నాందేడ్
నాందేడ్, మహారాష్ట్రలోని మరాఠ్వాడా ప్రాంతంలో రెండవ అతిపెద్ద నగరం, నాందేడ్ జిల్లా ముఖ్య పట్టణం. నాందేడ్ సిక్ఖులకు చాలా చారిత్రకమైన స్థలం. అంతేకాక నాందేడ్ అనేక సూఫీ ఆలయాలకు కూడా నెలవు.[3] ఈ నగరం గోదావరి నది ఒడ్డున ఉంది. ఇది రాష్ట్రంలో పదవ అతిపెద్ద నగరం, భారతదేశంలో అత్యధిక జనాభా కలిగిన డెబ్బై తొమ్మిదవ నగరం. మరఠ్వాడా ప్రాంతంలో రెండవ అతిపెద్ద నగరం.నాందేడ్ జిల్లాకు జిల్లాకేంద్రంగా ఉంది. చివరి సిక్కు గురువు, [[గురు గోవింద సింగ్|గురు గోవింద్ సింగ్]] తన చివరి రోజులలో నాందేడ్‌లో గడిపాడు. 1708లో అక్కడ మరణించే ముందు తన గురుత్వాన్ని పవిత్ర గ్రంథమైన గురు గ్రంథ్ సాహిబ్‌కు పంపాడు [4]
Nanded | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
City | |||||||||
From top, left to right: Swami Ramanand Teerth Marathwada University, Kaleshwar Mandir, Hazur Sahib, Shivaji statue, Ambedkar statue, Freedom statue and Godavari river | |||||||||
| Nickname(s): Nanditaṭa, Nandigrāma, City of Poets, City of Gurdwaras | |||||||||
  Nanded  Nanded | |||||||||
| Coordinates: 19°09′N 77°18′E / 19.15°N 77.30°E | |||||||||
| Country |  India | ||||||||
| State | Maharashtra | ||||||||
| Region | Marathwada | ||||||||
| జిల్లా | Nanded district | ||||||||
| Government | |||||||||
| • Type | Municipal Corporation | ||||||||
| • Body | Nanded-Waghala Municipal Corporation | ||||||||
| • Mayor | Jayshree Nilesh Pawade | ||||||||
| • Municipal Commissioner | Sunil Lahane | ||||||||
| • MLAs | |||||||||
| విస్తీర్ణం | |||||||||
| • Total | 63.22 కి.మీ2 (24.41 చ. మై) | ||||||||
| Elevation | 362 మీ (1,188 అ.) | ||||||||
| జనాభా (2011)[1] | |||||||||
| • Total | 5,50,439 | ||||||||
| • Rank | 2nd (Marathwada) 79th (India) | ||||||||
| • జనసాంద్రత | 8,700/కి.మీ2 (23,000/చ. మై.) | ||||||||
| Demonym | Nandedkar | ||||||||
| Language | |||||||||
| • Official | Marathi | ||||||||
| Time zone | UTC+5:30 (భా.ప్రా.కా) | ||||||||
| PIN CODE | 431601 to 606 | ||||||||
| Telephone code | 02462 | ||||||||
| ISO 3166 code | IN-MH | ||||||||
| Vehicle registration | MH-26 | ||||||||
| Gross domestic product | INR 21,257.00crores (2013) [2] | ||||||||
| Distance from Mumbai | 575 కిలోమీటర్లు (357 మై.) E (land) | ||||||||
| Distance from Hyderabad | 293 కిలోమీటర్లు (182 మై.) NW (land) | ||||||||
| Distance from Aurangabad | 255 కిలోమీటర్లు (158 మై.) SE (land) | ||||||||
_-_panoramio.jpg)
భౌగోళికం
మార్చునాందేడ్ పట్టణ ప్రాంతం 63.22 చదరపు కిలోమీటర్లు (24.41 చ. మై.) విస్తీర్ణంలో విస్తరించి ఉంది.[5] నాందేడ్ జిల్లాకు పశ్చిమాన లాతూర్ జిల్లా,పర్భాని జిల్లా, హింగోలి జిల్లా, ఉత్తరాన యవత్మాల్ జిల్లా సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి. జిల్లాకు తూర్పున తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని నిజామాబాద్, కామారెడ్డి, నిర్మల్, ఆదిలాబాద్ జిల్లాలు, దక్షిణాన కర్ణాటక రాష్ట్రంలోని బీదర్ జిల్లా సరిహద్దులుగా ఉన్నాయి.
