కాలుష్యం

పర్యావరణ వ్యవస్థ అనగా భౌతిక వ్యవస్థలు లేదా జీవ క్రియలకు అస్థిరత, అసమానత, హాని లేదా అసౌకర్యం కలిగించే విధంగా కలుషితాలని పర్యావరణంలోకి విడుదల చెయ్యటాన్ని కాలుష్యం అంటారు. కాలుష్యం అనేది రసాయనిక పదార్ధాలు లేదా ధ్వని, వేడిమి లేదా కాంతి శక్తి వంటి శక్తి రూపాలలో ఉండవచ్చు. కలుషితాలు, కాలుష్య కారక పదార్ధాలు, విదేశీ పదార్ధాలు లేదా శక్తులు లేదా సహజ సిద్దమైనవి; సహజ విధంగ లభిస్తున్నప్పుడు వాటి సహజ స్థాయి కన్నా ఎక్కువగా ఉంటే అప్పుడు కలుషితాలుగా గుర్తించబడతాయి.కాలుష్యం తర‌‌చుగా మూల కేంద్ర కాలుష్యం లేదా మూల కేంద్రం లేని కాలుష్యం అని విభజింపబడుతుంది. బ్లాక్స్మిత్ సంస్థ ప్రతీ సంవత్సరం ప్రపంచ నీచ కలుషిత ప్రాంతాల జాబితాను విడుదల చేస్తుంది. 2007 జాబితాలో మొదటి పది ప్రాంతాలు అజెర్బైజాన్, చైనా, భారతదేశం, పెరూ, రష్యా, ఉక్రెయిన్, జాంబియా దేశాలు ఉన్నాయి.

చరిత్ర

నౌకలు ఉత్పత్తి చేసే వాయు కాలుష్యం మేఘాలను మార్చవచ్చు, ఇది ప్రపంచ ఉష్ణోగ్రతలను ప్రభావితం చేస్తుంది.

పునర్వ్యవస్థీకరణ మొదలు ఈ రోజు వరకు పురాతన గ్రీస్ నుండి అండలూసియా, పురాతన చైనా, మధ్య యూరోప్ వరకు చరిత్ర మొత్తం, అరిస్టాటిల్, అల్-ఫరబీ, అల్-ఘజాలి, అవేర్రోఎస్, బుద్దుడు, కన్ఫ్యుసియస్, డాంటే, హెగెల్, అవిసెన్నా, లో తస్, మైమోనేడెస్, మొంటెస్క్యుయియు, నస్స్బుం, ప్లేటో, సోక్రాటీస్, సన్ త్జు వంటి అధ్యాత్మిక వేత్తలు శరీర కాలుష్యం గురించి అదేవిధంగా మనస్సు , ఆత్మ కాలుష్యం గురించి రాసారు.

మునుపటి చరిత్ర

నిప్పును పుట్టించటాన్ని నేర్చుకున్న శిలాజసంబందిత కాలం నుండి కూడా పర్యావరణం పై మానవాళి ప్రభావం కొంతవరకు ఉంది.ఉక్కు కాలంలో పనిముట్ల వాడకం చిన్న తరహాలో ఖనిజాలను పోడిచేయడానికి దారితీసింది , దీని వల్ల మరీ ఎక్కువ ప్రభావం లేకుండా సులువుగా చెల్లచెదురైపోయిన వ్యర్ధ పదార్ధాలు ఉండేవి. మానవ వ్యర్ధాలు నదులు లేదా నీటి వనరులను కొంత మేరకు కలుషితం చేసాయి. ఏది ఎలా ఉన్నప్పటికీ, ఈ ప్రభావాలు సహజ ప్రపంచం ద్వారా బాగా తగ్గించబడతాయని అంచనా వెయ్యబడింది.

పురాతన సంప్రదాయాలు

ముందుగా అభివృద్ధి చెందిన నాగరికతలు అయిన మిసోపోటమియా, ఈజిప్ట్, భారతదేశం, చైనా, పర్షియా, గ్రీస్ , రోమ్ మొదలైన నాగరికతలు తమ వస్తువుల తయారీలో నీటి వాడకాన్ని అధికం చేసాయి, ఖనిజాలను అధికంగా ఉపయోగించాయి , ఇంకా పెద్దవైన పనుల కోసం కర్రను జంతు విసర్జితాలను దహనం చేసాయి (ఉదాహరణకు స్నానానికి, వేడి చెయ్యటానికి). ఖనిజాలను ఉపయోగించటం గుర్తించదగిన వాయు కాలుష్య స్థాయలను సృష్టించటంలో ఒక ముఖ్య మలుపు అయ్యింది. గ్రీన్ ల్యాండ్ లోని మంచు పర్వతాల యొక్క ప్రధాన నమూనాలు గ్రీక్, రోమన్, చైనాల ఖనిజ ఉత్పత్తి వలన పెరిగిన వాయు కాలుష్యాన్ని సూచిస్తాయి 3.

అయినప్పటికీ, ఈ కాలంలో అధిక స్థాయిలో జరిగిన ఈ పనులు జీవవ్యవస్థలకు ఎలాంటి హానీ చెయ్యలేదు.

మధ్య కాలాలు

మధ్య కాలాలు మొదటిలో యూరోపియన్ చీకటి కాలాలు పారిశ్రామిక పనులలో పడి కాలుష్యం విపరీతంగా పెరిగిపోవటం , జనాభా స్థాయిలు వేగంగా పెరగక పోవటం చూసి ఉండవచ్చు.మధ్య కాలాల చివరిలో జనాభా పెరిగి , పట్టణాలలో ఎక్కువగా కేంద్రీకృతం అవ్వటం వలన తయారుగా ఉన్న కాలుష్యానికి ఎక్కువగా ఆస్కారం ఇచ్చింది.కొన్ని ప్రాంతాలలో వాయు కాలుష్యం స్థాయిలు ఆరోగ్య సంబంధ విషయాలుగా గుర్తించబడ్డాయి , నివాస ప్రాంతాలలో నీటి కాలుష్యం శుద్ధి చెయ్యని మానవ వ్యర్ధాల నుండి వ్యాధుల వ్యాప్తికి ఒక ప్రధాన మధ్యవర్తి.

