వికీపీడియా

ట్యునీషియా

ట్యునీషియా[5] (అరబ్బీ : تونس టూనిస్), అధికారిక నామం ట్యునీషియా గణతంత్రం [6] (అరబ్బీ : الجمهورية التونسية, అల్-జమ్‌హూరియా అత్-తూనీసియ్యా), ఉత్తర ఆఫ్రికా లోని మెఘర్బు ప్రాంతంలో ఉన్న ఒక దేశం. ట్యునీషియా వైశాల్యం 1,63,610 చ.కి.మీ. దేశ ఉత్తరాంత ప్రాంతం అయిన " కేప్ అంగేలా " ఆఫ్రికాఖండం ఉత్తరాంత ప్రాంతంగా ఉంది. దీని వాయవ్యసరిహద్దున అల్జీరియా, ఆగ్నేయసరిహద్దున లిబియా దేశాలున్నాయి. ఉత్తరసరిహద్దున మధ్యధరా సముద్రం ఉంది. 2017 గణాంకాలను అనుసరించి ట్యునీషియా జనసంఖ్య 11.435 మిలియన్లు.[3] ట్యునీషియా రాజధాని నగరం టునిసు పేరు దేశానికి నిర్ణయించబడింది. ఇది దేశానికి ఈశాన్యంలో ఉంది.

الجمهورية التونسية‎
[al-Jumhūriyya at-Tūnisiyya] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)
ట్యునీషియా గణతంత్రం
Flag of ట్యునీషియా ట్యునీషియా యొక్క Coat of Arms
నినాదం
حرية، نظام، عدالة (Hurriya, Nidham, 'Adala)
"Liberty, Order, Justice"[1]
జాతీయగీతం
ట్యునీషియా యొక్క స్థానం
ట్యునీషియా యొక్క స్థానం
రాజధాని
అతి పెద్ద నగరం 		ట్యూనిస్
36°50′N 10°9′E / 36.833°N 10.150°E / 36.833; 10.150
అధికార భాషలు అరబ్బీ[2]
ప్రజానామము ట్యునీషియన్
ప్రభుత్వం రిపబ్లిక్కు[2]
 -  అధ్యక్షుడు జైన్ అల్ ఆబెదీన్ బిన్ అలీ
 -  ప్రధానమంత్రి ముహమ్మద్ గన్నౌచి
స్వతంత్రం
 -  ఫ్రాన్స్ నుండి మార్చి 20 1956 
 -  జలాలు (%) 5.0
జనాభా
 -  జూలై 1, 2008 అంచనా 10,327,800[3] (79వది)
 -  2004 జన గణన 9,910,872[3] 
జీడీపీ (PPP) 2008 అంచనా
 -  మొత్తం $83.076 billion[4] 
 -  తలసరి $8,020[4] 
జీడీపీ (nominal) 2008 అంచనా
 -  మొత్తం $41.768 బిలియన్లు[4] 
 -  తలసరి $4,032[4] 
జినీ? (2000) 39.8 (medium) 
మా.సూ (హెచ్.డి.ఐ) (2007) Increase 0.766 (medium) (91వది)
కరెన్సీ ట్యునీషియన్ దీనార్ (TND)
కాలాంశం CET (UTC+1)
 -  వేసవి (DST) not observed (UTC+1)
ఇంటర్నెట్ డొమైన్ కోడ్ .tn
కాలింగ్ కోడ్ +216

ట్యునీషియా అట్లాసు పర్వతాల తూర్పు చివరిప్రాంతం, సహారా ఎడారి ఉత్తర ప్రాంతాలను కలిగి ఉంది. దేశంలోని మిగిలిన ప్రాంతాలలో చాలా సారవంతమైన నేల ఉంది. దాని 1,300 కిలోమీటర్ల (810 మైళ్ళు) సముద్రతీరం మధ్యధరా బేసిను పశ్చిమ, తూర్పు ప్రాంతాల ఆఫ్రికా సంయోగం, సిసిలియను స్ట్రైటు సార్డినియను ఛానలు ఉన్నాయి. ట్యునీషియాలో ఆఫ్రికా ప్రధాన భూభాగం రెండవ, మూడవ ఐరోపా సమీప ప్రదేశాలు (గిబ్రాల్టర్ తరువాత) ఉన్నాయి.

ట్యునీషియా అనేది ఒక ఏకీకృత పాక్షిక అధ్యక్ష ప్రతినిధ్య ప్రజాస్వామ్య రిపబ్లికు. ఇది అరబ్బు ప్రపంచంలో పూర్తిగా ప్రజాస్వామ్య సార్వభౌమ రాజ్యంగా పరిగణించబడుతుంది.[7][8] ఇది అధిక మానవ అభివృద్ధి సూచిక.[9] ట్యునీషియాకు ఐరోపా సమాఖ్యతో ఒక అసోసియేషను ఒప్పందం ఉంది; లా ఫ్రాంకోఫొనీ, మధ్యధరా సమాఖ్య, తూర్పు, దక్షిణ ఆఫ్రికాలకు కామన్ మార్కెటు, అరబు మఘ్రేబు సమాఖ్య, అరబ్బు లీగు, ఒ.ఐ.సి, గ్రేటరు అరబ్బు ఫ్రీ ట్రేడు ఏరియా, సహెలు-సహరాను స్టేట్సు కమ్యూనిటీ, ఆఫ్రికా సమాఖ్య, అలీన ఉద్యమం, ది గ్రూప్ ఆఫ్ 77, యునైటెడు స్టేట్సు అతిపెద్ద నాన్-నాల్లీ మిత్రరాజ్యాల హోదా పొందింది. అంతేకాకుండా ట్యునీషియా కూడా ఐక్యరాజ్యసమితిలో సభ్యదేశంగా ఉంది. ఐరోపాతో సంబంధాలు - (ప్రత్యేకించి ఫ్రాన్సు, [10] ఇటలీతో) [11][12] – ఆర్థిక సహకారం, ప్రైవేటీకరణ, పారిశ్రామిక ఆధునీకరణ ద్వారా అనుసంధానించబడ్డాయి.

ప్రాచీన కాలంలో ట్యునీషియాలో ప్రాథమికంగా బర్బర్లు నివసించారు. క్రీ.పూ 12 వ శతాబ్దంలో ఫోనీషియా వలసలు మొదలైయ్యాయి. ఈ వలసదారులు కార్తేజును స్థాపించారు. ఇది రోమన్ రిపబ్లిక్కుకు ఒక ప్రధాన వర్తక శక్తి, సైనిక ప్రత్యర్థిగా ఉంది. కార్తేజు రోమన్లు క్రీ.పూ. 146లో ఓడించబడ్డారు. తర్వాతి ఎనిమిది వందల సంవత్సరాలుగా ట్యునీషియాను ఆక్రమించుకున్న రోమన్లు క్రైస్తవ మతం, ఎల్ జెంబు ఆమ్ఫిథియేటరు వంటి వాస్తు శిల్పాలను వాడతారు. 647 లో ప్రారంభించిన అనేక ప్రయత్నాల తరువాత ముస్లింలు 697 లో ట్యునీషియా మొత్తాన్ని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. తర్వాత ఈ ప్రాంతం ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం 1534 - 1574 ఆధీనంలో ఉంది. ఒట్టోమన్లు మూడు వందల సంవత్సరాల పాటు ఇక్కడ స్థిరపడిపోయారు. 1881 లో ట్యునీషియా ఫ్రెంచి వలసరాజ్యంగా మారింది. ట్యునీషియా హబీబ్ బోర్గుయిబాతో స్వాతంత్ర్యం పొంది 1957 లో ట్యునీషియా రిపబ్లిక్కును ప్రకటించింది. 2011 లో ట్యునీషియా విప్లవం ఫలితంగా అధ్యక్షుడు " జినె ఎల్ అబిడినె బెన్ అలీ "ని తొలగించి తరువాత పార్లమెంటరీ ఎన్నికలు నిర్వహించబడ్డాయి. 2014 అక్టోబరు 26 న దేశం మళ్ళీ పార్లమెంటుకు ఎన్నికలు నిర్వహించబడ్డాయి.[13] 2014 నవంబరు 23 న అధ్యక్షుడి కోసం ఓటు వేసింది.[14]

పేరు వెనుక చరిత్ర

మార్చు

ట్యునీషియా అనే పదం ఒక కేంద్ర పట్టణ కేంద్రం, ఆధునిక ట్యునీషియా రాజధాని ట్యూనిసు నుంచి తీసుకోబడింది. ఈ పేరు ప్రస్తుత రూపం దాని లాటిన్ సబ్లిషీట్ -యతో, ఫ్రెంచు ట్యునీసీ నుండి ఉద్భవించింది.[15] సాధారణంగా బెర్బెరు రూటు ⵜⵏⵙ, అంటే "విశ్రాంతి", "స్థావరం" అని అర్థం.[16] ఇది కొన్నిసార్లు ప్యూనియసు దేవత తానితు (సునీ తునిటు) తో సంబంధం కలిగి ఉంది.[15][17] ప్రాచీన నగరమైన టైనెసు.[18][19]

ఫ్రెంచి పదమైన ట్యునీసీ కొన్ని ఐరోపియను భాషలు స్వల్ప మార్పులతో దత్తత తీసుకున్నాయి. దేశాన్ని సూచించడానికి ఒక ప్రత్యేకమైన పేరును పరిచయం చేసింది. ఇతర భాషలు రష్యను టనిసు (టునిసు) స్పానిషు టున్జు వంటివి పరిగణనలోకి తీసుకోలేదు. ఈ సందర్భంలో అదే పేరు అరబికు, వియత్నాం భాషలలోలాగా దేశం, నగరం రెండింటికీ ఉపయోగించబడుతుంది. సందర్భంలలో మాత్రమే వ్యత్యాసం చూపబడుతుంది.[15]

ట్యునీషియాకు ముందు ఈ భూభాగం ఐఫ్రికియా లేదా ఆఫ్రికా పేర్లతో పిలువబడింది. ఆఫ్రికా ఖండాంతర ప్రస్తుత పేరును ఇచ్చింది.

చరిత్ర

మార్చు

చరిత్ర పూర్వ కాలం

మార్చు
 
Ruins of Dougga's World Heritage Site.