నాందేడ్ రెండు భాగాలుగా ఉంది:పాత నాందేడ్ 20.62 చదరపు కిలోమీటర్లు (7.96 చ. మై.) గోదావరి నది ఉత్తర తీరాన్ని ఆక్రమించింది.న్యూ నాందేడ్,నదికి దక్షిణంగా 31.14 చదరపు కిలోమీటర్లు (12.02 చ. మై.) వాఘాలా, పరిసర ప్రాంతాలను కలిగి ఉంటుంది.
వ్యుత్పత్తి శాస్త్రం
మార్చుసుమారు 150 కిలోమీటర్లు (93 మై.) పట్టణం వాషిమ్‌లో కనుగొనబడిన రాగి ఫలకం శాసనం నుండి నాందేడ్‌కు ఉత్తరాన, పురావస్తు శాస్త్రవేత్తలు ఈ నగరాన్ని గతంలో Nanditaṭa (మరాఠీ: नंदितट అని పిలిచేవారు.) మరొక పేరు Nandigrāma [6] "నాందేడ్" అనే పేరు శివుని వాహనం నంది Nandi అభివృద్ధి చెందిందని జానపద కథలు సూచిస్తున్నాయి.శివుడు గోదావరి నది ఒడ్డున (Taṭa) తపస్సు చేశాడని చెప్పబడింది. ఈ " Nandi-taṭa " తరువాత "నాందేడ్" అయింది.
చరిత్ర
మార్చునాందేడ్ మహాభారతంలో భరత్ తల్లి తాతల ప్రదేశంగా పేర్కొనబడింది.సాశ.1వ శతాబ్దం లో,ఈ ప్రాంతంలో అధికారం ఆంధ్రభృత్యులు, సత్వాహనుల వద్ద ఉంది.[7] సా.శ.పూర్వం 5వ, 4వ శతాబ్దాలలో, నాందేడ్‌ను నందా రాజవంశం పరిపాలించింది.సా.శ.పూర్వం 3వ శతాబ్దంలో (సుమారు 272 నుండి 231 సా.శ.పూర్వం వరకు), ఇది అశోకుని ఆధ్వర్యంలోని మౌర్య సామ్రాజ్యంలో భాగంగా ఉంది. స్థానిక నీటిపారుదల పద్ధతులు, నాందేడ్ కూడా లీలా చరిత్ర (సా.శ. 1200ల చివరి) గ్రంథంలో నమోదు చేయబడ్డాయి.[8] నాందేడ్ ముగ్గురు మరాఠీ కవి-సన్యాసుల జన్మస్థలం-విష్ణుపంత్ శేష, రఘునాథ్ శేష, వామన్ పండిట్ [9] కంధర్ కోట కంధర్‌లో ఉంది.ఇది సా.శ. 10వ శతాబ్దంలో పాలించిన రాష్ట్రకూట రాజు మల్ఖేడాకు చెందిన కృష్ణ IIIకి ఆపాదించబడింది.
1636 నుండి నాందేడ్ నిజాం రాష్ట్రం పాలనా కేంద్రంగా ఉంది.ఇందులో ప్రస్తుత తెలంగాణ, కర్ణాటకకు చెందినప్రాంతాలు ఉన్నాయి.ఇది మొఘల్ బాద్షా (చక్రవర్తి) షాజహాన్ సామ్రాజ్య ప్రావిన్స్.1657లో నాందేడ్ బిదా సుబాలో విలీనం చేయబడింది.గురునానక్ (సా.శ.1469 – 1539) శ్రీలంకకు వెళ్లే మార్గంలో నాందేడ్ గుండా వెళ్ళారు. [[గురు గోవింద సింగ్|గురు గోవింద్ సింగ్]] (సా.శ.1666 – 1708) మొఘల్ చక్రవర్తి బహదూర్ షా I (సా.శ.1643 – 1712 ) తో కలిసి సా.శ.1707 లో ఆగస్టు చివరిలో నాందేడ్‌కు చేరుకున్నారు.బహదూర్ షా గోల్కొండకు వెళ్లినప్పుడు, గురుగోవింద్ సింగ్ నాందేడ్‌లోనే ఉన్నాడు.గురు గోవింద్ సింగ్ తాను చివరి (పదవ) సజీవ గురువు అని ప్రకటించాడు. పవిత్ర గ్రంథమైన గురు గ్రంథ్ సాహిబ్‌ను శాశ్వతమైన "జీవన" నాయకుడిగా స్థాపించాడు. గురు గోవింద్ సింగ్ తన నలుగురు కుమారుల బలిదానం కారణంగా వంశపారంపర్య వారసుడు లేకుండా మరణించాడు.[10][11]
1725లో నాందేడ్ హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో భాగమైంది.[7] సుమారు 1835లో మహారాజా రంజిత్ సింగ్ సికిందర్ జా (హైదరాబాద్ 3వ నిజాం[12][13] ఆర్థిక సహాయంతో నాందేడ్‌లో గురుద్వారా నిర్మాణాన్ని అప్పగించారు.ఇది గురు గోవింద్ సింగ్ దహన సంస్కారాల స్థలంలో నిర్మించబడింది.గురుద్వారా హజూర్ సాహిబ్‌లో భాగం.