ప్రయాణాలు , విస్తారంగా సమాచార వ్యాప్తి చాలా తక్కువగా ఉండటం వలన కాలుష్యం స్థానిక ఫలితాలకి చూడబడినట్టుగా మొత్తంగా చూడబడలేదు.వాయు కాలుష్యం ముఖ్యంగా సరైన వెలుతురు కావలిసిన, కర్రను కాల్చటం ప్రక్రియ ద్వారా వచ్చిందే. శుభ్రమైన త్రాగే నీటి వనరులు విసర్జితాల ద్వారా కలుషితం అవ్వటం లేదా విషపూరితం అవ్వటం చాలా సులువుగా మరణాలకి కారణం అయ్యింది , కలుషితం అయ్యే ప్రక్రియ సరిగా అర్ధం చేసుకోబడలేదు.చాలా ఎక్కువగా విసర్జితాల ద్వారా జరిగిన కలుషితం , కాలుష్యం బుబోనిక్ ప్లేగ్కి ప్రధాన కారణాలు అయ్యాయి.

అధికారిక సమ్మతి

కానీ నెమ్మదిగా పెరుగుతున్న జనాభా , పారిశ్రామిక పద్దతుల అభివృద్ధి, ఉద్భవిస్తున్న నాగరికతతో పాటుగా దాని పరిసరాలలో ప్రారంభం అయిన గొప్ప ఉమ్మడి ప్రభావాన్ని చూసాయి.బాగా అభివృద్ధి చెందిన సంప్రదాయాలలో, ముఖ్యంగా అధిక సాంద్రత ఉన్న పట్టణ ప్రాంతాలలో పర్యావరణ అవగాహన మొదలవుతుంది అని అంచనా వెయ్యబడింది.ఉద్భవిస్తున్న పశ్శిమ ప్రపంచంలో అధికారిక ప్రణాళికా కొలమానాల గురించి భరోసా ఇచ్చిన మొదటి మాధ్యమం చాలా పురాతనమైనది: మనం పీల్చే గాలి.

అరబిక్ వైద్య గ్రంథాలు వంటి కాలుష్యానికి సంబంధించిన అల-కిండి (అల్కిన్డుస్), ఉస్త ఇబ్న్ లుక్వ (కోస్తా బెన్ లూక), ముహమ్మద్ ఇబ్న్ జాకరియ రజి (రహజేస్), ఇబ్న్ అల్-జజ్జార్, అల్-తమిమి, అల్-మసిహి, ఇబ్న్ సిన (అవిసెన్నా), ఆలీ ఇబ్న్ రిద్వాన్, ఇబ్న్ జుమీ, ఇసాక్ ఇజ్రాయెలీ బెన్ సోలోమన్, అబ్ద్ ఎల్-లతీఫ్, ఇబ్న్ అల్-కుఫ్, ఇబ్న్ అల్-నఫీస్ వంటి వారిచే రచించబడ్డాయి.వారి రచనలు కాలుష్యానికి సంబంధించిన చాలా విషయాలు అయిన వాయు కాలుష్యం, నీటి కాలుష్యం, మట్టి కాలుష్యం, ఘన వ్యర్ధాలను సరిగా శుద్ధి చెయ్యలేకపోవటం , కొన్ని ప్రాంతాల పర్యావరణం గురించి అంచనా మొదలైన వాటిని కలిగి ఉన్నాయి.

ఇంగ్లాండుకి చెందిన రాజు ఎడ్వర్డ్ I 1272లో లండన్లో ఒక చట్టం చెయ్యటం ద్వారా సముద్ర-బొగ్గును మండించటాన్ని నిషేధించాడు, దాని పొగ ఒక సమస్యగా మారిన తరువాత. 6 8 కానీ ఇంగ్లాండ్ లో ఇంధనం చాలా సాధారణం, దీనికి ఇంతకూ ముందరి పేర్లు రావటానికి కారణం, దానిని చాలా రేవుల నుండి చక్రాల బండ్ల మీద మోసుకుపోవటానికి వీలు ఉండటమే.ఇంగ్లాండ్ లో వాయు కాలుష్యం ఒక పెద్ద సమస్యగా మారిపోయింది, ముఖ్యంగా పారిశ్రామిక విప్లవం తరువాతి కాలంలో , 1952లో ఏర్పడిన గొప్ప పొగమంచు ద్వారా తరువాతి కాలానికి కూడా పొడిగించబడింది.ఇదే నగరం 1858లో థేమ్స్లో గొప్ప దుర్వాసనతో ఒక ప్రాచీన నీటి నాణ్యత సమస్యలను నమోదు చేసింది, ఇది తరువాతి కాలంలో లండన్ మురుగునీటి వ్యవస్థ నిర్మించటానికి కారణం అయ్యింది.

మనకి ఈ రోజు తెలిసిన పర్యావరణ కాలుష్యంనకు పారిశ్రామిక విప్లవం జన్మను ఇచ్చింది.గొప్ప కర్మాగారాల ఉద్భవం , అధిక ప్రమాణాలలో బొగ్గు , ఇతర శిలాజ ఇంధనాల వినియోగం మొదలైనవి ఊహించని విధంగా వాయు కాలుష్యంనకు కారణం అయ్యాయి , పెరిగిపోతున్న మానవ వ్యర్ధాల భారానికి అధిక మొత్తంలో పారిశ్రామిక రసాయనిక వ్యర్ధాలను అదనంగా చేర్చాయి.1881లో శుభ్రమైన గాలికి భరోసాని ఇస్తూ చట్టాలను చేసిన అమెరికా నగరాలలో చికాగో , సిన్సిన్నాటి మొదటి రెండు స్థానాలలో ఉన్నాయి.అంతర విభాగం కింద కొద్ది కాలం ఉన్న వాయు కాలుష్య కార్యాలయం సృష్టించినంత వరకు, 20వ శతాబ్దం మొదలు వరకు ఇతర నగరాలు దేశం చుట్టూ అనుసరించాయి.

1940 చివరిలో లాస్ ఏంజల్స్ , డొనొర, పెన్సిల్వేనియా నగరాలు విపరీతమైన పొగమంచును చవిచూసాయి, ఇది ఇంకొక ప్రజా సూచికగా పనిచేసింది.

ఆధునిక అవగాహన

మునుపటి సోవియెట్ చిత్రం, ఆధునిక జ్ఞానానికి ముందు: "పొగ గొట్టాల యొక్క పొగ సోవియెట్ రష్యా యొక్క ఊపిరి."