క్రీ.పూ 5000 లో " ఫర్టిలు క్రిసెంటు " నుండి వ్యవసాయ పద్ధతులు నైలు లోయకు చేరుకున్నాయి. సుమారుగా క్రీ.పూ 4000 నాటికి వ్యవసాయ పద్ధతులు మఘ్రేబు వరకు విస్తరించింది. మధ్య ట్యునీషియాలోని తేమతో కూడిన తీరప్రాంత మైదానాలలో స్థిరపడిన వ్యవసాయ సమూహాలకు చెందిన ప్రజలు ప్రస్తుత బెర్బెరు తెగలకు చెందిన ప్రజలకు పూర్వీకులుగా భావించబడుతున్నారు.

పూర్వకాలంలో ఆఫ్రికా మొదట ప్రజలు గీతులియన్లు, లిబియన్లు అని భావిస్తున్నారు. వీరు ఇద్దరూ సంచారజాతికి చెందిన ప్రజలుగా ఉన్నారు. రోమను చరిత్రకారుడు సల్లాస్టు చెప్పిన ప్రకారం స్పెగోడు హెర్క్యులెసు స్పెయినులో చనిపోయాడు. ఆయన విసర్జిత బహుళభాషా తూర్పు సైన్యం ఈ ప్రాంతంలో స్థిరపర్చడింది. వీరిలో కొంతమంది ఆఫ్రికాకు వలస పోయారు. పర్షియన్లు పశ్చిమప్రాంతాలకు వెళ్లి గీతులియన్లతో వివాహసంబంధాలు ఏర్పరుచుకుని సంచారజాతులుగా మారారు. ఇక్కడ స్థిరపడిన నమిడలుప్రజలు తరువాత మౌరి, ఆ తరువాత మూర్లు అని పిలవబడ్డారు.[20]

 
Carthaginian-held territory before the first First Punic War

మొట్టమొదటి మొట్టమొదటి పునిక్ యుద్ధానికి ముందు కార్టగిన్-పట్టుబడిన భూభాగం

నమీడియన్లు, మూరులు బెర్బెర్లకు పూర్వీకులుగా భావిస్తున్నారు. నమీడియా అనువాదం అర్థం నోమాడు (సంచార) వాస్తవానికి ప్రజలు మాసిలీ తెగకు చెందిన మాసినిసా పరిపాలన వరకు పాక్షిక సంచారప్రజలుగా ఉన్నారు.[21][22][23][24][25]

నమోదిత చరిత్ర ప్రారంభంలో ట్యునీషియాలో బెర్బెరు తెగలకు చెందిన ప్రజలు నివసించారు. క్రీ.పూ. 12 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ట్యునీషియా తీరప్రాంతాలలో (బిజెర్టే, ఉటికా) ఫోనీషియన్లు స్థిరపడ్డారు. క్రీ.పూ. 9 వ శతాబ్దంలో ఫోనీషియన్లు కార్తేజు నగరాన్ని స్థాపించారు. పురాణకథనం ఆధారంగా ఆధునిక లెబనాన్లో ఉన్న టైరోకి చెందిన డిడో (కార్తేజు రాణి) క్రీస్తుపూర్వం 814 లో కార్తేజు పట్టణాన్ని స్థాపించింది. కార్తేజులో స్థిరపడిన ప్రజలు ఫెనోసియా, ప్రస్తుత లెబనాను సమీప ప్రాంతాల నుండి సంస్కృతి, మతం తీసుకువచ్చారు.[26]

క్రీ.పూ 5 వ శతాబ్దంలో గ్రీకు నగర దేశం సిసిలీతో వరుస యుద్ధాల తరువాత, కార్తేజు అధికారంలోకి రావడంతో పశ్చిమ మధ్యధరా నాగరికత ఆధిపత్య ప్రాంతంగా మారింది. కార్తగే ప్రజలు బేలు, టానిటు వంటి మధ్యప్రాచ్య దేవతలకు ఆలయం నిర్మించి పూజించారు. టానిటు చిహ్నమైన, సరళమైన మహిళా వ్యక్తిగా విస్తరించిన చేతులు, పొడవాటి దుస్తులు ప్రాచీన ప్రాంతాలల కనిపించే ప్రసిద్ధ చిహ్నంగా ఉండేది. కార్తేజు వ్యవస్థాపకులు కూడా టోఫెటును స్థాపించారు. ఇది రోమను కాలంలో మార్చబడింది.

రెండవ ప్యూనికు యుద్ధం సందర్భంగా ఇటలీకి చెందిన హన్నిబాలు నాయకత్వం కార్తగినియను ఆక్రమించబడింది. ఇది రోముతో జరిగిన వరుస యుద్ధాలలో ఒకటి. ఇది రోమను శక్తి పెరుగుదలను దాదాపుగా బలహీనం చేసింది. క్రీ.పూ. 202 లో రెండవ ప్యూనికు యుద్ధం ముగిసిన నాటి నుండి కార్తేజు రోమను రిపబ్లిక్కు క్లయింటు దేశంగా మరో 50 సంవత్సరాలు ఉనికిలో ఉంది.[27]

క్రీ.పూ. 149 లో ప్రారంభమైన కార్తేజు యుద్ధం (మూడవ ప్యూనికు యుద్ధం) తరువాత కార్తేజును 146 లో రోము జయించింది.[28] దాని గెలుపు తరువాత రోమన్లు ఆఫ్రికాకు కార్తేజు అని పేరు పెట్టి దానిని ఒక ప్రావింసుగా చేర్చింది.

 
కార్తేజు శిథిలాలు

రోమను కాల వ్యవధిలో ప్రస్తుత ట్యునీషియాలో ఉన్న ప్రాంతం భారీ అభివృద్ధిని సాధించింది. ప్రధానంగా సామ్రాజ్య కాలంలో ఆర్థిక వ్యవస్థ వృద్ధి చెందింది: ప్రాంతం సంపద వ్యవసాయం మీద ఆధారపడింది. సామ్రాజ్యం గ్రనేరీ అని పిలువబడిన వాస్తవ ట్యునీషియా, తీరప్రాంత త్రిపోలిటానియా ప్రాంతంలో ఒక అంచనా ప్రకారం ప్రతి సంవత్సరం ఒక మిలియను టన్నుల తృణధాన్యాలు ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. వీటిలో మూడోవంతు సామ్రాజ్యం ఎగుమతి చేయబడింది. అదనపు పంటలలో బీన్సు, అత్తి పండ్ల, ద్రాక్ష, ఇతర పండ్లు ఉన్నాయి.

2 వ శతాబ్దం నాటికి ఆలివు నూనె ఒక ఎగుమతి వస్తువుగా తృణధాన్యాలను అధిగమించింది. పశ్చిమ పర్వతాల నుండి అడవి జంతువులు సంగ్రహించి రవాణా చేయబడ్డాయి. ప్రధాన ఉత్పత్తి, ఎగుమతులలో వస్త్రాలు, పాలరాయి, వైను, కలప, పశువులు, ఆఫ్రికన్ రెడ్ స్లిప్, మట్టిపాత్రలు, ఉన్ని వంటి ప్రధాన్యత వహించాయి.

 
సా.శ. 3 వ శతాబ్దం మొదటి భాగంలో నిర్మించిన ఎల్ జెంంలోని రోమన్ ఆంఫీథియేటరు

మొజాయికు, సెరామిక్సు పెద్ద ఎత్తున ఉత్పత్తి చేయబడ్డాయి. ఇవి ప్రధానంగా ఇటలీకి, ఎల్ జెం కేంద్ర ప్రాంతంలో (ఇక్కడ రోం సామ్రాజ్యంలోని రెండవ అతిపెద్ద యాంఫీథియేటర్ ఉంది) ఎగుమతి చేయబడ్డాయి.

బర్బరు బిషపు " డొనేటసు మాగంసు " డొనాటిస్టు అనే క్రిస్టియను సమూహాన్ని స్థాపించాడు.[29] 5-6 శతాబ్ధాలలో (సా.శ. 430 నుండి సా.శ. 533) జర్మనీ వండల్సు ఈ ప్రాంతం మీద దాడిచేసి ఈశాన్య ఆఫ్రికాను పాలించారు. ఇందులో ప్రస్తుత త్రిపోలి భాగంగా ఉంది. సా.శ. 533-534 లో మొదటి జస్టియను పాలనాకాలంలో తూర్పు రోమన్ల జనరలు " బెలిసారియసు " నాయకత్వంలో సాగించిన దాడితో ఈ ప్రాంతం తిరిగి స్వాధీనం చేసుకొనబడింది.[30]

మధ్యయుగం

మార్చు
 
Domes of the Great Mosque of Kairouan. Founded in 670, it dates in its present form largely from the Aghlabid period (9th century). It is the oldest mosque in the Maghreb.

7 వ శతాబ్దం రెండవ భాగంలో, 8 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో ఈ ప్రాంతంలో అరబ్బు ముస్లిం విజయం సంభవించింది. వారు వాయవ్య ఆఫ్రికాలో మొట్టమొదటి ఇస్లామిక్ నగరం కైరాయును స్థాపించారు. సా.శ. 670 లో ఇది యుగ్బా మస్జిదు (కైరోవను గొప్ప మసీదు) నిర్మించబడింది.[31] ఈ మసీదు పురాతన ముస్లిం మసీదుగా, పురాతన మినారుతో అత్యంత ప్రతిష్ఠాత్మకంగానూ ప్రపంచంలో అతిపురాతన మైనదిగానూ ఉంది.[32] ఇది ఇస్లామికు కళ, వాస్తుశిల్పానికి ఉత్తమ ఉదాహరణగా కూడా పరిగణించబడుతుంది.[33]

695 లో ట్యునీషియాను కోల్పోయిన బైజాంటైను తూర్పు రోమన్లు దీనిని 697 లో తిరిగి చేసుకుని చివరకు 698 లో కోల్పోయారు. ఒక లాటిన్-మాట్లాడే క్రిస్టియను బెర్బెరు సమాజం నుండి ఒక ముస్లిం (ఎక్కువగా అరబిక్-మాట్లాడే సమాజం) గా మార్పు చెందింది. ఇది 400 సంవత్సరాలకు (సమానమైన ప్రక్రియ) ఈజిప్టులో, ఫెర్టిలెలు క్రెసెంటు 600 సంవత్సరాలు పట్టింది) కొనసాగింది. 12 వ - 13 వ శతాబ్దాలలో క్రైస్తవ మతం, లాటిను చివరిగా అదృశ్యం అయింది. 9 వ శతాబ్దంలో ప్రజలలో ముస్లింల ఆధిక్యత లేదు. 10 వ శతాబ్దంలో ఆధిక్యత మొదలైంది. కొంత మంది ట్యునీషియా క్రైస్తవులు వలసవెళ్ళడం సంభవించింది. 698 లో విజయం సాధించిన తరువాత సమాజంలో కొన్ని ధనిక సభ్యులు వెళ్ళారు. 11 వ - 12 వ శతాబ్దాలలో సిసిలీ, ఇటలీలకు చెందిన నార్మను పాలకులు ఇతరులను స్వాగతించారు. ఈ రెండు ప్రాంతాల మధ్య 1200 సంవత్సర సన్నిహిత సంబంధాలు ఉన్నాయి.[34]