1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత,భారత సాయుధ దళాలు హైదరాబాద్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. ఆపరేషన్ పోలోలో నిజాం పాలనను ముగించాయి.[14] నాందేడ్‌ను కొత్త హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో భాగంగా చేసింది.నాందేడ్ 1956 వరకు బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీలో చేర్చబడే వరకు హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో భాగంగా ఉంది.
1947లో భారతదేశానికి స్వాతంత్ర్యం వచ్చిన తర్వాత,భారత సాయుధ దళాలు హైదరాబాద్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. ఆపరేషన్ పోలోలో నిజాం పాలనను ముగించాయి.[14] నాందేడ్‌ను కొత్త హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో భాగంగా చేసింది.నాందేడ్ 1956 వరకు బొంబాయి ప్రెసిడెన్సీలో చేర్చబడే వరకు హైదరాబాద్ రాష్ట్రంలో భాగంగా ఉంది.
జనాభా గణాంకాలు
మార్చు2011 జనాభా లెక్కల ప్రకారం, నాందేడ్ జనాభా 5,50,564.లింగ నిష్పత్తి ప్రతి 1,000 మంది పురుషులకు 924 మంది స్త్రీలు ఉన్నారు. జనాభాలో 12.4 శాతం మంది ఆరేళ్లలోపు వారు ఉన్నారు. ప్రభావవంతమైన అక్షరాస్యత శాతం 87.40, 81.74 శాతం మంది మహిళా అక్షరాస్యులు కాగా, పురుష అక్షరాస్యత 92.68 శాతం మంది ఉన్నారు.[15]
ప్రయాణం
మార్చురహదారి ద్వారా
మార్చుమహారాష్ట్ర రోడ్డు రవాణా సంస్థ బస్సులు నాందేడ్ నుండి మహారాష్ట్ర రాష్ట్రంలోని అనేక నగరాలకు అనుసంధానించబడి ఉన్నాయి.తెలంగాణ రోడ్డు రవాణా సంస్థ బస్సులు తెలంగాణ రాష్ట్రంలోని కొన్ని నగరాలకు నాందేడ్ నగరానికి కలుపుతాయి.
రైలుద్వారా
మార్చుహజూర్ సాహిబ్ నాందేడ్ రైల్వే స్టేషన్ దక్షిణ మధ్య రైల్వే జోన్ (ఎస్.సి.ఆర్) లోని నాందేడ్ రైల్వే డివిజన్‌లోని సికింద్రాబాద్-మన్మాడ్ లైన్‌లో ఉంది. నాందేడ్ రైల్వే డివిజన్ భారతీయ రైల్వేలలోని దక్షిణ మధ్య రైల్వే జోన్ పరిధిలోని ఆరు రైల్వే డివిజన్లలో ఒకటి. ఈ స్టేషన్ నుండి ప్రతి రోజు దాదాపు 48 రైళ్లు వచ్చి బయలుదేరుతాయి. మాల్టెక్డి రైల్వే స్టేషన్ నాందేడ్ నగరానికి సేవలు అందించే మరొక రైల్వే స్టేషన్.
వాయు మార్గం
మార్చుశ్రీ గురు గోవింద్ సింగ్ జీ విమానాశ్రయం, నాందేడ్ నుండి హైదరాబాద్, ముంబై, జల్గావ్‌లకు రోజువారీ ట్రూజెట్ విమానాలు సేవలు అందిస్తాయి. ఎయిర్ ఇండియా అమృత్‌సర్‌కు విమానాలను నడుపుతోంది.