అణుయుద్ధం యొక్క పరిణామాలు , పరీక్షలు రేడియోధార్మికత ప్రభావాన్ని ప్రస్ఫుటం చెయ్యటంతో రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత కాలుష్యం ఒక ప్రధాన విషయంగా అయ్యింది.తరువాత 1952లో లండన్ లో ఒక సాంకేతికమైన ఘోర ప్రమాదం అయిన గొప్ప పొగమంచు కనీసం 8000 మంది ప్రజలను చంపివేసింది.ఈ సామూహిక సంఘటన పరిశుభ్ర వాయు చట్టం, 1956 వంటి కొన్ని ప్రధాన ఆధునిక పర్యావరణ చట్టాలకు కారణం అయ్యింది.

కాంగ్రెస్ ధ్వని నియంత్రణ చట్టం, పరిశుభ్ర వాయు చట్టం, పరిశుభ్ర నీటి చట్టం , జాతీయ పర్యావరణ ప్రణాళికా చట్టంలను ప్రవేశపెట్టినప్పుడు, 1950 మధ్య , 1970 మొదలు మధ్య కాలంలో సంయుక్త రాష్ట్రాలలో కాలుష్యం ప్రజల ఆసక్తిని చూరగొనటం ప్రారంభించింది.

స్థానిక కాలుష్యం యొక్క దుష్ఫలితాలు చైతన్యాన్ని పెంచటానికి సహాయపడ్డాయి.హడ్సన్ నదిలో పిసిబి వ్యర్ధాలను విడిచిపెట్టటం వలన 1974లో యిపియే అందులో చేపలను తినటాన్ని నిషేధించటానికి కారణం అయ్యింది.లవ్ కాలువలో 1947లో మొదలైన దీర్ఘకాల డైఆక్సిన్ కాలుష్యం 1978లో ఒక జాతీయ వార్తా కథనం అయ్యింది , 1980లో సూపర్ఫండ్ చట్టానికి దారితీసింది.1990లో చట్టబద్దమైన పనులు కాలిఫోర్నియాలో క్రోమియం-6 విడుదలను వెలుగులోకి తెచ్చాయి—దాని బాధితులు చాలా ప్రముఖం అయిపోయారు.ఇప్పుడు పట్టణ ప్రణాళికా రచనలో సాధారణం అయిపోయిన బ్రవ్న్ ఫీల్డ్ అనే పదాన్ని పారిశ్రామిక భూభాగం యొక్క కాలుష్యం ఇచ్చింది.రేచల్ కార్సన్ యొక్క నిశ్శబ్ద వసంతం ప్రచురితం అయిన తరువాత చాలా మటుకు అభివృద్ధి చెందిన ప్రపంచంలో డిడిటి నిషేధించబడింది.

న్యూక్లియార్ శాస్త్రం యొక్క అభివృద్ధి కొన్ని వందల వేల సంవత్సరాల వరకు ప్రాణాంతకంగా నిలిచిపోయే రేడియోధార్మిక కాలుష్యాన్ని పరిచయం చేసింది.వరల్డ్ వాచ్ సంస్థచే భూమి పై "అత్యంత కలుషిత ప్రాంతంగా" పేరు పొందబడ్డ కరాచి సరస్సు 1950 , 1960ల మొత్తం సోవియట్ యూనియన్ కి వ్యర్ధాలను విడిచిపెట్టే స్థలంగా సేవలను అందించింది."గ్రహం పై అత్యంత కలుషిత ప్రాంతంగా" రెండవ స్థానం చేల్యబిన్స్క్ యు.ఎస్.ఎస్.ఆర్ (క్రింది సూచనలు చూడు) కి చెందవచ్చు.

నిశ్శబ్ద యుద్దంలో న్యూక్లియార్ ఆయుధాల పరీక్షలు కొన్నిసార్లు జనజీవన ప్రాంతాలకు దగ్గరలో, ముఖ్యంగా వాటి తొలినాళ్ళ అభివృద్ధి స్థాయిల్లో కొనసాగించ బడ్డాయి.

చాలా అతిగా ప్రభావితం అయిన జనాభాలు , వాటి పెరుగుదల పై మ్రోత మొదలు మానవ ఆరోగ్యం పై రేడియోధార్మికత యొక్క ముఖ్య బెదిరింపు న్యూక్లియార్ శక్తితో సంబంధం ఉన్న ఒక నిషేధించ తగిన క్లిష్ట సమస్య.

ఆ పరిశ్రమలో అధిక జాగ్రత్తలు తీసుకున్నప్పటికీ, త్రీ మైల్ దీవి , చెర్నోబిల్ వద్ద జరిగిన సంఘటనలు సూచించిన విధంగా ఘోర ప్రమాదాలకి ఉన్న ఆసరా ప్రజల యొక్క అపనమ్మకాన్ని ఊతాన్ని ఇచ్చింది.చాలా విధాలు నిషేధించబడటానికి ముందు అణు పరీక్షల యొక్క ఒక చట్టం గుర్తించదగిన రీతిలో వెనుక భాగ రేడియేషన్ స్థాయిని పెంచింది.

అంతర్జాతీయ ఘోర ప్రమాదాలు అయిన, 1978లో బ్రిట్టనీ తీరంలో అమోకో కడిజ్ చమురు ట్యాంకర్ విస్ఫోటనం , 1984లో భోపాల్ విపత్తు ఇలాంటి సంఘటనల యొక్క ప్రపంచీకరణను సూచిస్తాయి , వాటిని ఖరారు చెయ్యటానికి సూచిక పై ఎలాంటి ప్రయత్నాలు చెయ్యాలో సూచిస్తాయి.హద్దులు లేని వాతావరణం యొక్క స్వభావం , మహాసముద్రాల అనివార్యత భూతాపం యొక్క విషయంతో పాటుగా కాలుష్యాన్ని ఒక గ్రహ స్థాయిలో అమలు చెయ్యటానికి కారణం అయ్యింది.ఈ మధ్య కాలంలో పిబిడియి, పిఎఫ్సి అణు రసాయన సమూహాలను వర్ణించటానికి మొండి ఆర్గానిక్ కాలుష్య కారకం (పిఒపి) అనే పదాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారు.ప్రయోగాత్మక సమాచారం లేకపోవటం వలన వాటి ప్రభావాలు కొంత మేరకు తక్కువగా అర్ధం అయినప్పటికీ అవి పారిశ్రామిక పనులకు దూరంగా ఉండే వివిధ పర్యావరణ నివాస ప్రాంతాలు అయిన ఆర్కిటిక్ వంటి ప్రాంతాలలో గుర్తించబడటం ద్వారా వాటిని విస్తారంగా ఉపయోగించిన కొద్ది కాలంలోనే వ్యాప్తి చెందటం , జీవులలో పెరుకుపోవటం జరిగింది అని సూచించాయి.