ట్యునీషియా అరబ్బు గవర్నర్లు ఆగ్లబడు రాజవంశాన్ని స్థాపించారు. ఇది ట్యునీషియా, ట్రిపోలీటానియా, తూర్పు అల్జీరియాను 800 నుండి 909 వరకు పాలించింది.[35] పట్టణాలలో గృహ వినియోగం, వ్యవసాయం (ముఖ్యంగా ఆలివు ఉత్పత్తి) ప్రోత్సహించే నీటిపారుదల సరఫరా చేయడానికి విస్తృతమైన వ్యవస్థలను నిర్మించినకారణంగా అరబు పాలనలో ట్యునీషియా వర్ధిల్లింది.[35][36] ఈ శ్రేయస్సు విలాసవంతమైన జీవితాన్ని అనుమతించింది. అల్-అబాసియా (809), రక్దా (877) వంటి నూతన ప్యాలెస్ నగరాల నిర్మాణంతో ఇది గుర్తించబడింది.[35]

కైరోను జయించిన తరువాత ఫాతిమిడ్లు తునీషియా, తూర్పు అల్జీరియా భాగాలు స్థానిక జిరిదులకు (972-1148) విడిచిపెట్టాయి. [37] జిరిడు ట్యునీషియా అనేక ప్రాంతాల్లో వృద్ధి చెందింది: వ్యవసాయం, పరిశ్రమ, వాణిజ్యం, మతపరమైన, లౌకిక జ్ఞానం.[38] తరువాత జిరిద్ ఎమిర్ల నిర్వహణలో నిర్లక్ష్యానికి గురైంది. ఫలితంగా సంభవించిన రాజకీయ అస్థిరత ట్యునీషియా వాణిజ్యం, వ్యవసాయ క్షీణతకు దారితీసాయి.[35][39][40]

వాయవ్య ఆఫ్రికాను స్వాధీనపరుచుకోవడానికి ఈజిప్టు ఫాతిమాడ్లు ప్రోత్సహించిన బాణ్ హిలాలు పోరాటం ఫలితంగా ఈ ప్రాంతంలోని గ్రామీణ, పట్టణ ఆర్థిక జీవితాన్ని మరింత తిరోగమనంలోకి పంపించి. [37] ఈ ప్రాంతం వేగవంతమైన పట్టణీకరణకు గురైంది. ఎందుకంటే కరువు గ్రామీణ ప్రాంతాలను, వ్యవసాయాన్ని వ్యవసాయం నుండి వేరుచేసి తయారీ రంగాలకు ప్రజలు తరలి వెళ్ళేలా చేసింది.[41] బాను హిలలు ఆక్రమణదారులు నాశనం చేసిన భూములు పూర్తిగా శుష్క ఎడారిగా మారాయి అని అరబ్బు చరిత్రకారుడు ఇబ్ను ఖాల్దును రాశారు.[39][42]

ప్రధాన ట్యునీషియా నగరాలు 12 వ శతాబ్దంలో ఆఫ్రికా సామ్రాజ్యం క్రింద సిరియాలోని నార్మన్లు స్వాధీనం చేసుకున్నారు. కానీ 1159-1160 లో ట్యునీషియా గెలుపు తరువాత అల్మోహడ్సు నార్మన్సు సిసిలీకి తరమబడ్డారు. 14 వ శతాబ్దానికి చెందిన ట్యునీషియా క్రైస్తవుల కమ్యూనిటీలు ఇప్పటికీ ట్యునీషియాలో ఉనికిలో ఉన్నారు. మొట్టమొదటిగా అల్మోహదులు కౌన్సిలు గవర్నరు (కలీఫ సమీప బంధువు) ద్వారా ట్యునీషియాను పాలించారు. కొత్త మాస్టర్సు గౌరవం ఉన్నప్పటికీ దేశం ఇప్పటికీ పట్టణాల అరబ్బులు, టర్కీల మధ్య నిరంతర అల్లర్లు, పోరాటాలు సంభవించాయి. 1182 - 1183 మధ్యకాలంలో, 1184 - 1187 మధ్యకాలంలో ట్యునీషియాను అయుబిడ్లు ఆక్రమించారు.[43] 1972/5000

టునీషియాలో అల్మోహదు పరిపాలనలో మనార్కాలోని వారి స్థావరం నుండి ఆల్మోరేవిడ్సు బంధువులు బాన్ ఘనీయ మాగ్రెబుమీద అల్మోరావిదు పాలనను పునరుద్ధరించడానికి ప్రయత్నించాడు. సుమారు 1207 లో అల్మోహదు దళాలచే నలిగిపోయేంత వరకు ట్యునీషియా మొత్తం మీద తమ పాలనను విస్తరించడంలో వారు విజయవంతమయ్యారు. ఈ విజయం తర్వాత ఆల్మోహదు ట్యునీషియా గవర్నర్గా వాలిద్ అబూ హఫును నియమించాడు. 1230 వరకు అబూ హఫ్సు కుమారుడు స్వతంత్రం ప్రకటించే వరకు అల్మోహద్ రాజ్యంలో ట్యునీషియా ఉండిపోయింది. హఫ్సిదు రాజవంశ పాలనలో అనేక క్రిస్టియను మధ్యధరా దేశాలతో ఫలవంతమైన వాణిజ్యపరమైన సంబంధాలు ఏర్పడ్డాయి.[44] 16 వ శతాబ్దం చివరలో ఈ తీరం సముద్రపు దొంగల కేంద్రంగా మారింది (చూడండి: బార్బరీ స్టేట్స్).

ఓట్టమను సాంరాజ్యం

మార్చు

హఫసిదు రాజవంశం చివరి సంవత్సరాలలో స్పెయిన్ అనేక తీరప్రాంత నగరాలను స్వాధీనం చేసుకుంది. కానీ ఇవి ఒట్టోమను సామ్రాజ్యం తిరిగి స్వాధీనం చేసుకుంది.

 
1535 లో చార్లెసు వి ద్వారా ట్యూనిసు విజయం, క్రిస్టియను గాలెలీ బానిసల విముక్తి

1534 లో కాపుడాన్ పాషా ఓరుకు రీసు చిన్న సోదరుడు బర్బరోస్సా హయ్రేడ్డిన్ పాషా ఆధ్వర్యంలో మొట్టమొదటి " సులేమాన్ సుప్రీం పాలనలో ఒట్టోమను నావికాదళం ట్యునీషిమీద మొట్టమొదటి విజయం సాధించింది.1574 లో కపడాన్ పాషా ఉలుక్ అలీ రీసు స్పెయిన్ నుండి హాఫ్సిదు ట్యునీషియాని స్వాధీనం చేసుకున్నారు. 1881 లో ట్యునీషియా మీద ఫ్రెంచి ఆక్రమణ వరకు ఓట్టమను ఈ ప్రాంతంలో తమ ఆధిక్యతను నిలుపుకుంది.

మొట్టమొదట అల్జీర్సు నుండి టర్కిషు పాలనలో ఉండి త్వరలోనే ఒట్టోమను పోర్టే నేరుగా ట్యునిస్ కోసం ఒక గవర్నరును (పాషా) నియమిచడానికి జానిస్సరి సైన్యం మద్దతు ఇచ్చింది. ప్రజాస్వామ్యానికి అని పిలుస్తారు. అయితే సుదీర్ఘకాలం ముందు ట్యునీషియా స్థానిక బెయి ఆధ్వర్యంలో స్వతంత్ర ప్రావింసుగా మారింది. దాని టర్కిషు గవర్నర్లు బెయ్సి, ట్యునీషియా వర్చువలు స్వాతంత్ర్యం సాధించింది. 1705 లో బెయ్సి హుస్సేను రాజవంశం స్థాపించబడింది. ఇది 1957 వరకు కొనసాగింది.[45] ఈ పరిణామం కారణంగా ఎప్పటికప్పుడు అల్జీర్సు విజయం సాధించలేకపోయింది. ఈ యుగంలో ట్యునీషియాను నియంత్రించే పాలక మండలిలు ఎక్కువగా విదేశీ శ్రేష్ఠతతో కూడి ఉన్నాయి. వారు టర్కిషు భాషలో ప్రభుత్వ వ్యాపారాన్ని కొనసాగించారు.

ప్రధానంగా అల్జీర్సు నుండి ఐరోపా నౌకలమీద దాడులు, ట్యూనిసు, ట్రిపోలీల నుండి కూడా సుదీర్ఘకాలం దాడుల తర్వాత ఐరోపా దేశాల పెరుగుతున్న శక్తి చివరకు దాని రద్దుకు కారణమైంది. ఒట్టోమను సామ్రాజ్యంలో ట్యునీషియా సరిహద్దుల ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నాయి. ఇది పశ్చిమానికి (కానస్టాంటైను), తూర్పు (త్రిపోలీ) ప్రాంతాన్ని కోల్పోయింది.

 
ట్యూనా మదీనా క్వార్టరు

1784-1785, 1796-1797, 1818-1820లలో గొప్ప ఎపిడెమిక్సు ట్యునీషియాను ధ్వంసం చేసింది.[46]

19 వ శతాబ్దంలో ట్యునీషియా రాజకీయ, సాంఘిక సంస్కరణలను చేపట్టింది. ట్యునీషియా సంస్థాగతంగా, ఆర్థికరంగంలో ఆధునికీకరణతో కూడిన సంస్కరణలు చేయడానికి ప్రయత్నించింది.[47] ట్యునీషియా అంతర్జాతీయ ఋణాలు నిర్వహించలేనంతగా అధికరించాయి. ఇది 1881 లో ఫ్రెంచి ప్రొటెక్టరేటుగా మారడానికి కారణం అయింది.

