానికి వ్యతిరేకంగా రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ కమిటీ, బొంబాయి రాజధానిగా మహారాష్ట్ర-గుజరాత్‌కు ద్విభాషా రాష్ట్రాన్ని సిఫార్సు చేసింది. అయితే 1955లో లోక్‌సభ చర్చల్లో, కాంగ్రెస్ పార్టీ నగరాన్ని స్వయం ప్రతిపత్తి గల రాష్ట్ర నగరంగా ఏర్పాటు చేయాలని వత్తిడి చేసింది.[5] 1957 ఎన్నికలలో, సంయుక్త మహారాష్ట్ర ఉద్యమం ఈ ప్రతిపాదనలను వ్యతిరేకించింది. బొంబాయిని మహారాష్ట్ర రాజధానిగా ప్రకటించాలని పట్టుబట్టింది.[6]
బొంబాయి రాష్ట్ర రద్దు
మార్చు1960 మే 1న మహారాష్ట్ర, గుజరాత్ రాష్ట్రాల ఏర్పాటుతో బొంబాయి రాష్ట్రం చివరకు రద్దు చేయబడింది [7]107 మంది పోలీసులచే చంపబడిన సంయుక్త మహారాష్ట్ర ఉద్యమ నిరసనల తరువాత, బాంబే రాష్ట్రం భాషా ప్రాతిపదికన పునర్వ్యవస్థీకరణ చెందింది.[8] మహాగుజరాత్ ఉద్యమం తరువాత బొంబాయి రాష్ట్రంలోని గుజరాతీ మాట్లాడే ప్రాంతాలు గుజరాత్ రాష్ట్రంగా విభజించబడింది.[9]బొంబాయి రాష్ట్రంలోని మరాఠీ మాట్లాడే ప్రాంతాలు, సెంట్రల్ ప్రావిన్సుల నుండి ఎనిమిది జిల్లాలు, బేరార్, హైదరాబాద్ రాష్ట్రం నుండి ఐదు జిల్లాలు, వాటి మధ్య అనేక రాచరిక రాష్ట్రాలు విలీనంతో బొంబాయి రాజధానిగా మహారాష్ట్ర ఏర్పడింది.[10]
ముఖ్యమంత్రులు
మార్చుభారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత బొంబాయి రాష్ట్రానికి ముగ్గురు ముఖ్యమంత్రులు ఉన్నారు:
- బాలాసాహెబ్ గంగాధర్ ఖేర్ బొంబాయి మొదటి ముఖ్యమంత్రి (1946-1952)
- మొరార్జీ దేశాయ్ (1952–1956)
- యశ్వంతరావు చవాన్ (1956–1960)
గవర్నర్లు
మార్చు1960లో బొంబాయి రాష్ట్రం విడిపోయిన తర్వాత "బొంబాయి గవర్నరు" హోదాను మహారాష్ట్ర గవర్నర్‌గా మార్చారు. [11]
| వ.సంఖ్య | పేరు | పదవిని స్వీకరించింది | కార్యాలయం నుండి నిష్క్రమించింది | ఆఫీసులో సంవత్సరాలు |
|---|---|---|---|---|
| 1 | రాజా సర్ మహరాజ్ సింగ్ | 6 జనవరి 1948 | 30 మే 1952 | 4 |
| 2 | గిరిజా శంకర్ బాజ్‌పాయ్ | 30 మే 1952 | 5 డిసెంబరు 1954 | 2 |
| 3 | హరేకృష్ణ మహతాబ్ | 2 మార్చి 1955 | 14 అక్టోబరు 1956 | 1 |
| 4 | శ్రీ ప్రకాశ | 10 డిసెంబరు 1956 | 16 ఏప్రిల్ 1962 | 6 |
మూలం: మహారాష్ట్ర గవర్నర్ [12], గ్రేటర్ బాంబే డిస్ట్రిక్ట్ గెజిటీర్ [13]
ఇవి కూడ చూడు
మార్చుమూలాలు
మార్చు- ↑ Ramachandra Guha, India after Gandhi: The History of the World's Largest Democracy. HarperCollins, 2007
- ↑ Bhattacharya, Sanjoy (2006), Expunging Variola: The Control and Eradication of Smallpox in India, 1947–1977, Orient Blackswan, p. 18, ISBN 978-81-250-3018-8, retrieved 8 January 2021
- ↑ "States Reorganization Act 1956". Commonwealth Legal Information Institute. Archived from the original on 16 May 2008. Retrieved 1 July 2008.
- ↑ Grover, Verinder; Ranjana Arora (1994). Federation of India and States' Reorganisation: Reconstruction and Consolidation. Deep and Deep Publications. p. 392. ISBN 978-81-7100-541-3. Retrieved 24 November 2012.
- ↑ "The battle for Bombay". The Hindu. 13 April 2003. Archived from the original on 14 May 2005. Retrieved 12 November 2008.
{{cite news}}: CS1 maint: unfit URL (link) - ↑ "Samyukta Maharashtra". Government of Maharashtra. Archived from the original on 6 October 2008. Retrieved 12 November 2008.
- ↑ Sadasivan, S. N. (2005). Political and administrative integration of princely states. Mittal. ISBN 9788170999683.
- ↑ "Sons of soil: born, reborn". Indian Express Newspapers (Mumbai) Ltd. 6 February 2008. Retrieved on 12 November 2008.
- ↑ "Gujarat". Government of India. Retrieved 16 January 2008.
- ↑ "Maharashtra". Government of India. Retrieved 16 January 2008.
- ↑ "Previous Governors List". Governor of Maharashtra. Archived from the original on 6 February 2009. Retrieved 23 December 2008.
- ↑ "Previous Governors List". Governor of Maharashtra. Archived from the original on 6 February 2009. Retrieved 23 December 2008.
- ↑ "List of the Governors of Bombay", Greater Bombay District Gazetteer, Maharashtra State Gazetteers, vol. I, Government of Maharashtra, 1986, archived from the original on 6 September 2008, retrieved 13 August 2008