స్థానికంగా , ప్రపంచ వ్యాప్తంగా పెరుగుతున్న కాలుష్య సాక్ష్యాలు , కాలంతో పాటుగా ఎక్కువగా సమాచారం అందించబడ్డ ప్రజలు, సాధారణంగా పర్యావరణం పై మానవ ప్రభావం తగ్గింపును ఆశించే పర్యావరణ పరిరక్షణ , పర్యావరణ ఉద్యమంలను అభివృద్ధి చేసాయి.

కాలుష్యం యొక్క రకాలు

ఈ క్రింద ప్రధాన కాలుష్య రకాలు, వాటితో పాటుగా ప్రతీ రకానికి సంబంధించిన కచ్చితమైన కాలుష్య కారకాలు ఇవ్వబడ్డాయి:

• [[వాయు కాలుష్యం

, వాతావరణంలోకి రసాయనాలు , పరమాణువులను విడుదల చెయ్యటం.సాధారణంగా గాలిని కలుషితం చేసే వాయువులు పరిశ్రమలు , మోటార్ వాహనాలుచే ఉత్పత్తిచేయ్యబడే కార్బన్ మెనోఆక్సాయిడ్, సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్, క్లోరోఫ్లూరోకార్బన్ (సిఎఫ్సి), నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ మొదలైన వాటిని కలిగి ఉంటాయి.కిరణ రసాయనిక ఓజోన్ , పొగమంచు నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ , హైడ్రోకార్బన్లు సూర్యరశ్మితో చర్య జరపటం వలన ఉత్పత్తి అవుతాయి.పిఎం₁₀ నుండి పిఎం_2.5 వరకు మైక్రోమీటర్ పరిమాణంలో ఉండటం ద్వారా పరమాణువుల రూపంలో ఉండే పదార్ధాలు లేదా సూక్ష్మ ధూళి కణాలు గుర్తించబడతాయి.

• నీటి కాలుష్యం, వ్యర్ధ పదార్ధాలని , కలుషితాలని నది మురుగు వ్యవస్థల యొక్క ఉపరితలంలో పారబొయ్యటం ద్వారా, భూగర్భ జలాలలో నాచు పేరుకుపోవటం వలన, ద్రవాలు కారిపోవటం వలన, వ్యర్ధ నీటిని వదిలివెయ్యటం వలన, ఖనిజాలు పోగవ్వటం , వ్యర్ధాలు పేరుకుపోవటం వలన జరుగుతుంది.
• ఒలికిపోవటం లేదా భూగర్భలో కారిపోవటం ద్వారా రసాయనాలు విడుదల చెయ్యబడినప్పుడు మట్టి కాలుష్యం సంభవిస్తుంది.మట్టిని కలుషితం చేసే పదార్ధాలలో ముఖ్యమైనవి హైడ్రోకార్బన్లు, భారీ ఖనిజాలు, ఎంటిబియి 12, కలుపు సంహారకాలు, క్రిమి సంహారకాలు , క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్స్.
• వ్యర్ధాలు పేరుకుపోవటం
• రేడియోధార్మిక కాలుష్యం, 20వ శతాబ్దంలో అణు భౌతికశాస్త్రంలో జరిగిన అణుశక్తి ఉత్పత్తి , అన్వాయుదాల పరిశోధన, తయారీ , వ్యాప్తి వంటి విషయాల ద్వారా జరిగింది. (ఆల్ఫా విడుదలకారులు , పర్యావరణంలో ఉన్న రేడియోధార్మిక పదార్ధాలును చూడుము)
• ధ్వని కాలుష్యం, రోడ్డు మార్ఘ ధ్వని, వైమానిక ధ్వని, పారిశ్రామిక ధ్వని, అదే విధంగా

అధిక పౌనపున్యం కల తరంగాలు వలన కలుగుతుంది.

• కాంతి కాలుష్యం, కాంతి అతిక్రమణ, అధిక ప్రకాశం,

ఊహాజనితమైన జోక్యం మొదలైన వాటిని కలిగి ఉంటాది.

• దృష్టి సంబంధమైన కాలుష్యంగా, తలపైన విద్యుత్ తీగలు, మోటార్ మార్ఘ ప్రచార ప్రకటనలు, అలికివేసినట్టు ఉన్న భూభాగాలు (చిన్న చిన్న భాగాలుగా వెలికితియ్యటం మాదిరిగా), వ్యర్ధాలు లేదా స్థానిక ఘన వ్యర్దాలను బాహ్యంగా నిల్వ ఉంచటం వంటివి చెప్పవచ్చు.
• ఉష్ణ కాలుష్యం, నీటిని విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాలలో చల్లబరచటానికి వాడటం వంటి మానవ చర్యల ద్వారా సహజ నీటి వనరులలో ఉష్ణోగ్రత మార్పులు.

కాలుష్య కారకములు

ప్రధాన వ్యాసం: Pollutant

కాలుష్య కారకం అనగా గాలి, నీరు లేదా మట్టిని కలుషితం చేసే ఒక వ్యర్ధ పదార్థం.కాలుష్య కారకం యొక్క తీవ్రతను మూడు విషయాలు నిర్దేశిస్తాయి: దాని రసాయనిక స్వభావం, ఘాడత , మొండితనం.

మూలాలు , కారణాలు

వాయు కాలుష్యం సహజ , మానవ నిర్మిత వనరులు రెండింటి నుండి వస్తుంది.గాలి కాలుష్య సమీకరణంలో ప్రపంచవ్యాప్తంగా మానవులచే మండించటం, నిర్మాణం, ఘనుల త్రవ్వకం, వ్యవసాయం , యుద్ధాలు వంటి వాటి ద్వారా ఉత్పత్తి చెయ్యబడ్డ కాలుష్య కారకాలు అధిక స్థాయిలలో ఉన్నప్పటికీ కూడా.