ఫ్రెంచి ట్యునీషియా (1881–1956)

మార్చు
 
British tank moves through Tunis during the liberation, 8 May 1943

1869 లో ట్యునీషియా ఆర్ధివ్యవస్థ దివాలా తీసినట్లు స్వయంగా ప్రకటించింది అంతర్జాతీయ ఆర్థిక కమిషను ట్యునీషియా ఆర్థిక వ్యవస్థ మీద నియంత్రణను తీసుకుంది. 1881 లో అల్జీరియాలో ట్యునీషియా దాడిని కారణాన్ని సాకుగా చేసుకుని ఫ్రెంచి సైన్యం సుమారు 36,000 మంది సైన్యానికులతో ఈ ప్రాంతాన్ని ఆక్రమించింది. 1861 బార్డో (అల్ ఖస్ర్ అస్ సా'ఐడ్) ఒడంబడిక నిబంధనలకు అంగీకరించలని బెయూను బలవంతంగా ఒప్పించే ప్రయత్నం చేసింది.[48] ఈ ఒప్పందంలో, ఇటలీ అభ్యంతరాలపై, ట్యునీషియా అధికారికంగా ఒక ఫ్రెంచి సంరక్షకుడుగా మారింది. ఫ్రెంచి వలసరాజ్యకాలంలో దేశంలో ఐరోపా స్థావరాలు ఏర్పరచడం చురుకుగా ప్రోత్సహించబడింది. 1906 లో 34,000 ఫ్రెంచి వలసవాదుల సంఖ్య 1945 నాటికి 1,44,000 కు అధికరించింది. 1910 లో ట్యునీషియాలో 1,05,000 మంది ఇటాలియన్లు ఉన్నారు.[49]

రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం సమయంలో ఫ్రెంచి ట్యునీషియా మెట్రోపాలిటను ఫ్రాంసులో ఉన్న సహకారవేత్త విచి ప్రభుత్వంచే పరిపాలించబడింది. విచివాయవ్య ఆఫ్రికా, ఫ్రెంచి విదేశీ భూభాగాలలో విచి యూదుల మీద యాంటిసెమిటికు శాసనం అమలు చేసింది. ఫలితంగా 1940 నుండి 1943 వరకు యూదుల హింస, హత్య ఫ్రాంసు షూవాలో భాగం అయింది.

1942 నవంబరు నుండి 1943 మే వరకు విచి ట్యునీషియాను నాజీ జర్మనీ ఆక్రమించింది. ఎస్.ఎస్. కమాండరు వాల్టరు రౌఫు తుది పరిష్కారాన్ని అమలు చేయడాన్ని కొనసాగించాడు. 1942-1943 వరకు ట్యునీషియా యాక్సిసు, మిత్రరాజ్యాల దళాల మధ్య జరిగిన వరుస యుద్ధాల వేదికగా మారింది. ఈ యుద్ధం ప్రారంభంలో జర్మనీ, ఇటాలీ దళాల మద్య ప్రారంభమైంది. కాని మిత్రరాజ్యాల భారీ సరఫరా, సంఖ్యా ఆధిపత్యం 1943 మే 13 న యాక్సిసు లొంగిపోవడానికి దారితీసింది.[50][51]

స్వాతంత్రం తరువాత (1956–2011)

మార్చు

1956 మార్చి 20 న ట్యునీషియా ఫ్రాన్సు నుండి స్వాతంత్ర్యం సాధించింది. ప్రధాన మంత్రిగా హబీబ్ బోర్గుయిబా నియమించబడ్డాడు. మార్చి 20 ట్యునీషియా స్వాతంత్ర్య దినోత్సవంగా జరుపుకుంటారు.[52] ఒక సంవత్సరం తరువాత ట్యునీషియాను రిపబ్లిక్కుగా ప్రకటించారు. మొట్టమొదటి అధ్యక్షుడిగా బోర్గుయిబా నియమించబడ్డాడు.[53] 1956 లో స్వాతంత్ర్యం పొందినప్పటి నుండి 2011 విప్లవం వరకు ప్రభుత్వం " కాంస్టిట్యూషను డెమొక్రటికు ర్యాలీ (ఆర్.సి.డి), గతంలో నియో డిస్టోరు, సోషలిస్టఉ డిస్టోరియను పార్టీ, సమర్థవంతంగా దేశాన్ని పాలించాయి. అమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనలు, ది గార్డియను ట్యునీషియా " చేసిన ఒక నివేదిక తర్వాత అరబ్బు ప్రపంచంలో అత్యంత ఆధునిక, అణచివేత దేశాలలో ట్యునీషియా ఒకటి" అని పేర్కొంది.[54]

1987 నవంబరులో వైద్యులు [55] బుర్గుయిబా పాలనకు పనికిరాడని ప్రకటించారు. రక్తపాత రహిత తిరుగుబాటులో ప్రధాని జిన్ ఎల్ అబీడిను బెను అలీ ట్యునీషియా రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 57 ప్రకారం అధ్యక్ష పదవికి [53] నియమించబడ్డాడు.[56] బెన్ అలీ పదవిబాధ్యతలు చేపట్టిన నవంబరు 7 న జాతీయ సెలవుదినంగా జరుపుకుంటారు. 2009 జనవరి 5 న దేశంలో ఆశాంతి నెలకొనే వరకు ఆయన ప్రతి 5 సంవత్సరాలకు దాదాపు 80 % ఓట్లతో) తిరిగి, తిరిగి ఎన్నికయ్యాడు. చివరిగా 2009 అక్టోబరు 25 ఎన్నికయ్యాడు.[57] 2011 జనవరిలో ఆయన దేశంలో నెలకొన్న అశాంతి కారణంగా దేశం విడిచి పారిపోయాడు.

బెన్ అలీ, అతని కుటుంబం అవినీతి ఆరోపణలు ఎదుర్కొనడం [58] దేశం సంపదను దోచుకోవడం జరిగింది. ఆర్థిక సరళీకరణ దోపిడీచేయడానికి మరింత అవకాశాలను అందించింది.[59] అయితే ట్రెబెల్లీ కుటుంబానికి చెందిన అవినీతి సభ్యులు, ముఖ్యంగా ఇమేడ్ ట్రెబెల్లీ, బెల్హస్సేన్ ట్రెబెల్లీలు దేశంలోని వ్యాపార రంగం అధికారాన్ని నియంత్రించారు.[60] ప్రథమ మహిళ లీలా బెన్ అలీ ఐరోపా ఫ్యాషన్ రాజధానులకు తరచూ అనధికారిక పర్యటనలు చేయడానికి దేశ విమానాన్ని ఉపయోగించడాన్ని " అంబాష్డు షొపహొలికు "గా అభివర్ణించబడింది.[61] ఫ్రెంచి మెరీనా నుండి రెండు మెగా-పడవలను దొంగిలించిన ఫ్రెంచ్ స్టేట్ ప్రాసిక్యూటరు ఆరోపించి లీల జట్టు నుండి ఇద్దరు రాష్ట్రపతి మనుషులను (అధ్యక్షుని మేనల్లుళ్ళు) రప్పించడం కోసం ఫ్రెంచి చేసిన అభ్యర్థనను నిరాకరించబడింది.[62] బెను అలీ అల్లుడు సాహెర్ ఎల్ మెటీరీ దేశం నుండి తీసుకువెళ్ళబడ్డాడని పుకారు వచ్చింది.[63]

అమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనలు, ఫ్రీడం హౌసు, ప్రొటెక్షను ఇంటర్నేషనలు వంటి ఇండిపెండెంటు మానవ హక్కుల సంఘాలు దేశంలో ప్రాథమిక మానవ, రాజకీయ హక్కులను గౌరవించలేదని పేర్కొన్నాయి.[64][65] స్థానిక మానవ హక్కుల సంస్థల పనిని ప్రభుత్వపాలన అడ్డుకుంది.[66] 2008 లో ప్రెసు స్వేచ్ఛ విషయంలో ట్యునీషియా 173 దేశాలలో 143 వ స్థానాన్ని పొందింది.[67]

తిరుగుబాటు తరువాత (2011 నుండి)

మార్చు
 
Tunis on 14 January 2011 during the Tunisian Revolution.

ట్యునీషియా తిరుగుబాటుకు

The Tunisian Revolution

[68][69] అధిక నిరుద్యోగం, ఆహార ద్రవ్యోల్బణం, అవినీతి,[70] ఇతర రాజకీయ స్వేచ్ఛ లేకపోవడం.[71] పేలవమైన జీవన పరిస్థితులు పౌర ప్రతిఘటనకు కారణంగా ఉన్నాయి. కార్మిక సంఘాలు నిరసనలు అంతర్భాగంగా ఉన్నాయని చెప్పబడ్డాయి.[72] ఈ నిరసనలు అరబ్బు విప్లవం, అరబ్బు ప్రపంచం అంతటా ఇదే విధమైన చర్యలను ప్రేరణను ప్రోత్సహించాయి.

2010 డిసెంబరు 17 న మునిసిపలు అధికారి ఫయిదా హండీ తన వస్తువులను జప్తు చేయడాన్ని నిరసిస్తూ 26 ఏళ్ల ట్యునీషియను స్టాండర్డు విక్రయదారుడైన మొహమేడు బౌయాజిజి తననుతాను కాల్చుకుని మరణచించి ఆయన వస్తువుల జప్తును వ్యతిరేకిస్తూ నిరసన వ్యక్తం చేశాడు. 2011 జనవరి 4 న బౌజీజీ మరణం తరువాత కోపం, హింస తీవ్రమైంది. అంతిమంగా దీర్ఘకాల అధ్యక్షుడు జైన్ ఎల్ అబీడిన్ బెన్ అలీ 23 ఏళ్ల తర్వాత అధికారానిక్ రాజీనామా చేసి 2011 జనవరి 14 న దేశాన్ని విడిచిపెట్టాడు.[73]

పాలక పార్టీ నిషేధించి మొహమ్మద్ ఘనౌచిచే ఏర్పడిన మధ్యకాల ప్రభుత్వం నుండి అన్ని సభ్యుల తొలగించాలని నిరసనలు కొనసాగాయి. చివరకు కొత్త ప్రభుత్వం డిమాండ్లకు తలఒగ్గింది. ఒక ట్యూనిసు కోర్టు మాజీ పాలక పార్టీ ఆర్.సి.డి.ని నిషేధించి అన్ని వనరులను స్వాధీనం చేసుకుంది. హోం మంత్రి రాజకీయ కార్యకర్తలని భయపెట్టడానికి, హింసించుటానికి ఉపయోగించిన "రాజకీయ పోలీసు" ప్రత్యేక దళాలను నిషేధించింది.[74]