ఆర్థికం
మార్చునాందేడ్ చుట్టూ పండే పంటలలో పత్తి, అరటి, చెరకు, మామిడి, సోయా బీన్స్, తీపి నిమ్మకాయలు, ద్రాక్ష, బొప్పాయి, జొన్న (జావర్) ఉన్నాయి. నాందేడ్‌లో పత్తి-పెరుగుతున్న పరిశ్రమకు మద్దతుగా ప్రాంతీయ పత్తి పరిశోధనా కేంద్రం ఉంది. పర్భానిలోని కృషి విద్యాపీఠం ఆధ్వర్యంలో ఒక వ్యవసాయ పాఠశాల ఉంది. ఎక్కువగా మతపరమైన యాత్రికులు ప్రతి సంవత్సరం నాందేడ్ నగరం 10 మిలియన్లు మంది యాత్రికులు సందర్శిస్తుంటారు.
విద్యా సౌకర్యం
మార్చు1994 సెప్టెంబరు 17 న, ఔరంగాబాద్‌లోని మరఠ్వాడా యూనివర్శిటీ పునర్నిర్మాణం తర్వాత స్వామి రామానంద్ తీర్థ మరాఠ్వాడా విశ్వవిద్యాలయం (ఎస్.ఆర్.టి.ఎం.యు) నాందేడ్‌లో స్థాపించబడింది. మరాఠ్వాడా డివిజన్‌లోని నాలుగు జిల్లాల్లోని సీనియర్ కళాశాలల్లో విద్యా కార్యకలాపాలను విశ్వవిద్యాలయం పర్యవేక్షిస్తుంది. నాందేడ్‌లోని ప్రముఖ విద్యా సంస్థలలో డాక్టర్ శంకర్‌రావ్ చవాన్ ప్రభుత్వ వైద్య కళాశాల, శ్రీ గురు గోవింద్ సింగ్‌జీ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ ఇంజనీరింగ్ అండ్ టెక్నాలజీ ఉన్నాయి.
పరిపాలన
మార్చునాందేడ్ నగరాన్ని నాందేడ్-వాఘాలా నగరపాలక సంస్థ నిర్వహిస్తుంది. కార్పొరేషన్‌లో 81 మంది ప్రజాస్వామ్యబద్ధంగా ఎన్నికైన సభ్యులు ఉన్నారు. కార్పొరేషన్ చీఫ్ ఎగ్జిక్యూటివ్ మునిసిపల్ కమీషనరు వ్యవహరిస్తాడు.
పర్యాటక ప్రదేశాలు
మార్చు- నాందేడ్ కోట ఇది గోదావరి నది ఒడ్డున ఉంది.దీనిని నందగిరి కోట అని కూడా పిలుస్తారు. గోదావరి నది మూడు వైపులా కోటను చుట్టుముట్టింది. పర్యాటకులను ఆకర్షించేందుకు కోటను ఉద్యానవనంగా మార్చారు. కోటలో వాటర్ ట్యాంక్ నిర్మించబడింది.
- గోదావరి నది ఘాట్లు ఊర్వశి ఘాట్, రామ్ ఘాట్, గోవర్ధన్ ఘాట్ వంటి గోదావరి నది ఘాట్‌లపై వైదిక ఆచారాలు క్రమం తప్పకుండా నిర్వహిస్తారు.
దేవాలయాలు
మార్చు- కాళేశ్వర మందిరం, విష్ణుపురి
- శని మందిర్, మోండా
- యాజ్ఞవల్క్య వేదపాఠశాల సరస్వతీ మందిరం, శ్రీ నగర్
- శ్రీ యాదవ్ అహిర్ సమాజ్ మహామాయి మాతా మందిర్, దేవినగర్
- గణపతి మందిర్, త్రికూట్
- హనుమాన్ మందిర్, త్రికూట్
- దత్త మందిర్, త్రికూట్
- రేణుకా మాతా మందిర్, మహూర్‌ఘర్
- సిద్ధేశ్వర మందిరం, హోటల్ - చాళుక్యుల కాలంలో నిర్మించబడింది, ఇది హేమడ్‌పంతి ఆలయ నిర్మాణ శైలికి ఉదాహరణ.
- శివ మందిరం, తడ్ఖేల్, డెగ్లూర్ తాలూకా - హిందూ రాజు సేనాపతి గ్రంథాన్ని ప్రదర్శించే పెద్ద రాళ్లతో నిర్మించబడింది.
- జగదాంబ మాతా మందిర్, తడ్ఖేల్
- శ్రీ నర్సింహ మందిరం, జూన్న కౌఠా.
గురుద్వారా
మార్చుహజూర్ సాహిబ్ మహారాజా రంజిత్ సింగ్ చేత నిర్మించబడింది. ఇది పంజ్ తఖ్త్‌లో ఒకటి, సిక్కులకు ఉన్నత అధికారం ఉన్న ఐదు స్థానాలు. ఇది గురు గోవింద్ సింగ్ దహన సంస్కార స్థలంలో నిర్మించబడింది. అతని అవశేషాలు, ఆయుధాలు సైట్లో భద్రపరచబడ్డాయి.
