కల్పము (వేదాంగం)

ఈ వ్యాసం వేదాంగాలలో ఒకటి గురించి. పురాణోక్త కాలమానం కొరకు, కల్పము (కాలమానం) చూడండి.

ఆరు వేదాంగాలలో కల్పము ఒకటి. ఇది యాగ క్రియల గురించి చెప్పే శాస్త్రము. కల్పశాస్త్రంలో యజ్ఞయాగాదుల విధానము, వాటిలోని భేదాలు చెప్పబడ్డాయి. అశ్వలాయనుడు, సాలంఖ్యాయనుడు ఈ శాస్త్ర సూత్రాలను రచించారు

ఈ వ్యాసానికి సంబంధించిన రచనలు హిందూధర్మశాస్త్రాలు
వేదములు (శ్రుతులు)
ఋగ్వేదం · యజుర్వేదం
సామవేదము · అధర్వణవేదము
వేదభాగాలు
సంహిత · బ్రాహ్మణము
అరణ్యకము  · ఉపనిషత్తులు
ఉపనిషత్తులు
ఐతరేయ  · బృహదారణ్యక
ఈశ  · తైత్తిరీయ · ఛాందోగ్య
కఠ  · కేన  · ముండక
మాండూక్య  ·ప్రశ్న
శ్వేతాశ్వర
వేదాంగములు (సూత్రములు)
శిక్ష · ఛందస్సు
వ్యాకరణము · నిరుక్తము
జ్యోతిషము · కల్పము
స్మృతులు
ఇతిహాసములు
మహాభారతము · రామాయణము
పురాణములు
ధర్మశాస్త్రములు
ఆగమములు
శైవ · వైఖానసము ·పాంచరాత్రము
దర్శనములు
సాంఖ్య · యోగ
వైశేషిక · న్యాయ
పూర్వమీమాంస · ఉత్తరమీమాంస
ఇతర గ్రంథాలు
భగవద్గీత · భాగవతం
విష్ణు సహస్రనామ స్తోత్రము · త్రిమతాలు
లలితా సహస్రనామ స్తోత్రము · శక్తిపీఠాలు
శివ సహస్రనామ స్తోత్రము
త్రిమూర్తులు · తిరుమల తిరుపతి
పండుగలు · పుణ్యక్షేత్రాలు
... · ...
ఇంకా చూడండి
మూస:హిందూ మతము § వర్గం:హిందూమతం

సంప్రదాయ వైదిక సాహిత్యంలో కల్పములనే వేదాంగాలగురించి ప్రత్యేకమైన రచనలు పేర్కొనబడలేదు. కాని యజ్ఞయాగాదులలో జరిగే కార్యాల విషయంలో అనేక సూత్రాలు కాలానుగుణంగా చెప్పబడ్డాయి. అవే కల్పాలుగా ప్రసిద్ధమయ్యాయి. కల్ప సూత్రాలు రెండు విధాలు.

1. శ్రౌత సూత్రాలు : ఇవి "శ్రుతులు" ఆధారంగా తెలియవచ్చాయి. పెద్ద పెద్ద యాగాలలో జరిపే హోమ ప్రక్రియల గురించి. ఈ రకమైన యాగాలలో మూడు గాని ఐదు గాని హోమగుండాలుంటాయి. యజుర్వేదానికి సంబంధించిన శ్రౌత సూత్రాలలో "శుల్వ సూత్రం" అనే విభాగం ఉంది. వివిధ రకాలైన కొలతలు,. హోమగుండ నిర్మాణం వంటి విషయాలు ఇందులో ఉన్నాయి. శ్రౌతసూత్రం లేవనెత్తిన విషయాలు ఇప్పుడు ఆచరణలో లేవు. ఈరోజుల్లో వీటిపై సామాన్యులకు ఎలాంటి ఆకర్షణ లేదు. ఆధునిక యుగంలో, శ్రౌత-యజ్ఞాల ఆచారాలు చాలా అరుదుగా లభిస్తున్నాయి. ప్రాచీన యుగంలోని మతపరమైన ఆచారాలు, విధి విధానాల పట్ల ఆసక్తి ఉన్నవారు కచ్చితంగా శ్రౌతసూత్రాలను అధ్యయనం చేయాలి.

1. స్మార్త సూత్రాలు : ఇవి "స్మృతులు"లో చెప్పిన నియమాలను బట్టి రూపొందాయి. వీటిలో మళ్ళీ రెండు విధాలున్నాయి.
   1. "గృహ్య సూత్రాలు" - గృహస్తులకు పనికివచ్చే సూత్రాలు. పెళ్ళి, జననం, నామకరణం వంటి సందర్భాలలో పాటించవలసిన విధానాలు. ఇంటిలో ఏర్పరచే హోమగుండం గురించి.చాలా మంది రచయితలు అశ్వలాయన గృహ్య సూత్రాలను కారకాలుగా భావించారు. ఆ రచయితలలో రఘునాథ్ దీక్షిత్, గోపాల్ కుమారిల్ వంటి పండితుల పేర్లు ప్రత్యేకంగా చెప్పుకోదగినవి.
   2. "ధర్మ సూత్రాలు" : ఆచారాలు, సామాజిక వ్యవహారాలు, విధానాలు గురించిన సూత్రాలు. తరువాతి ధర్మ శాస్త్రాలకు ఇవే మౌలిక సూత్రాలు. ధర్మసూత్రాలు కల్ప సూత్రాలలో గౌరవ అంగాలుగా ప్రస్తావిస్తారు, కానీ ప్రస్తుతం ప్రతి శాఖలోని ధర్మసూత్రాలు అందుబాటులో లేవు. మానవుని ధర్మ వైఖరిని ఆధారంగా రూపొందించిన మను స్మృతి నేటికి పూర్తిగా అందుబాటులో లేదు. మను స్మృతి కంటే మరింత పూర్తిగా, బౌధాయన, ఆపస్తంబ, హిరణ్యకేశి కల్ప సూత్రాలు పూర్తిగా అందుబాటులో ఉన్నాయి. అందుకే వీటినే ధర్మసూత్రాలుగా పరిగణిస్తున్నారు. ధర్మ సూత్రాలు విధులు, ప్రవర్తనలు, రాజ విధులు, ఆశ్రమ విధులు, వివాహం, తపస్సు, రోజువారీ విధులు, అనేక ఇతర విషయాలను వివరిస్తాయి. ధర్మ సూత్రాలలో అతి పురాతనమైనది గౌతమ ధర్మ సూత్రం.