మోటార్ వాహనాల విడుదలలు వాయు కాలుష్యానికి ప్రధాన కారణాలలో ఒకటి. 15 16 17వాయు కాలుష్య విడుదలలో చైనా, సంయుక్త రాష్ట్రాలు, రష్యా, మెక్సికో , జపాన్లు ప్రపంచ నాయకులు. ముఖ్య స్థిర కాలుష్య మూలాలు రసాయన ఉత్పత్తి కేంద్రాలు, బొగ్గు మండించటం ద్వారా విద్యుత్ ఉత్పత్తి చేయు కేంద్రాలు, చమురు శుద్ధి కర్మాగారం 18, పెట్రోరసాయన ఉత్పత్తి కేంద్రాలు, అణు వ్యర్ధాలను నాశనం చేసే ప్రక్రియ, వ్యర్ధాలను బూడిదగా మార్చేవి, పెద్ద జీవ నిల్వ కేంద్రాలు (పాలకేంద్ర ఆవులు, పందులు, కోళ్ళు, మొదలైనవి) పివిసి కర్మాగారాలు, ఖనిజ ఉత్పత్తి కర్మాగారాలు, ప్లాస్టిక్ కర్మాగారాలు , ఇతర భారీ పరిశ్రమ మొదలైనవాటిని కలిగి ఉంటాయి . వ్యవసాయ సంబంధిత వాయు కాలుష్యం తోటి అలవాట్లు అయిన సహజ జీవసంబందితాలను నరికివేయ్యటం , కాల్చటం, అదే విధంగా క్రిమిసంహారకాలు , కలుపుసంహారకాలను జల్లటం వంటి వాటి నుండి వస్తుంది 19.

క్లోరినేటెడ్ హైడ్రోకార్బన్ (సిఎఫ్హెచ్), భారీ ఖనిజాలు (తిరిగి శక్తిని నింపడానికి వీలున్న విద్యుత్ యంత్రాలలో ఉన్న క్రోమియం, కాడ్మియం , లెడ్ రంగులలో ఉన్న లెడ్, విమాన ఇంధనం , ఇంకా కొన్ని దేశాలలో, గాసోలిన్, ఎంటిబియి, జింక్, ఆర్సెనిక్ , బెంజీన్ వంటివి కొన్ని సాధారణ మట్టి కాలుష్యకారులు.2001లో అదృష్టవంతమైన పంటకోత పేరుతొ పుస్తక రూపంలో తీసుకురాబడ్డ ఒక వరుస వార్తా నివేదికలు పారిశ్రామిక సహుత్పట్టులను తిరిగి ఎరువులుగా వినియోగించే పద్దతిని విస్తారంగా వ్యాప్తి చేసాయి అందువల్ల మట్టి వివిధ కనిజాలతో కలుషితం అయిపొయింది.సాధారణ స్థానిక భూభాగాలు మట్టి పర్యావరణంలోకి ప్రవేశిస్తున్న చాలా రసాయనిక పదార్ధాలకి మూలం (, తరచుగా భూగర్భ జలాలు ), వివిధ రకాలైన వ్యర్ధాలను స్వీకరించటం ద్వారా, ముఖ్యంగా చట్ట వ్యతిరేకంగా అక్కడ వదిలిపెట్టే పదార్ధాల ద్వారా లేదా 1970కి ముందు యు.ఎస్ లేదా యి.యు. లలో భూభాగాలు కొద్దిగా నియంత్రణకు గురియ్యాయి. అంటే కాకుండా సాధారణంగా డై ఆక్సిన్స్ అని పిలువబడే టిసిడిడి వంటి పాలీక్లోరినేటెడ్ డైబెంజోడైఆక్సిన్స్ను అధిక మొత్తాలలో విడుదల చెయ్యటం కూడా జరుగుతుంది 21.

కాలుష్యం అనేది ప్రకృతి వైపరీత్యాల ఫలితం కూడా కావొచ్చు.ఉదాహరణకు, తుఫానులు తరచుగా మురుగు నుండి , విరిగిపోయిన పడవలు లేదా ఆటోమొబైల్స్ నుండి ఒలికిన పెట్రోరసాయనాలు ద్వారా నీటి కాలుష్యానికి కారణం అవుతాయి.చమురు బావులు లేదా శుద్ధి కర్మాగారాలు మొదలైనవి చుట్టబెడితే భారీ స్థాయిలో పర్యావరణ వినాశనం సర్వసాధారణం.అణు విద్యుత్ ఉత్పత్తి కేంద్రాలు లేదా చమురు తొట్లు వంటి కొన్ని కాలుష్య వనరులు ప్రమాదాలు జరిగినప్పుడు విస్తారంగా వ్యాప్తి చెందే , చాలా హానికరమైన విడుదలలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి.

ధ్వని కాలుష్యం విషయంలో ప్రపంచ వ్యాప్తంగా దాదాపు తొంభై శాతం అనవసర ధ్వనులని ఉత్పత్తి చెయ్యటం ద్వారా మోటార్ వాహనాలు ప్రధాన వనరుగా మారాయి.

ప్రభావాలు

మానవ ఆరోగ్యం

కొన్ని సాధారణ కాలుష్యాలు మానవుని ఆరోగ్యం పై చూపే ప్రభావాల గురించి బాహ్య చిత్రం. [22] [23] [24]

ప్రతికూల వాయు నాణ్యత మానవులతో పాటు చాలా జీవులను చంపివేయగలదు.ఓజోన్ కాలుష్యం శ్వాస సంబంధమైన వ్యాధులు, హృదయ సంబంధమైన వ్యాధులు, గొంతులో మంట, గుండె నొప్పి , రక్తం పేరుకుపోవటం వంటివి కలుగజేస్తుంది.నీటి కాలుష్యం, చాలా మటుకు అభివృద్ధి చెందుతున్న దేశాలలో శుద్ధి చెయ్యని మురుగుతో త్రాగు నీరు కలుషితం అవ్వటం వలన దాదాపుగా ఒక రోజుకి 14,000 మరణాలకి కారణం అవుతుంది.ఒలికిపోయిన చమురు చర్మం పై దురదలు , మచ్చలు కలిగిస్తుంది.ధ్వని కాలుష్యం వినికిడి శక్తి కోల్పోవటం, అధిక రక్తపోటు, ఒత్తిడి, నిద్రా భంగం వంటివి కలిగిస్తుంది.పాదరసం పిల్లలలో అభివృద్ధి లోపం , నరాల సంబంధమైన లక్షణాలకు కారణం అవుతోంది.లెడ్ , ఇతర భారీ ఖనిజాలు నరముల సంబంధిత సమస్యలను కలిగిస్తున్నాయి.రసాయనిక , రేడియోధార్మిక పదార్ధాలు క్యాన్సర్ , అదే విధంగా పుట్టుక లోపాలను కలుగచేస్తాయి.