2011 మార్చి 3 న అధ్యక్షుడు రాజ్యాంగ సభకు ఎన్నికలు 2011 అక్టోబరు 23 న జరుగుతాయని ప్రకటించారు.[ఆధారం చూపాలి]అంతర్జాతీయ, అంతర్గత పరిశీలకులు ఎన్నికలు స్వేచ్ఛాయుతంగా న్యాయబద్ధంగా నిర్వహించబడినట్లు ప్రకటించారు. బెన్ అలీ పాలనలో నిషేధించబడిన " ఎన్నాహద ఉద్యమం " మొత్తం 217 లో మొత్తం 90 స్థానాలలో వ్జయం సాధించి ఆధిక్యతలో నిలిచింది.[75] 2011 డిసెంబరు 12 న మాజీ అసంతృప్త, ప్రముఖ మానవ హక్కుల కార్యకర్త మోసెఫు మార్జౌకి అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యాడు.[76]

2012 మార్చిలో ఎన్నహ్దా కొత్త రాజ్యాంగంలో చట్టానికి షరియాను ప్రధాన మూలం చేయడాని మద్దతు రద్దు చేయాలని సెక్యులరు విధానాలను అనుసరించాలని ప్రకటించింది. ఈ అంశంపై ఎన్నాహాదా వైఖరిని ఇస్లాములు కఠినంగా విమర్శించారు. వారు కఠినమైన షరియాను కోరుకున్నప్పటికీ లౌకిక పార్టీలు దీనిని స్వాగతించాయి.[77] 2013 ఫిబ్రవరి 6 న ప్రతిపక్ష నాయకుడు, లెఫ్టిస్టు నాయకుడు చొక్రి బెలైడు, ఎన్నహ్దా విమర్శకుడు హత్యచేయబడ్డాడు.[78]

2014 లో అధ్యక్షుడు మాంసెఫ్ మార్జౌకి " ట్యునీషియా ట్రూత్ అండ్ డిగ్నిటీ కమీషను " స్థాపించాడు. ఇది జాతీయ సయోధ్యను సృష్టించేందుకు కీలకమైన భాగంగా ఉంది.[79]

2015 లో ట్యునీషియాలో విదేశీ పర్యాటకుల మీద రెండు టెర్రరు దాడులు జరిగాయి. మొదటిసారి బర్డో నేషనల్ మ్యూజియంలో 22 మంది చంపబడ్డారు. తరువాత సౌస్సే ఎదురుగా ఉన్న 38 మందిని చంపివేశారు. ట్యునీషియా అధ్యక్షుడు బెజి కైడు ఎస్సెబి అక్టోబరులో మూడు నెలలు అత్యవసర పరిస్థితిని పునరుద్ధరించాడు.[80]

" ట్యునీషియా నేషనలు డైలాగు క్వార్టులెటు " ట్యునీషియాలో రాజకీయ క్రమంలో శాంతిని స్థాపించినందుకు 2015 నోబెలు శాంతి బహుమతిని గెలుచుకుంది.[81]

భౌగోళికం

మార్చు
 
Köppen climate classification in Tunisia. The climate is Mediterranean towards the coast in the north, while most of the country is desert.
 
View of the central Tunisian plateau at Téboursouk

ట్యునీషియా వాయవ్య ఆఫ్రికా మధ్యధరా తీరంలో ఉంది. అట్లాంటికు మహాసముద్రం, నైలు డెల్టా మధ్య ఉంది. ఇది పశ్చిమ, నైరుతి సరిహద్దులలో అల్జీరియా, ఆగ్నేయసరిహద్దులో లిబియా ఉన్నాయి. ఇది అక్షాంశాల 30 ° నుండి 38 ° ఉత్తర అక్షాంశం, 7 ° నుండి 12 ° తూర్పు రేఖాంశంలో ఉంది. ట్యునీషియా ఉత్తర సరిహద్దులో మధ్యధరా తీరం ఆకస్మిక దక్షిణం వైపు మలుపు తిరగడం దేశానికి రెండు విభిన్న మధ్యధరా తీరాలను ఇస్తుంది.

ఇది పరిమాణంలో చాలా చిన్నది అయినప్పటికీ ఉత్తర-దక్షిణ పరిధి కారణంగా ట్యునీషియా గొప్ప పర్యావరణ వైవిధ్యాన్ని కలిగి ఉంది. దీని తూర్పు-పశ్చిమ పరిధి పరిమితంగా ఉంటుంది. మిగిలిన మఘ్రేబు మాదిరిగా ట్యునీషియాలో ఉత్తర, దక్షిణాన పర్యావరణ తేడాలకు ఏ సమయంలోనైనా దక్షిణంవైపున వర్షపాతం సంభవించడం నిదర్శనంగా ఉన్నాయి. అట్లాసు పర్వతాల తూర్పు పొడిగింపు డోర్సాలు పశ్చిమదిశలో అల్జీరియా సరిహద్దు నుండి తూర్పున కేప్ బాను ద్వీపకల్పం వరకు ఈశాన్య దిశలో విస్తరించి ట్యునీషియాలో ప్రవేశిస్తుంది. డోర్సాలుకు ఉత్తరంలో ఉన్న " టెలు " ప్రాతం పల్లపు ప్రాంతంగా ఉండి రోలింగ్ కొండలు, మైదానాలతో ఉంటుంది. ఇది అల్జీరియా పశ్చిమంలో ఉన్న పర్వతాల విస్తరణగా ఉంటుంది. ట్యునీషియా ఉత్తర భూభాగంలో ఉన్న 1,050 మీటర్లు (3,440 అడుగులు) ఎత్తున ఉన్న క్రోమేరీలో శీతాకాలంలో మంచు ఏర్పడుతుంది.

ట్యునీషియా తూర్పు మధ్యధరా తీరం వెంట విస్తరించిన తీరప్రాంతలోని సాహెలు ప్రపంచంలో ప్రధాన ఆలివు సాగుచేస్తున్న ప్రాంతంగా ఉంది. సహెలు లోతట్టు డోర్సలు, గఫ్సా దక్షిణాన ఉన్న కొండల మధ్య స్టెప్పెసు (సోపాన వ్యవసాయ క్షేత్రాలు) ఉన్నాయి. దక్షిణ ప్రాంతంలో చాలా భాగం పాక్షిక-శుష్క, ఎడారిగా ఉంటుంది.

ట్యునీషియాలో 1,148 కి.మీ (713 మై) పొడవైన సముద్రతీరం ఉంది. సముద్ర తీరప్రాంతం వెంట జలభాగం 24 నాటికల్ మైళ్ళు (44.4 కిమీ; 27.6 మైళ్ళు), 12 నాటికలు మైళ్ల (22.2 కిమీ; 13.8 మైళ్ళు) ప్రాదేశిక సముద్రం ఉన్నాయి.[82]

వాతావరణం

మార్చు

ట్యునీషియా ఉత్తరప్రాంతంలో మధ్యధరా వాతావరణం ఉంటుంది తేలికపాటి వర్షపు శీతాకాలాలు, వేడి, పొడి వేసవికాలాలు ఉంటాయి.[83] దేశం దక్షిణంప్రాంతం ఎడారిప్రాంతం ఉంటుంది. ఉత్తర భూభాగం పర్వత ప్రాంతం, దక్షిణాన కదిలే వేడి, పొడి కేద్రమైదానం ఉంటుంది. దక్షిణం శుష్కప్రాంతంగా ఉండి క్రమంగా సహారాలోకి విలీనం అవుతుంది. సహారా ఉత్తర సరిహద్దులో తూర్పు-పడమర రేఖలో చోట్లు లేదా షాట్స్గా పిలువబడే ఉప్పు నీటి సరస్సుల వరుసలు ఉన్నాయి. ఇది గల్ఫ్ అఫ్ జేబ్స్ నుంచి అల్జీరియాలోకి విస్తరించి ఉంది. సముద్ర మట్టం క్రింద 17 మీటర్లు (56 అడుగులు) చోట్ ఎల్ దెజెరిడు దేశంలో అత్యంత లోతైన ప్రాంతంగా ఉంది. జబెల్ ఎచ్ చంబి ఎత్తు 1,544 మీటర్లు (5,066 ft) తో దేశంలో అత్యంత ఎత్తైన స్థానంగా ఉంది.[84]

శీతోష్ణస్థితి డేటా - Tunisia in general
నెల జన ఫిబ్ర మార్చి ఏప్రి మే జూన్ జూలై ఆగ సెప్టెం అక్టో నవం డిసెం సంవత్సరం
సగటు అధిక °C (°F) 14.7
(58.5) 		15.7
(60.3) 		17.6
(63.7) 		20.3
(68.5) 		24.4
(75.9) 		28.9
(84.0) 		32.4
(90.3) 		32.3
(90.1) 		29.2
(84.6) 		24.6
(76.3) 		19.6
(67.3) 		15.8
(60.4) 		23.0
(73.3)
సగటు అల్ప °C (°F) 6.4
(43.5) 		6.5
(43.7) 		8.2
(46.8) 		10.4
(50.7) 		13.8
(56.8) 		17.7
(63.9) 		20.1
(68.2) 		20.7
(69.3) 		19
(66) 		15.2
(59.4) 		10.7
(51.3) 		7.5
(45.5) 		13.0
(55.4)
సగటు వర్షపాతం mm (inches) 50.5
(1.99) 		45.3
(1.78) 		43.4
(1.71) 		35.5
(1.40) 		21
(0.8) 		10.8
(0.43) 		3.7
(0.15) 		8.8
(0.35) 		10.5
(0.41) 		38.6
(1.52) 		46.4
(1.83) 		56.4
(2.22) 		370.9
(14.59)
Source: Weatherbase[85]

ఆర్ధికరంగం

మార్చు
 
A proportional representation of Tunisia's exports in 2012.