సూత్రాలలో చెప్పబడిన విషయాలకు అనుబంధంగా వెలువడిన రచనలను "పరిశిష్ఠాలు" అంటారు.

వేదాల ప్రకారం కల్ప సూత్రాలు

• ఋగ్వేదంలోని కల్ప సూత్రాలు అశ్వలాయనుడు, శాంఖ్యాయనుడు వివరించినవి. వీరిరువురు కల్ప సూత్రాలలో, శ్రౌతసూత్రం, గృహ్యసూత్రాలు మిళితం చేసి వివరించినవి ఉన్నాయి.
• శుక్ల యజుర్వేదంలోని కల్ప సూత్రాలు వీటిలో కాత్యాయన శ్రౌత సూత్రం, పారస్కర గుహ్య సూత్రం, కాత్యాయన శుల్వ సూత్రాలు ఉన్నాయి.
• కృష్ణ యజుర్వేదంలోని కల్ప సూత్రాలు — వీటిలో విఖనసుని వైఖానసశ్రౌత, గృహ్య, ధర్మ సూత్రములు, బౌధాయనుది సూత్రం, ఆపస్తంబుడి సూత్రాలు ఉన్నాయి.
• సామవేదంలోని కల్ప సూత్రాలు — లాట్యాయన శ్రౌతసూత్రం, ద్రాహ్యాయణుడి సూత్రాలు ఉన్నాయి. ఇందులో జైమిని శాఖలోని శ్రౌతసూత్రాలు, జైమిని గృహ్యసూత్రం, గోభిలుడి గృహ్యసూత్రం, ఖదీర గృహ్యసూత్రాలు వివరించబడినాయి. సామవేదం ఆర్షేయ కల్పాన్ని కూడా లెక్కిస్తుంది. ఇందులో మశకుని కల్ప సూత్రం కూడా ఉన్నాయి.
• అథర్వవేదంలోని కల్ప సూత్రాలు — ఇందులో వైతానశ్రౌత సూత్రం, కౌశిక సూత్రాలు ఉన్నాయి. ఇందులో కౌశిక సూత్రం అభిచార ఆచారాలను వివరిస్తుంది.

సామవేద-కల్ప సూత్రాలు

ఆర్షేయ కల్ప సూత్రం

ఆర్షేయ కల్ప సూత్రం యొక్క పేరు సామ వేద కల్ప సూత్రాలలో ప్రధానమైనదిగా పరిగణించబడుతుంది. మషక అనే మహర్షి దీని రచయిత. ఇదొక భారీ గ్రంథము. ఈ గ్రంథములో పదకొండు అధ్యాయాలు ఉన్నాయి. ఏయే యాగంలో ఏయే నిర్ధిష్ట సంకీర్తనలు నిర్వహించాలో ప్రదర్శించడం ఈ గ్రంథం ముఖ్యోద్దేశం.

అథర్వ వేద కల్ప సూత్రం

అథర్వవేదంలో ఒకే ఒక్క కల్ప సూత్రం ఉంది. ఈ వైతానశ్రౌతసూత్రం గోపథబ్రాహ్మణ ఆధారంగా రూపొందించబడింది. ఈ సూత్రం కాత్యాయన శ్రౌతసూత్రానికి కూడా దగ్గరి సంబంధం కలిగి ఉంది. పుస్తకంలో ఎనిమిది అధ్యాయాలు ఉన్నాయి. అధ్యాయాలు అనేక విభాగాలుగా విభజించబడ్డాయి. ఇది పరిమాణంలో చిన్నది. బ్రహ్మ అనే పూజారి అతనికి సహాయం చేస్తాడు. ఇది పూజారి విధిని బోధిస్తుంది. ఇది ఆచారాల వివరాలను కూడా అందిస్తుంది. ఇది గోపత్ బ్రాహ్మణాన్ని భాగాలుగా అనుసరిస్తుంది. ఈ పుస్తకం సహాయంతో అథర్వ వేదానికి సంబంధించిన వివిధ ఆచారాలు, నిబంధనలను పూర్తిగా అర్థం చేసుకోవచ్చు. ఈ పుస్తకం ఔషధ మూలికల విద్యకొరకు తరగని నిధి. అందువల్ల, ఈ అధ్యయనం లేనప్పుడు, అథర్వవేదం యొక్క రహస్యాన్ని ఛేదించడం అసాధ్యం అని పండితులు భావిస్తారు.

మూలాలు

• సంస్కృత వికిపీడియా కల్ప: వ్యాసము.