పర్యావరణ వ్యవస్థలు

• సల్ఫర్ డైఆక్సైడ్ , నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్లు ఆమ్ల వర్షానికి కారణం అవ్వటం ద్వారా మట్టి యొక్క ఘాడత విలువను తగ్గిస్తున్నాయి.
• గాలి నుండి నైట్రోజెన్ఆక్సైడ్లు వర్షం ద్వారా తొలగించబడతాయి , భూమిని సారవంతం చెయ్యటం వలన జీవవ్యవస్థాలలో ఉన్న జీవుల సమతుల్యాన్ని మార్చివేస్తాయి.
• మట్టి నిస్సారం అయిపోయి , మొక్కలకు పనికి రాకుండా పోతుంది.ఇది ఆహారపు గొలుసుల వలలో ఉన్న ఇతర జీవులపై ప్రభావాన్ని చూపిస్తుంది.
• పొగమంచు , పొగమబ్బు, మొక్కలు కిరణజన్య సంయోగ క్రియను చేసుకొనటానికి స్వీకరించే సూర్యరశ్మి మొత్తాన్ని తగ్గించి వేస్తాయి , ఇది మొక్కలను నాశనం చేసే ట్రోపోస్ఫేరిక్ ఓజోన్ ఉత్పత్తికి కారణం అవుతుంది.
• బలమైన జీవరాశులు స్థానిక జీవరాశులను తరిమివెయ్యటం వలన జీవ వైవిద్యం తగ్గిపోతుంది.బలమైన మొక్కలు వ్యర్ధాలు , జీవకణాలు (అల్లోపతి) మొదలైన వాటికి దోహదపడటం ద్వారా పర్యావరణం యొక్క మట్టి , రసాయనిక మిశ్రమాలని మార్పు చేస్తాయి, తరచుగా స్థానిక జీవరాశుల పోటీతత్వాన్ని తగ్గించి వేస్తాయి.
• జీవ అయస్కాంతత్వం విష పదార్ధాలు (భారీ ఖనిజాలు వంటివి) ట్రోఫిక్ స్థాయిల నుండి దాటుకొని వెళ్లి పద్దతిలో ఘాడంగా కేంద్రీకృతం అవ్వే స్థితులను వర్ణిస్తుంది.
• కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ విడుదల సముద్ర ఆమ్లీకరణకు కారణం అవుతున్నాయి , అందులో కరిగి పోవటం వాళ్ళ భూమి పై ఉన్న మహాసముద్రాలమూస:Co225 ఘాడత నిరాటంకంగా తగ్గిపోవటానికి కారణం అవుతున్నది.
• గ్రీన్ హౌస్ వాయువుల విడుదల భూతాపానికి కారణం అవ్వటం ద్వారా జీవ వ్యవస్థలను చాలా విధంగా ప్రభావితం చేస్తున్నాయి.

సంస్కరించటం , నియంత్రించటం

ప్రధాన వ్యాసం: Regulation and monitoring of pollution

కాలుష్య దుష్ప్రభావాల నుండి పర్యావరణాన్ని రక్షించటానికి ప్రపంచ వ్యాప్తంగా చాలా దేశాలు, వివిధ రకాలైన కాలుష్యాలను నియంత్రించటానికి , అదే విధంగా కాలుష్య దుష్ప్రభావాల తగ్గించటానికి వివిధ చట్టాలను అమలుచేసాయి.

కాలుష్య నియంత్రణ

కాలుష్య నియంత్రణ అనేది పర్యావరణ నిర్వహణలో ఉపయోగించే ఒక పదం.దానికి అర్ధం గాలి, నీరు , మట్టి లోకి విడుదలను , విసర్జనను నియంత్రించటం. కాలుష్య నియంత్రణ లేకపోతే, తినటం, వేడిచేయ్యటం, వ్యవసాయం, ఘనుల త్రవ్వకం, తయారీ, రవాణా , ఇతర మానవ క్రియలు, మొదలైన వాటి నుండి వచ్చే వ్యర్ధ పదార్ధాలు పోగైనా లేదా చెల్లాచెదురుగా ఉన్నా అవి పర్యావరణాన్ని నాశనం చేస్తాయి.నియంత్రణల అధికారాధిపత్యంలో, కాలుష్య నియంత్రణ కన్నా కాలుష్య నివారణ , వర్దాల తగ్గింపు ఎక్కువగా కోరదగినవి.

కాలుష్య నియంత్రణ పరికరాలు

• ధూళిని సేకరించే వ్యవస్థలు
  • సైక్లోన్స్
  • ఎలక్త్రోస్తాటిక్ ప్రేసిపిటేటర్స్
  • బేగ్హౌసెస్
• స్క్రబ్బర్స్
  • బేఫిల్ స్ప్రే స్క్రబ్బర్
  • సైక్లోనిక్ స్ప్రే స్క్రబ్బర్
  • ఎజేక్టార్ వెంట్యురి స్క్రబ్బర్
  • మరల సహాయంతో పనిచేసే స్క్రబ్బర్
  • స్ప్రే టవర్
  • తడి స్క్రబ్బర్
• మురుగునీటిని శుద్దిచెయ్యటం
  • యెపిఐ నూనె-నీరు వేరుచేయు యంత్రాలు 28 30
  • అవక్షేపనం (నీటిని శుద్ధి చెయ్యటం)
  • కరిగించిన వాయువుల సరఫరా (డిఎవి)
  • ఉత్తేజపరచిన బురద జీవచికిత్సకారులు
  • బయో ఫిల్టర్లు
  • పొడిచెయ్యబడ్డ ఉత్తేజిత కార్బన చికిత్స
• ఆవిరిని వెలికి తీయు వ్యవస్థలు

అవలోకనాలు

జీవపదార్దాలచే ఉత్పత్తి చెయ్యబడ్డ కాలుష్యం యొక్క ప్రాచీన పూర్వ కారకం వాటి ఉనికి యొక్క ఒక సహజ లక్షణం.జీవించి ఉండటం , జనాభా స్థాయిలకు సంబంధించిన సహాయ పరిణామాలు సహజ ఎంపిక యొక్క గోళంలోకి వస్తాయి.ఇవి స్థానికంగా లేదా తుదకి జానాభా యొక్క మృత్యువును, జీవులు అంతరించిపోవటాన్ని కలిగి ఉంటాయి.మార్చటానికి వీలు లేని పద్దతులు, మార్పులు , దత్తతుల ద్వారా ఒక నూతన సరి తూకాన్ని తీసుకురావటానికి కారణం అయ్యాయి.హద్దులు దాటినప్పుడు, ఏ జీవిత విధానానికి అయినా, కాలుష్యం యొక్క పరిగణన జీవించి ఉండటం ద్వారా రద్దు చేయబడుతుంది.