ఎగుమతుల మీద ఆధారపడిన ట్యునీషియా ఆర్థికరంగం సరళీకరణ, ప్రైవేటీకరణ ప్రక్రియలతో అభివృద్ధి బాటలో సాగింది. 1990 ల ప్రారంభం నుండి సగటున 5% జి.డి.పి అభివృద్ధి చెందింది. రాజకీయ ప్రముఖుల లబ్ధి చేకూర్చేలా అవినీతి అధికరించిన కారణంగా ఆర్థికాభివృద్ధి కుంటువడింది.[86] ట్యునీషియా పీనలు కోడు క్రియాశీలక, నిష్క్రియాత్మక లంచం, కార్యాలయాల దుర్వినియోగం, అధిక వడ్డీ కలయికలతో సహా అనేక రకాలైన అవినీతి నేరాలను ఖండించినప్పటికీ అవినీతి వ్యతిరేక ఫ్రేం వర్కు అమలు చేయబడలేదు.[87] ఏదేమైనప్పటికీ 2016 లో " ట్రాన్స్పరెన్సీ ఇంటర్నేషనలు " (అతర్జాతీయ పారదర్శకత) వార్షికంగా ప్రచురించబడిన అవినీతి పర్చేప్షను ఇండెక్సు ప్రకారం ట్యునీషియా 41 స్థానంలో ఉందని అంచనా. ఉత్తర ఆఫ్రికా దేశాలలో ట్యునీషియా అవినీతిలో చివరిస్థానంలో ఉందని భావిస్తున్నారు. ట్యునీషియా ఆర్థికరంగం వ్యవసాయం, గనులు, తయారీ, పెట్రోలియం ఉత్పత్తులు, పర్యాటకరంగం వంటి వైవిధ్యమైన ఆదాయవనరులను కలిగి ఉంది. 2008 లో ట్యునీషియా గి.డి.పి. $ 41 బిలియన్లు. కొనుగోలు శక్తి 82 బిలియను డాలర్లు. [88]

జి.డి.పి.లో వ్యవసాయ రంగం 11.6%, పరిశ్రమ 25.7%, సేవలు 62.8% భాగస్వామ్యం వహిస్తున్నాయి. పారిశ్రామిక రంగం ముఖ్యంగా దుస్తులు, పాదరక్షల తయారీ, కారు భాగాల ఉత్పత్తి, విద్యుత్తు యంత్రాల తయారీకి ప్రాధాన్యత ఇస్తుంది. గత దశాబ్దంలో ట్యునీషియా సగటున 5% వృద్ధిని సాధించినప్పటికీ యువతలో నిరుద్యోగ సమస్య కొనసాగుతుంది.

ఆఫ్రికాలో అత్యంత పోటీతత్వ ఆర్థిక వ్యవస్థ కలిగిన ట్యునీషియా 2009 లో " వరల్డు ఎకనామికు ఫోరం " వర్గీకరణలో ప్రపంచ దేశాలలో 40 వ స్థానంలో నిలిచింది.[89] ఎయిర్బసు వంటి ఆకర్షణలతో ట్యునీషియా[90] హ్యూలెట్-పాకార్డ్ వంటి అనేక అంతర్జాతీయ కంపెనీలను ట్యునీషియా ఆకర్షించింది.[91]

2009 లో పర్యాటక రంగం జిడిపిలో 7% భాగస్వామ్యం వహిస్తూ 3,70,000 ఉపాధి అవకాశాలను అందిస్తుంది.[92]

ఐరోపా సమాఖ్య ట్యునీషియా మొట్టమొదటి వర్తక భాగస్వామిగా ఉంది. ప్రస్తుతం ఇది 72.5% ట్యునీషియా దిగుమతులు, 75% ట్యునీషియా ఎగుమతులకు భాగస్వామ్యం వహిస్తుంది. మధ్యధరా ప్రాంతంలో ఐరోపా సమాఖ్యతో అత్యధికంగా వాణిజ్య సంబంధాలు ఉన్న దేశాలలో ట్యునీషియా ఒకటి. ఐరోపా సమాఖ్యలో 30 వ అతిపెద్ద వాణిజ్య భాగస్వామిగా ఉంది. 1995 జూలైలో ఐరోపా సమాఖ్యతో ఒక సహకార ఒప్పందం మీద సంతకం చేసిన మొట్టమొదటి మధ్యధరా దేశంగా ట్యునీషియా ఉంది. ఎంట్రీ తేదీ అమలులోకి రావడానికి ముందే ట్యునీషియా ఐరోపా సమాఖ్య మీద ద్వైపాక్షిక వర్తకంపై సుంకాలను రద్దు చేసింది. 2008 లో పారిశ్రామిక ఉత్పత్తుల కోసం తొలగించబడిన సుంకాలను తునీషియాయా ఖరారు చేసింది. దీనితో ఐరోపా సమాఖ్య స్వేచ్ఛా వర్తక ప్రాంతంలో ప్రవేశించడానికి మొట్టమొదటి ఐరోపా సామాఖ్య- కాని మధ్యధరా దేశంగా ట్యునీషియా ప్రత్యేకత సంతరించుకుంది.[93]

ట్యునీషియాలో ప్రస్తుతం ట్యునీషియా " స్పోర్ట్సు సిటీ " క్రీడాప్రధాన నగరంగా నిర్మించబడుతుంది. అపార్టుమెంటు భవనాలు, అనేక క్రీడా సౌకర్యాలను కలిగి ఉన్న ఈ నగరాన్ని " బుకుహైరు గ్రూపు $ 5 బిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల వ్యయంతో నిర్మించబడుతుంది.[94] ట్యునీషియా ఫైనాన్షియలు నౌకాశ్రయం ఉత్తర ఆఫ్రికా మొట్టమొదటి " ఆఫ్షోరు ఆర్థిక కేంద్రాన్ని " ట్యూనిసు బే వద్ద 3 బిలియన్ల డాలర్ల విలువైన విలువతో అభివృద్ధి చేయనుంది.[95] ట్యూనిసు టెలికాం నగరం ట్యూనిసులో ఒక ఐటీ హబు సృష్టించడానికి ఒక $ 3 బిలియన్ల అమెరికా డాలర్ల ప్రణాళిక వేయబడింది.[96]

ట్యూనిసు సమీపంలో ఎకనామిక్ సిటీ " ఎంఫిదా " నిర్మించబడింది. ఈ నగరం నివాస, వైద్య, ఆర్థిక, పారిశ్రామిక, వినోదం, పర్యాటక భవనాలు అలాగే పోర్టు జోను నిర్మించడానికి మొత్తం కలిపి 80 బిలియన్ల డాలర్లు ప్రణాళిక వేయబడింది. ఈ ప్రాజెక్టు ట్యునీషియా, విదేశీ సంస్థలు ఆర్థిక సహాయం చేసాయి.[97]

2016 నవంబరు 29 - 30 తేదీలలో ప్రాజెక్టుల కొరకు 30 బిలియన్ డాలర్ల పెట్టుబడులను ఆకర్షించేందుకు ఆర్ధిక మండలి " ట్యునీషియా 2020 " ను నిర్వహించింది.[98]

పర్యాటకం

మార్చు
 
Sidi Bou Said: a major tourist destination
 
The front of the capitol at ruins of Dougga, another tourist destination, qualified as World Heritage Site by UNESCO in 1997.

ట్యునీషియా పర్యాటక ఆకర్షణలలో దాని కాస్మోపాలిటను రాజధాని ట్యూనిసు, కార్తేజు పురాతన శిధిలాలు, జెర్బా ముస్లిం, యూదుల క్వార్టర్సు, మొనాస్టీరు వెలుపల కోస్తా రిసార్టు లు ప్రాధాన్యత వహిస్తూ ఉన్నాయి. ది న్యూ యార్కు టైమ్సు ప్రకారం, ట్యునీషియా "దాని బంగారు తీరాలకు, సూర్యరశ్మి వాతావరణం, సరసమైన విలాసాలకు ప్రసిద్ది చెందింది".[99]

విద్యుత్తు

మార్చు

Sources of electricity production in Tunisia[100]

  Thermal steam (44%)
  Combined Cycle (43%)
  Gas turbine (11%)
  Wind, Hydroelectric, Solar (2%)

ట్యునీషియాలో ఉపయోగించబడుతున్న విద్యుత్తులో అధిక భాగం స్థానికంగా ఉత్పత్తి చేయబడుతోంది. ప్రభుత్వ-సంస్థ అయిన సంస్థ ఎస్.టి.ఇ.జి. (సొసైటీ ట్యునీసిన్నె డి ఎల్ 'ఎలక్ట్రిసిటీ ఎట్ డు గజ్). 2008 లో దేశంలో మొత్తం 13,747 గిగా వాట్ల విద్యుత్తు ఉత్పత్తి చేయబడింది.[101]

ట్యునీషియా చమురు ఉత్పత్తి రోజుకు 97,600 బారెల్సు (15,520 క్యూబికు మీటర్లు). ప్రధాన క్షేత్రం ఎల్ బోర్మా.[102]

1966 లో టునిసియాలో చమురు ఉత్పత్తి ప్రారంభమైంది. ప్రస్తుతం 12 చమురు క్షేత్రాలు ఉన్నాయి.[103]

ట్యునీషియాలో రెండు అణుశక్తి కేంద్రాలకు ప్రణాళికచేయబడ్డాయి. 2019 నాటికి ఇవి పనిచేస్తాయని అంచనా వేసారు. ఈ రెండు కేంద్రాలు 900-1000 మెగావాట్లు ఉత్పత్తి చేయగలవని భావించారు. ట్యునీషియా అణు విద్యుత్తు పథకాలలో ఇతర భాగస్వాములతో పాటు శిక్షణ, సాంకేతిక పరిజ్ఞానాన్ని అందించటానికి ఫ్రాంసు ఒక ఒప్పందంపై సంతకం చేసింది.[104][105] 2015 నాటికి ట్యునీషియా ఈ ప్రణాళికలను రద్దు చేసింది. బదులుగా పునరుత్పాదక శక్తులు, బొగ్గు, షెలు వాయువు, సహజ వాయువును ద్రవీకరించి, ఇటలీతో ఒక జలాంతర్గామి శక్తి అనుసంధానాన్ని నిర్మించడం వంటి దాని మిశ్రమ శక్తిరంగాన్ని విస్తరించడానికి ట్యునీషియా ఇతర ఎంపికలను పరిశీలిస్తోంది.[106]

ట్యునీషియా సోలారు ప్లాను (ట్యునీషియా పునరుత్పాదక శక్తి వ్యూహం దాని శీర్షికను సూచినట్లు ఇది సౌర పరిమితంగా ఉండదు. దీనిని నేషనలు ఎనర్జీ ఫర్ ఎనర్జీ కన్జర్వేషను ప్రతిపాదించింది) 2030 నాటికి ట్యునీషియా లక్ష్యంలో 30% పునరుత్పాదక శక్తుల ద్వారా విద్యుత్తు పొందాలని అంచనా వేస్తున్నారు. వీటిలో ఎక్కువ భాగం పవన శక్తి, కాంతివిపీడనంతో ఉత్పత్తి చేయబడుతుంది.[107] 2015 నాటికి ట్యునీషియా 312 మెగావాట్ల (245 మెగావాట్లు వాయువు, 62 మెగావాట్లు జలవిద్యుత్తు, 15 మెగావాట్లు కాంతివిశ్లేషణలు) పునరుత్పాదక సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంది.[108][109]

