రాజ్యసభ

Rajya Sabha
Rajya Sabha
రకం
రకం	Parliament of India Upper house
కాల పరిమితులు	6 years
నాయకత్వం
Chairman; (Vice President of India)	Jagdeep Dhankhar ; 11 August 2022 నుండి
Deputy Chairman	Harivansh Narayan Singh, JD(U) ; 9 August 2018 నుండి
Secretary General	Pramod Chandra Mody ; 12 November 2021 నుండి
Leader of the House	Piyush Goyal; (Cabinet Minister), BJP ; 14 July 2021 నుండి
Deputy Leader of the House	Dharmendra Pradhan; (Cabinet Minister), BJP ; 17 December 2022 నుండి
Leader of the Opposition	Mallikarjun Kharge, INC ; 16 February 2021 నుండి
Deputy leader of the Opposition	Pramod Tiwari, INC ; 13 March 2023 నుండి
నిర్మాణం
సీట్లు	245 (233 Elected + 12 Nominated)
రాజకీయ వర్గాలు	Government; NDA (130) BJP (97); BJD (9); JD(U) (4); NCP (1); SHS (1); JD(S) (1); AGP (1); MNF (1); UPPL (1); NPP (1); RPI(A) (1); TMC(M) (1); PMK (1); RLD (1); IND (2); NOM (7); Opposition; I.N.D.I.A. (90) INC (29); AITC (13); AAP (10); DMK (10); RJD (6); CPI(M) (5); SP (4); JMM (3); NCP(SP) (2); SS(UBT) (2); CPI (2); IUML (1); MDMK (1); AGM (1); IND (1); Unaligned (20) వైకాపా (11); BRS (5); AIADMK (3); BSP (1); Vacant (5) Vacant (5);
ఎన్నికలు
ఓటింగ్ విధానం	238 members by single transferable vote by state legislatures,; 12 appointed by the President
మొదటి ఎన్నికలు	మొదటి ఎన్నికలు
చివరి ఎన్నికలు	February 2024
తదుపరి ఎన్నికలు	2024
సమావేశ స్థలం
	Rajya Sabha Chamber, Sansad Bhavan,; 118, Rafi Marg New Delhi, India - 110 001
రాజ్యాంగం
	Constitution of India

28°37′0″N 77°12′30″E / 28.61667°N 77.20833°E / 28.61667; 77.20833

భారత పార్లమెంటు లోని ఎగువ సభను రాజ్యసభ అంటారు. రాజ్యసభ అంటే రాష్ట్రాల సభ అని అర్థం. రాజ్యసభ సభ్యులను వివిధ రాష్ట్రాల శాసనసభల సభ్యులు ఎన్నుకుంటారు. అందుకే దీన్ని రాష్ట్రాల సభ అంటారు. దీని సభ్యుల సంఖ్య 250.^[1] ఇందులో రాష్ట్రాల నుండి 229, కేంద్రప్రాలిత ప్రాంతాల నుండి 9, 12 స్థానాలకు వివిధ రంగాల్లో ప్రసిద్ధులైన వారిని రాష్ట్రపతి ప్రతిపాదిస్తారు. అయితే ప్రస్తుతం సభ్యుల సంఖ్య 245. ఇందులో రాష్ట్రాల నుండి 229, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల నుండి 4, వివిధ రంగాల్లో ప్రసిద్ధులైన వారిని 12 మందిని రాష్ట్రపతి ప్రతిపాదిస్తారు. సభ్యుల పదవీ కాలం 6 సంవత్సరాలు. ప్రతి రెండేళ్ళకు ఒకసారి మూడో వంతు సభ్యుల పదవీకాలం పూర్తవుతుంది. ఈ స్థానాలకు ఎన్నికలు నిర్వహిస్తారు.^[2]

రాజ్యసభకు సభాపతి (చైర్మను) గా ఉపరాష్ట్రపతి వ్యవహరిస్తారు. సభ్యుల నుండి ఒకరిని ఉపసభాపతిగా ఎన్నుకుంటారు. లోక్‌సభ వలె రాజ్యసభ రద్దు కావడం అనేది ఉండదు. లోక్‌సభ వలెనే రాజ్యసభకు కూడా శాసనాధికారం ఉంటుంది. అయితే ఆర్థిక బిల్లులకు సంబంధించి, రాజ్యసభ నిర్ణయాన్ని తోసిరాజనే అధికారం లోక్‌సభకు ఉంది. ఇతర బిల్లులకు సంబంధించి ఇరు సభల మధ్య వివాదం తలెత్తినపుడు రెండు సభల సంయుక్త సమావేశం ఏర్పాటు చేసి చర్చిస్తారు. అయితే రాజ్యాంగ సవరణకు సంబంధించిన విషయాల్లో రెండు సభల్లోనూ అంగీకారం పొందితేనే అది సాధ్యపడుతుంది. రాజ్యసభలో ఏదైనా విషయంపై ఓటింగు జరిపినపుడు, సమాన సంఖ్యలో ఓట్లు వచ్చినపుడు, సభాపతి తన నిర్ణాయక ఓటును వేస్తారు.

రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేసిన సభ్యులకు ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికలలో ఓటు వేసే అధికారం ఉంది. అయితే రాష్ట్రపతి ఎన్నికలో మాత్రం వీరికి ఓటేసే అధికారం లేదు.రాజ్యసభ తన మొదటి సమావేశాన్ని 1952 మే 13 న నిర్వహించింది.^[3]

చరిత్ర

1954 ఆగస్టు 23న సభలో పీఠాధిపతి ప్రకటించిన నామకరణం, రాజ్యసభ అని పిలువబడే 'కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్స్' దాని స్వంత విలక్షణమైన లక్షణాలను కలిగి ఉంది. రెండవ ఛాంబర్ మూలాన్ని 1918 నాటి మాంటేగ్-చెమ్స్‌ఫోర్డ్ నివేదికలో గుర్తించవచ్చు. భారత ప్రభుత్వ చట్టం, 1919 'కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్'ని అప్పటి శాసనసభ రెండవ గదిగా నిర్బంధించబడిన ఫ్రాంచైజీతో రూపొందించడానికి అందించింది.1921లో ఉనికిలోకి వచ్చింది. గవర్నర్ జనరల్ అప్పటి కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్‌కు ఎక్స్-అఫీషియో ప్రెసిడెంట్. భారత ప్రభుత్వ చట్టం, 1935, దాని కూర్పులో ఎటువంటి మార్పులు చేయలేదు. 1946 డిసెంబరు 9న తొలిసారి సమావేశమైన రాజ్యాంగ పరిషత్ 1950 వరకు కేంద్ర శాసనసభగా కూడా పనిచేసి, అది ‘తాత్కాలిక పార్లమెంట్’గా మార్చబడింది. ఈ కాలంలో, 1952లో మొదటి ఎన్నికలు జరిగే వరకు రాజ్యాంగ సభ (లెజిస్లేటివ్)గా పిలువబడే సెంట్రల్ లెజిస్లేచర్, తరువాత తాత్కాలిక పార్లమెంట్ ఏకసభగా ఉంది.^[4]

రాజ్యాంగ నిబంధనలు

కూర్పు/బలం

రాజ్యాంగంలోని 80వ అధికరణం రాజ్యసభ గరిష్ట బలాన్ని 250గా నిర్దేశిస్తుంది, అందులో 12 మంది సభ్యులు రాష్ట్రపతిచే నామినేట్ చేయబడతారు. 238 మంది రాష్ట్రాలు, రెండు కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు చెందిన ప్రతినిధులు. అయితే రాజ్యసభలో అప్పటి బలం 245, అందులో 233 మంది రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలైన ఢిల్లీ , పుదుచ్చేరి, 12 మందిని రాష్ట్రపతి నామినేట్ చేస్తారు. రాష్ట్రపతిచే సాహిత్యం, సైన్స్, కళ, సామాజిక సేవ వంటి అంశాలకు సంబంధించి ప్రత్యేక జ్ఞానం లేదా ఆచరణాత్మక అనుభవం ఉన్న వ్యక్తులను నామినేట్ చేస్తారు. సీట్ల కేటాయింపు రాజ్యాంగంలోని నాల్గవ షెడ్యూల్ రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు రాజ్యసభలో సీట్ల కేటాయింపును అందిస్తుంది. ఒక్కో రాష్ట్రంలోని జనాభా ప్రాతిపదికన సీట్ల కేటాయింపు జరుగుతుంది. రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ, కొత్త రాష్ట్రాల ఏర్పాటు పర్యవసానంగా, 1952 నుండి రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలకు కేటాయించబడిన రాజ్యసభలో ఎన్నికైన సీట్ల సంఖ్య ఎప్పటికప్పుడు మారుతూ వచ్చింది.^[4]

రాజ్యసభలో రాష్ట్రాల/కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల సభ్యుల సంఖ్య

రాష్ట్రం/కేంద్ర పాలిత ప్రాంతం	స్థానాల సంఖ్య
ఆంధ్రప్రదేశ్	11
అరుణాచల్ ప్రదేశ్	1
అసోం	7
బీహార్	16
ఛత్తీస్‌గఢ్	5
గోవా	1
గుజరాత్	11
హర్యానా	5
హిమాచల్ ప్రదేశ్	3
జమ్మూ-కాశ్మీర్	4
జార్ఖండ్	6
కర్ణాటక	12
కేరళ	9
మధ్య ప్రదేశ్	11
మహారాష్ట్ర	19
మణిపూర్	1
మేఘాలయ	1
మిజోరాం	1
నాగాలాండ్	1
ఢిల్లీ	3
ఒడిశా	10
పుదుచ్చేరి	1
పంజాబ్	7
రాజస్థాన్	10
సిక్కిం	1
తమిళనాడు	18
తెలంగాణ	7
త్రిపుర	1
ఉత్తర ప్రదేశ్	31
ఉత్తరాఖండ్	3
పశ్చిమ బెంగాల్	16
రాష్ట్రపతి నియమితులు	12
మొత్తం	245