మానవాళి కొరకు, సాంకేతిక పరిజ్ఞానం అనేది సమర్ధమైన , ఒక పదార్ధాన్ని తయారు చేయునప్పుడు ఏర్పడు వేరొక వస్తువు యొక్క ఇంకో మూలంగా ప్రస్ఫుటమైన , ముఖ్యమైన పరిగణన. చిన్న జీవితం ఉండటం వలన మానవ సంబంధితాలు జీవితం యొక్క నాణ్యత నుండి ఆరోగ్య విపత్తుల వరకు ఉన్నాయి.విజ్ఞాన శాస్త్రం కచ్చితమైన ప్రయోగాత్మక ఋజువును కలిగి ఉండటం వలన, విషపూరితమైన వాటికి ఆధునిక చికిత్స లేదా పర్యావరణ హాని మొదలైనవి ఏ స్థాయిలో ఒక ప్రభావం గుర్తించబడుతుందో దానిని నిర్దేశిస్తున్నాయి. అభ్యాసయోగ్యమైన పరిమాణం చాలా ముఖ్యమైన విభాగాలకు సాధారణ ఉదాహరణలు, ఆటోమొబైల్ విడుదల నియంత్రణ, పరిశ్రమలలో పనిచెయ్యటం (ఉదాహరణకు వృత్తిపరమైన భద్రతా , ఆరోగ్య నిర్వహణ (ఓఎస్హెచ్ఏ) పియిఎల్), విషపూరిత పదార్ధాల గురించి చదివే శాస్త్రం (ఉదాహరణకు ఎల్డి50) , వైద్యశాస్త్రం (ఉదాహరణకు మందులతో చికిత్స , రేడియేషన్ పరిమాణాలు)

"కాలుష్యానికి పరిష్కారం దానిని పలుచన చెయ్యటమే", అనేది కాలుష్య నిర్వహణను చేరుకోవటానికి ఒక సంప్రదాయ మార్గం గురించి మూల్యాంకాన్ని అలానే సరిపోయే విధంగా పలుచన చెయ్యబడ్డ కాలుష్యం హానికరం కాదు అని చెప్పే ఆజ్ఞా. 32 34ఇది కొన్ని ఇతర ఆధునిక, స్థానిక-లక్ష్యం ఉన్న ఉపయోగాలైన ప్రయోగశాల భద్రతా పద్దతి , హానికర పదార్ధాల విడుదల అత్యవసర నిర్వహణ వంటి వాటికి బాగా సరిపోతుంది.కానీ ఇది ఉపయోగించటం కొరకు పలుచన కారకం హద్దు లేకుండా సరఫరా చెయ్యబడాలి లేదా ఫలితంగా వచ్చేవి అన్ని విషయాలలో ఆమోదించబడాలి అని ఊహిస్తుంది.

పర్యావరణ కాలుష్యం కొరకు ఒక విస్తార స్థాయిలో ఇలాంటి ఒక సాధారణ చికిత్స పూర్వ శతాబ్దాలలో భుతిక జీవనం తరచుగా ముఖ్య విషయం అయినప్పుడు, మానవ జనాభా , సాంద్రతలు తక్కువ ఉన్నప్పుడు, సాంకేతిక పరిజ్ఞానాలు సాధారణంగా , వాటి ఇతర ఉత్పత్తులు చాలా తక్కువగా ఉన్నప్పుడు, గొప్ప ఉన్నతిని పొంది ఉండవచ్చు.కానీ ఇప్పుడు ఇలాంటి పరిస్థితి ఏ మాత్రం లేదు.ఇంకా చెప్పాలంటే, అభివృద్దులు ఇంతకు ముందు సాధ్యపడని ఘాడతల యొక్క కొలతలను సాధ్యం చేసాయి.అంచనాకి భద్రతా ఉండీ నిర్దేశించతగిన నమూనాల ఎంపిక అనుసరణీయం కాని లేదా నమ్మశక్యం కాని విషయాలలో ఫలితాలను గణించటంలో సంఖ్యాపరమైన పద్దతులను ఉపయోగించటం హాని తలపెట్టే నియమానికి దారిని ఇవ్వవచ్చు.దీనితో పాటుగా, మానవుల పై సూటిగా ఉన్న ప్రభావానికి దూరంగా పర్యావరణాన్ని లెక్కచెయ్యటం ప్రాముఖ్యాన్ని సంపాదించింది.

ఈ దాటీ అయిన సూత్రం లేకపోయినప్పటికీ ఈ పురాతన పద్దతి ప్రపంచం అంతటా అలవాట్లను బాగా ప్రభావితం చేస్తుంది.చట్టబద్దమైన విడుదలకు వ్యర్ధాలను పోగుచెయ్యటానికి ఇది మూలం, మూల్యం చెల్లింపులను దాటుకొని చేసిన అంచనాలు లేదా నియంత్రణలు అమలు చెయ్యబడ్డాయి.నియంత్రించబడ్డ స్థాయిలు చాలా ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు లేదా ఆపటానికి వీలు లేనప్పుడు లేదా నిరాదరణకు గురి అయినప్పుడు అవి చాలా భయంకరమైన విషయాలు.గొప్ప ఆర్థిక , సాంకేతిక కట్టుబాట్లను దాటుకొని చాలా విషయాలలో కాలుష్యాన్ని పలుచన చెయ్యటం నుండి పూర్తిగా తొలగించటం వరకు సాధ్యపడింది.