రవాణా

మార్చు

మూడు ప్రధాన రహదారులతో కూడిన 19,232 కిలోమీటర్ల (11,950 మైళ్ళు) రోడ్లు, [88] టునీ నుండి స్ఫక్సు వరకు అల్ (స్ఫక్స్-లిబియా కోసం పనులు జరుగుతున్నాయి), ఎ3 ట్యూనిస్-బీజా (కొనసాగుతున్న బీజా-బ్యూసలేమ్, కొనసాగుతున్న బ్యూసల్లేమ్ - అల్జీరియా ), ఎ4 ట్యూనిస్ - బిజెర్టే. ట్యునీషియాలో 29 విమానాశ్రయాలు ఉన్నాయి. " ట్యూనిసు కార్తేజు ఇంటర్నేషనలు ఎయిర్పోర్టు ", డ్జెర్బా-జర్జీ అంతర్జాతీయ విమానాశ్రయము ముఖ్యమైనవి. 2011 లో ఎంఫిదా- హమ్మమెటు ఇంటర్నేషనల్ ఎయిర్పోర్టు ప్రారంభించబడింది. ఈ విమానాశ్రయం సోషస్సె ఉత్తరాన ఎన్ఫిదా వద్ద ఉంది. ప్రధానంగా హామ్మేటు, పోర్టు ఎల్ కాంటావో రిసార్ట్సు, కైరాయునులతో, దేశంలోని ఇతర నగరాలకు పాటుగా విమాన సేవలు అందిస్తోంది. ట్యునీషియాలో ఐదు ఎయిర్లైన్సు ప్రధాన కార్యాలయం కలిగి ఉన్నాయి: ట్యునీర్యెరు, సిఫిక్సు, ఎయిర్లైన్సు, కార్తోగో ఎయిర్లైన్సు, నౌవెల్లెయిరు, ట్యునీరు ఎయిరు ఎక్స్ప్రెసు. రైల్వే నెట్వర్కు చేత నిర్వహించబడుతుంది. దేశంలో మొత్తం 2,135 కిలోమీటర్ల (1,327 మైళ్ళు) పొడవైన రైలుమార్గం ఉంటుంది.[88] టున్నీ ప్రాంతం మెట్రో లీగరు అనే లైటు రైలు నెట్వర్కు ద్వారా సేవలు అందిస్తుంది. దీనిని ట్రానుస్టు నిర్వహిస్తుంది.

మంచినీటి సరఫరా, పారిశుధ్యం

మార్చు

మధ్యప్రాచ్యం, ఉత్తర ఆఫ్రికాలో నీటి సరఫరా, పారిశుద్ధ్య సేవలు కోసం ట్యునీషియా అత్యధిక అందుబాటు శాతం సాధించింది. 2011 నాటికి సురక్షితమైన త్రాగునీటి సదుపాయం పట్టణ ప్రాంతాల్లో 100%, గ్రామీణ ప్రాంతాల్లో 90%కి సమీపంలోకి చేరింది.[110] ఏడాది పొడవునా ట్యునీషియా మంచి నాణ్యమైన త్రాగునీటిని అందిస్తుంది.[111]

పట్టణ ప్రాంతాలలో పెద్ద గ్రామీణ కేంద్రాలలో నీటి సరఫరాకు వ్యవస్థల బాధ్యత వహిస్తున్నాయి. ఈ బాధ్యత శాజియేటు నేషనేలు డి ఎక్సుప్లాయిటేషను అండ్ డి డిస్ట్రిబ్యూషను డెసు ఇయక్సుకు కేటాయించబడుతుంది. ఇది వ్యవసాయ మంత్రిత్వశాఖ పరిధిలోని స్వతంత్ర " వాటరు సప్లై అథారిటీ " స్వయంప్రతిపత్తితో పనిచేస్తున్న జాతీయ నీటి సరఫరా సంస్థగా ఉంది. మిగిలిన గ్రామీణ ప్రాంతాల్లోని చిన్న, మధ్యతరహా నీటి సరఫరా ప్రణాళిక రూపకల్పన చేయబడింది. దీని పర్యవేక్షణకు " డైరెక్షను జెనెరల్ డూ జీనీ రురెలే " బాధ్యత వహిస్తుంది.

1974 లో పారిశుధ్యం నిర్వహించటానికి ఒ.ఎన్.ఎ.ఎసు స్థాపించబడింది. 1993 నుండి నీటి పర్యావరణం, కాలుష్యాన్ని ఎదుర్కోవటానికి ఒక ప్రధాన ఆపరేటరుగా ఒ.ఎన్.ఎ.ఎసు పనిచేస్తూ ఉంది.

2012 లో 21% ప్రాంతీయ ఆదాయరహిత నీటి శాతం 21% ఉంది.[112]

గణాంకాలు

మార్చు
 
Population pyramid
 
Arabs leaving mosque in Tunis c. 1899
 
Tunisian students

According to the CIA, as of 2017, Tunisia has a population of 11,403,800 inhabitants.[88] The government has supported a successful family planning program that has reduced the population growth rate to just over 1% per annum, contributing to Tunisia's economic and social stability.[113]

సంప్రదాయ సమూహాలు

మార్చు

సి.ఐ.ఎ. ది వరల్డు ఫాక్టు బుకు ప్రకారం ట్యునీషియాలో జాతి సమూహాలు: అరబ్బులు 98%, ఐరోపీయన్లు 1%, యూదు, ఇతరులు 1%.[88]

1956 ట్యునీషియా జనాభా లెక్కల ప్రకారం ట్యునీషియాలో 37,83,000 నివాసితులు ఉన్నారు. వీటిలో ప్రధానంగా బెర్బెర్సు, అరబ్బులు ఉన్నారు. బెర్బెరు మాండలికాల మాట్లాడేవారు జనాభాలో 2% ఉన్నారు.[114] మరొక మూలం ప్రకారం అరబ్బు జనాభాను 40% [115] నుండి 98%, [88][116][117] బర్బర్లు 1%, [118] వద్ద 60% వరకు ఉన్నట్లు అంచనా వేయబడింది.[115]

అమెజిఘాలు దాహరు పర్వతాలు, ఆగ్నేయంలో ద్జెరా ద్వీపం, ఖొరౌమిరె పర్వత ప్రాంతంలో కేంద్రీకృతమై ఉన్నారు. ఇది జన్యుపరమైన ఇతర చారిత్రాత్మక అధ్యయనాలు ట్యునీషియాలో అమెజాఘుల ప్రాబల్యాన్ని సూచిస్తుంది.[119]

ఒట్టోమను ప్రభావం టర్కో-ట్యునీషియా కమ్యూనిటీని స్థాపించింది. వేర్వేరు కాలాలలో పశ్చిమ ఆఫ్రికన్లు, గ్రీకులు, రోమన్లు, ఫోనిషియన్లు (ప్యూనిక్స్), యూదులు, ఫ్రెంచి వలసప్రజలు ఉన్నారు.[120] నాటికి అరబికు మాట్లాడే మాసు, టర్కిషు ప్రముఖుల మధ్య వ్యత్యాసం అస్పష్టంగా మారింది.[121]

19 వ శతాబ్దం చివరి నుండి రెండవ ప్రపంచ యుద్ధం తరువాత ట్యునీషియా స్వతంత్రం తరువాత ఫ్రెంచి, ఇటాలియన్లు (1956 లో 2,55,000 మంది ఐరోపియన్లు) ట్యునీషియాలో నివసించేవారు.[122] ట్యునీషియాలోని యూదుల చరిత్ర 2,000 సంవత్సరాలకు ముందు నాటిది. 1948 లో యూదు జనాభా 1,05,000 గా అంచనా వేయబడింది. అయితే 2013 నాటికి కేవలం 900 మంది మాత్రమే ఉన్నారు.[123]

ప్రస్తుతం ట్యునీనియాలో ఉన్న చరిత్ర పూర్వపు ప్రజలు బెర్బెర్సు. అనేక నాగరికతలు, ప్రజల దాడిచేసారు. సహస్రాబ్ధికాలంలో పలువురు వలసప్రజలుగా ఇక్కడకు చేరుకున్నారు. పూర్వీకులు, కార్టగినియన్లు, రోమన్లు, వాండల్సు, అరబ్బులు, స్పెయిన్ దేశస్థులు, ఒట్టోమను తుర్కులు, జస్సనిరీలు, ఫ్రెంచి నుండి ప్రభావితం చేసిన వేలమంది ప్రజలపై దాడి, వలసలు, లేదా జనాభాలో కలిసిపోవడం సంభవించింది. అరేబియా నుండి సంచార అరబ్ తెగల నిరంతర ప్రవాహం జరిగింది.[37]

స్పెయిన్ నుంచి క్రైస్తవేతరులు, మోరిస్కోసులను బహిష్కరించిన తరువాత, అనేకమంది స్పానిషు ముస్లింలు, యూదులు ట్యునీషియాకు చేరుకున్నారు. మాథ్యూ కార్ ప్రకారం, " 80 వేలమంది మోరిస్కోలు, ట్యునీషియాలో స్థిరపడ్డారు. వీరు అధికంగా రాజధాని అయిన ట్యునీషియాలో, సమీపప్రాంతాలలో స్థిరపడ్డారు. వీరిలో నాలుగవంతు ఇప్పటికీ జుకాఖ్ అల్-అండలసు లేదా ఆండలూసియా అల్లే అని పిలువబడుతున్నారు.[124]

భాషలు

మార్చు

టౌన్సి అనే స్థానిక భాష అధికారభాషగా, ట్యునీషియను అరబికు భాషగా ప్రజలచే ఉపయోగించబడుతుంది.[125] వైవిధ్యతతో కూడిన అరబికు భాషగా ప్రజలకు వాడుక భాషగా ఉంది.[126] జెర్బాలీ లేదా షెల్లా అని సమిష్టిగా పిలువబడుతున్న బెర్బెరు భాషలు వాడుకభాషలుగా ఉన్న చిన్న మైనారిటీలు కూడా ఉన్నాయి.[127][128]

అధికారిక హోదా లేనిప్పటికీ ట్యునీషియా సమాజంలో ఫ్రెంచి కూడా ప్రధాన పాత్ర పోషిస్తుంది. ఇది విద్యలో (ఉదా., మాధ్యమిక పాఠశాలలో శాస్త్రాలలో బోధన భాషగా) మాధ్యమం, వ్యాపారంలో విస్తృతంగా ఉపయోగించబడుతుంది. 2010 లో ట్యునీషియాలో 66,39,000 మంది ఫ్రెంచి-మాట్లాడేవారు ఉన్నారు. లేదా జనాభాలో 64% మంది ఉన్నారు.[129] ట్యునీషియా ప్రజలలో ఒక చిన్న భాగం ఇటాలియను భాషను అర్ధం చేసుకుని మాట్లాడగలరు.[130] ట్యునీషియాలో షాపు సంకేతాలు, మెనులు, రహదారి చిహ్నాలు సాధారణంగా అరబికు, ఫ్రెంచి రెండింటిలో వ్రాయబడ్డాయి.[131]

మతం

మార్చు
Tunisia Religions[132]
Islam
  
 98%
Judaism
  
 1%
other/unknown
  
 1%
 
Al-Zaytuna Mosque in Tunis.