- గురుద్వారా నగీనా ఘాట్ సాహిబ్
- గురుద్వారా బందా ఘాట్ సాహిబ్ (బాబా బందా సింగ్ బహదూర్)
- గురుద్వారా షికార్ ఘాట్ సాహిబ్
- గురుద్వారా బావోలి సాహిబ్
- గురుద్వారా హీరా ఘాట్
- గురుద్వారా మాతా సాహిబ్
- గురుద్వారా మాల్ టెక్డి
- గురుద్వారా సంగత్ సాహిబ్
- గురుద్వారా నానక్‌పురి సాహిబ్ (గురునానక్ స్థలం)
- గురుద్వారా భజంగర్ సాహిబ్
చర్చీలు
మార్చు- సెయింట్ ఫ్రాన్సిస్ డి సేల్స్ కాథలిక్ చర్చి
- మెథడిస్ట్ చర్చి
- బెతెల్ ఎజి చర్చి
- పెంటెకోస్టల్ మిషన్ (చర్చ్)
- బెథెస్డా మినిస్ట్రీస్ చర్చి
నగర ప్రముఖులు
మార్చు- బందా సింగ్ బహదూర్, సిక్కు సైనిక కమాండర్.
- దత్తా భగత్, అంబేద్కరైట్ రచయిత.
- అశోక్ చవాన్, మహారాష్ట్ర రాష్ట్ర మాజీ ముఖ్యమంత్రి, నాందేడ్ లోక్‌సభ నియోజకవర్గ మాజీ పార్లమెంటు సభ్యుడు.
- శంకర్‌రావ్ చవాన్, మహారాష్ట్ర మాజీ ముఖ్యమంత్రి, మాజీ హోం మంత్రి.
- ప్రతాపరావు గోవిందరావు చిఖాలీకర్, ప్రస్తుత పార్లమెంటు సభ్యుడు, మాజీ శాసనసభ సభ్యుడు
- సయ్యద్ సదాతుల్లా హుసైనీ, జమాతే ఇస్లామీ హింద్ (జెఐఎచ్) అధ్యక్షుడు (అమీర్)
- కమల్‌కిషోర్ కదమ్, మాజీ విద్యాశాఖ మంత్రి.
- నాగనాథ్ లాలూజీరావు కొత్తపల్లె, (బిఎఎంయు) మాజీ వైస్ ఛాన్సలర్, విద్యావేత్త, రచయిత.
- నర్హర్ అంబదాస్ కురుంద్కర్, పండితుడు, విమర్శకుడు, రచయిత.
- వామన్ పండిట్, మరాఠీ పండితుడు, కవి.
- నాందేడ్‌లో మరణించిన చివరి సిక్కు గురువు గురుగోవింద్ సింగ్.
మూలాలు
మార్చు- ↑ "Nanded Waghala City Census 2011 data". Indian Census 2011. Retrieved 13 April 2015.
- ↑ Records, knoema. "District Gross Domestic Product of Maharashtra 2011-12 to 2019-20".
- ↑ "Nanded District - Historical Importance". India.gov.in. Archived from the original on 4 అక్టోబరు 2013. Retrieved 16 December 2012.
- ↑ "Nanded". maharashtra government. Retrieved 18 July 2015.
- ↑ Nanded home page Archived 14 జూలై 2014 at the Wayback Machine NWCMC
- ↑ Nanded City Nanded airport Corporation website.
- ↑ 7.0 7.1 Maharashtra State Gazetteers: Nanded. Director of Government Printing, Stationery and Publications, Maharashtra State. 1971. pp. 4, 576.
- ↑ Proceedings – Indian History Congress. Indian History Congress. 2007. p. 331.
- ↑ "Nanded | India". Encyclopædia Britannica. Retrieved 2019-12-14.
- ↑ Journal of the United Service Institution of India, Volumes 1-2. United Service Institution of India. 1871. p. 58.
- ↑ . "The Sikh Review".
- ↑ "The Tribune - Windows - Feature". www.tribuneindia.com.
- ↑ "Nanded Gurdwara: Shrine of the Holy Book". 11 February 2020.
- ↑ 14.0 14.1 Guruswamy, Mohan. "Police Action". Hyderabad on the Net. Archived from the original on 24 డిసెంబరు 2018. Retrieved 31 July 2012.
- ↑ "Provisional Population Totals, Census of India 2011; Cities having population 1 lakh and above" (PDF). Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. Retrieved 26 March 2012.