గ్రీన్ హౌస్ వాయువులు , భూతాపం

ప్రధాన వ్యాసం: Global warming

చారిత్రకమైన , దృష్టి కేంద్రీకరించిన దేశం యొక్క కార్బన్డైఆక్సైడ్ విడుదల. మూలం: శక్తి సమాచార నిర్వహణ [36] [37]

కార్బన్డైఆక్సైడ్ కిరణజన్య సంయోగక్రియకి అవసరమైనప్పటికీ కొన్నిసార్లు కాలుష్యంగా వ్యవహరించబడుతుంది, ఎందుచేతనంటే వాతావరణంలో పెరుగుతున్న ఈ వాయువు స్థాయిలు భూమి యొక్క వాతావరణ పరిస్థితులపై ప్రభావాన్ని చూపుతున్నాయి.పర్యావరణ వినాశనం, సాధారణంగా వేర్వేరుగా విభజించబడే నీరు , గాలి వంటి కాలుష్య విషయాల మధ్య సంబంధాన్ని కూడా ప్రస్పుటం చేస్తుంది.ఈ మధ్యకాల పరిశోధనలు వాతావరణ కార్బన్డైఆక్సైడ్ స్థాయిలలో దీర్ఘకాల పెరుగుదలలు సముద్రపు నీటి ఆమ్లతను కొద్దిగా అయినప్పటికీ చాలా ప్రస్ఫుటంగా పెంచుతాయి , సముద్ర జీవవ్యవస్థల పై సాధ్యమైన దీని ప్రభావాలు గురించి విచారించాయి.

ఇవి కూడా చూడండి

• ప్లాస్టిక్ కాలుష్యం
• పర్యావరణ మార్పుపై భారతదేశం ఒప్పందాలు

వెడల్పు=250 వరుస=ఎడమ

వాయు కాలుష్యం ---- వాతావరణ పరిస్థితిని గమనించే గిడ్డంగులు - ఉచితంగా లభించే సమాచారానికి అనుసంధానాలు. విభాగం: వాయు వ్యాప్తి నమూనా తయారీ వాతావరణ మార్పు విడుదల స్థాయి గ్రీన్ హౌస్ వాయువు

వెడల్పు=250 వరుస=ఎడమ

మట్టి కాలుష్యం ---- పర్యావరణ మట్టి శాస్త్రం

వెడల్పు=250 వరుస=ఎడమ

నీటి కాలుష్యం ---- విహారయాత్ర నౌక యొక్క కాలుష్యం సముద్ర వ్యర్ధాలు సముద్ర కాలుష్యం ఓడ/నావ కాలుష్యం తుఫాను నీరు మురుగు నీరు మురుగునీటి నాణ్యతను సూచించే పరికరాలు

వెడల్పు=250 వరుస=ఎడమ

ఇతరములు ---- కాలుష్య నియంత్రణ ధరిత్రీ దినము బాహ్యత్వం జన్యు కాలుష్యం భూ తాపం వేడిమి కాలుష్యం ధ్వని ఆరోగ్య ప్రభావాలు పర్యావరణ విషయాల యొక్క జాబితా

బాహ్య అనుసంధానాలు

వికీమీడియా కామన్స్‌లో

Pollution

కి సంబంధించిన మీడియా ఉంది.

• ఓయిహెచ్హెచ్ఏ వాటా 65 జాబితా
• వాయు కాలుష్య కారకాల కొరకు ఓఎస్హెచ్ఏ హద్దులు
• జాతీయ విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రం కార్యక్రమం- యుఎస్ఏ జాతీయ ఆరోగ్య సంస్థల నుండి. కాలుష్య కారకాలు ప్రజలపై ఎలా ప్రభావం చూపిస్తాయి అను దాని పై నివేదికలు , పరిశోధనలు.
• టోక్స్నెట్ - ఎనైహెచ్ సమాచార గిడ్డంగులు , విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రం గురించి నివేదికలు
• సూపర్ఫండ్ Archived 2010-03-12 at the Wayback Machine - సూపర్ఫండ్ Archived 2010-03-12 at the Wayback Machine సైట్లను , అందులోని కాలుష్య కారకాలను నిర్వహిస్తుంది (సియిఆర్సిఎల్యే)
• విష విడుదల వేలికితీసేది Archived 2010-06-15 at the Wayback Machine - యుఎస్ఏ సంస్థలు నీరు , గాలి లోకి ఎంత వ్యర్ధాలని విడుదల చేస్తున్నాయో వెలికితీస్తుంది.ప్రతీ సంవత్సరం ఈ కాలుష్య కారకాలను నిర్దేశించబడ్డ ప్రమాణాల్లో విడుదల చెయ్యటానికి అనుమతి ఇస్తుంది. పటం
• విష పదార్ధాలు , వ్యాధి నమోదు కొరకు సంస్థ - మొదటి 20 కాలుష్య కారకాలు, అవి ప్రజల పై ఎలా ప్రభావం చూపిస్తాయి, యుఎస్ఏ పరిశ్రమలు వేటిని వాడతాయి , ఏ ఉత్పత్తులలో అవి కనిపిస్తాయి.
• జాతీయ వైద్య గ్రంథాలయం నుండి టాక్స్ట్యూటర్ Archived 2009-02-07 at the Wayback Machine - మానవ విషపదార్దాల గురించి చెప్పే శాస్త్రాన్ని తరచి చూడటానికి ఒక మూలాధారం.
• ఉడ్స్ హోల్ సముద్ర అధ్యయన సంస్థ నుండి కాలుష్య సమాచారం Archived 2017-12-31 at the Wayback Machine.
• బ్లాక్స్మిత్ సంస్థ ప్రకారం ప్రపంచ నీచ కాలుష్య స్థలాలు 2007
• టైం.కాంలో ప్రపంచంలో అధిక కాలుష్యభరిత స్థలాలు Archived 2013-08-24 at the Wayback Machine (టైం మాసపత్రిక యొక్క ఒక విభాగం)
• చెల్యబిన్స్క్: స్లావోమిర్ గ్రున్బెర్గ్ తీసిన గ్రహం లఘుచిత్రంలో అత్యధిక కాలుష్యభరిత ప్రాంతం (1996).
• పిల్లల అల్ప ఇంగితజ్ఞాన విలువలు, పుట్టుక ముందు కాలుష్యంతో సంబంధాలు, రచయిత లిండ్సే టాన్నర్, ద హుఫ్ఫింగ్టన్ పోస్ట్, 2009 జూలై 20