ట్యునీషియా జనాభాలో అత్యధిక సంఖ్యలో (సుమారు 98%) ముస్లింలు, క్రైస్తవ మతం, జుడాయిజం, ఇతర మతాలు కలిపి 2% మంది ఉన్నారు.[88] ట్యునీషియా ముస్లిములు అధింకంగా సున్ని ఇస్లాంల " మాలికి స్కూలు " చెందిన వారుగా ఉన్నారు. వారి మసీదులు నలుచరపు మినార్లతో సులభంగా గుర్తించబడతాయి. అయినప్పటికీ ఒట్టోమను పాలనలో టర్కీలు హానాఫీ పాఠశాల బోధనను తెచ్చిపెట్టారు. ఈనాటికీ వారు టర్కిషు సంతతికి చెందిన కుటుంబాల ఆధారంగా మనుగడ సాగిస్తున్నారు. వారి మసీదులు సాంప్రదాయకంగా అష్టభుజి మినార్లు కలిగి ఉంటాయి.[133] సున్నీ ముస్లిముల తరువాత నాన్ - డినామినలు ముస్లిములు ముస్లింలలో రెండవ అతిపెద్ద సమూహంగా ఉన్నారు.[134] తరువాత ఐబాడైటు అమెజిగు ప్రజలు ఉన్నారు.[135][136]

ట్యునీషియాలో 25,000 కంటే ఎక్కువ మంది క్రైస్తవులు ఉన్నారు. వీరిలో ముఖ్యంగా కాథలిక్కులు (22,000), తక్కువ స్థాయిలో ప్రొటెస్టంట్లు ఉన్నారు. 15 వ శతాబ్దం ప్రారంభం వరకు ట్యునీషియాలో బెర్బెరు క్రైస్తవులు కొనసాగారు.[137] 2007 లో ఇంటర్నేషనలు రిలిజియసు ఫ్రీడం రిపోర్టు ఆధారంగా వేల మంది ట్యునీషియసు ముస్లింలు క్రైస్తవ మతానికి మారారని భావిస్తున్నారు.[138][139] 900 మంది సభ్యులతో జుడాయిజం దేశంలో మూడవ అతిపెద్ద మతంగా ఉంది. యూదు జనాభాలో మూడవ వంతు రాజధానిలో, చుట్టుపక్కల నివసిస్తుంది. మిగిలివున్న యూదు సమాజం 39 సినాగోగ్యూలతో కలిసి డ్జాబా ద్వీపంలో నివసిస్తుంది. ఇక్కడ యూదుల సంఘం 2,500 సంవత్సరాల పూర్వం నుండి నివసిస్తున్నారు.[140]

గెర్బెర్ ఆఫ్ గబేస్లోని ఒక ద్వీపం అయిన జెర్బ, ఎల్ ఘిబియా సినాగోగ్యూప్రజలకు నివాసంగా ఉంది. ఇది ప్రపంచంలో సినాగోగూలు నిరంతరాయంగా ఉపయోగించే అతి పురాతనమైన ప్రదేశంగా ఉంది. చాలామంది యూదులు దీనిని ఒక తీర్థయాత్ర ప్రదేశంగా భావిస్తారు. సినాగ్యూలు సోలమను ఆలయం నుండి రాళ్ళు ఉపయోగించి దీనిని నిర్మించారని పురాణ గాథలు వివరిస్తున్నాయి. అక్కడ వార్షికంగా ఉత్సవాలు జరుగుతున్నాయి.[141] వాస్తవానికి మొరాకో వలె ట్యునీషియా వారి యూదు జనాభాను ఎక్కువగా అరబ్బు దేశాలుగా అంగీకరించింది.[142]

రాజ్యాంగం ఇస్లాంను అధికారిక మతంగా ప్రకటించింది. అధ్యక్షుడు ముస్లింగా ఉండాలి. ట్యునీషియన్లు మత స్వేచ్ఛను కలిగి ఉంటారు. దాని రాజ్యాంగం మతస్వేచ్ఛను రక్షిస్తుంది. ఇది ఆలోచనా స్వేచ్ఛ, విశ్వాసాలు, మతాన్ని పాటించే స్వేచ్ఛకు హామీ ఇస్తుంది.[140]

దేశం మతస్వతంత్ర సంస్కృతి కలిగి ఉంది. ఇక్కడ మతం రాజకీయం నుండి మాత్రమే కాకుండా ప్రజా జీవితంలో వేరుగా ఉంటుంది. విప్లవశకానికి ముందు ప్రభుత్వ కార్యాలయాలు, బహిరంగ వీధులు, బహిరంగ సమావేశాలలో ఇస్లామికు స్త్రీలు తల ముసుగు (బురఖా) ధరించాలని కొన్ని ఆంక్షలు ఉన్నాయి. ప్రభుత్వం హజాబ్ ఒక "పక్షపాత శబ్దార్ధం కలిగి విదేశీ మూలం వస్త్ర" అని విశ్వసించింది. ట్యునీషియా పోలీసులు "ఇస్లామికు" ప్రదర్శనతో (గడ్డంతో ఉన్నవారు) వారిని నిర్బంధించారు. కొన్నిసార్లు పురుషులు తమ గడ్డలను తొలగించటానికి ఒత్తిడి చేశారు అని నివేదికలు ఉన్నాయి.[143] 2006 లో మాజీ ట్యునీషియా అధ్యక్షుడు "జాతి దుస్తులను"గా పేర్కొన్న హజబు కొరకు "పోరాడతానని" ప్రకటించాడు.[144] మసీదులు మతపరమైన ప్రార్థనలను లేదా తరగతులను నిర్వహించకుండా నియంత్రించబడ్డాయి. అయితే విప్లవం తరువాత ఒక మితమైన ఇస్లామిస్టు ప్రభుత్వం మతాచరణలో మరింత స్వేచ్ఛ కలిగించబడింది.. ఇది షరారియా చట్టం కచ్చితమైన వ్యాఖ్యానానికి పిలుపునిచ్చే సలాఫిస్టుల వంటి ఫండమెంటలిస్టు గ్రూపుల పెరుగుదలకు అవకాశం కల్పించింది.[145] ఎన్నహ్దా ఆధునిక ఇస్లామిస్టు ప్రభుత్వ నిఘా ఫండమెంటలిస్ట్ సమూహాలు చట్టం పాసు చేయడానికి ముందే అణిచివేయడం లక్ష్యంగా పనిచేస్తూ ఉంటాయి.

ట్యునీషియన్లు వ్యక్తిగతంగా మత స్వేచ్ఛను తట్టుకోగలరు. సాధారణంగా వ్యక్తిగత నమ్మకాల గురించి విచారించరు.[140] ఇస్లామికు నెలలోని రమదాను సమయంలో పని, తినే నియమాలను ఉల్లంఘించే వారు ఖైదు చేయబడి, జైలుకు పంపవచ్చు.[146]

2017 లో రమదానులో బహిరంగంగా తిన్నందుకు కొంతమంది పురుషులను అరెస్టు చేశారు; వారు "బహిరంగ అసభ్యతగా, రెచ్చగొట్టే చర్య" భావించి వారిని దోషిగా నిర్ణయించి నెల రోజుల జైలు శిక్షలకు శిక్ష విధించారు. ట్యునీషియా అరెస్టులు సమర్థించి "మతం సంరక్షకుడు" పాత్రను పోషించిందని భావించారు.[147]

విద్య

మార్చు
 
Sadiki College in Tunis.
 
Literacy rate of Tunisia population, plus 15, 1985–2015 by UNESCO Institute of Statistics

2008 లో మొత్తం వయోజన అక్షరాస్యత రేటు 78% [148] 15 నుండి 24 ఏళ్ల వయస్కులలో అక్షరాస్యత 97.3% వరకు ఉంది.[149] ట్యునీషియాలో విద్యకు అధిక ప్రాధాన్యత ఇవ్వబడుతుంది. జి.ఎన్.పి.లో విద్యాభివృద్ధికి 6% వాటా వ్యాయంచేయబడుతుంది. 1991 నుండి 6 - 16 సంవత్సరాల వయస్సు మధ్య ఉన్న పిల్లలకు నిర్బంధ ప్రాథమిక విద్య అమలులో ఉంది. 2008-2009 వరల్డ్ ఎకనామిక్ ఫోరం విడుదల చేసిన నివేదికలో ట్యునీషియా "గ్లోబలు కాంపిటీటివ్నెస్ రిపోర్టు "లో ప్రాథమిక విద్య నాణ్యత" విభాగంలో 21 వ స్థానంలోనూ "ఉన్నత విద్య విద్యా విధాన నాణ్యత"లో 17 వ స్థానంలో, 2008-9, ది .[150] సాధారణంగా పిల్లలకు ట్యునీషియా అరబిక్కు భాష నివాసాలలో అందుబాటులో ఉంటుంది. వారు 6 సంవత్సరాల వయస్సులో పాఠశాలలో ప్రవేశించిన తరువాత వారికి ప్రామాణిక అరబికులో చదవడం, వ్రాయడం నేర్పిస్తారు. పిల్లలకు 7 సంవత్సరాల వయస్సు నుండి ఫ్రెంచి నేర్పబడుతుండగా 8 సంవత్సరాల వయస్సులో ఇంగ్లీషు బోధన మొదలౌతుంది.

విశ్వవిద్యాలయ స్థాయికి అడుగుపెడుతున్న లేదా పూర్తి చేసిన తర్వాత శ్రామిక శక్తిలో చేరడానికి విద్యార్థులు " డిప్లొమే డి ఫినల్ డి ఎటుడెస్ డి ఎల్ 'ఎన్సెసిమెన్మెంట్ బేసును కలిగి ఉన్న నాలుగు సంవత్సరములు ఉన్నత విద్యకు అర్హులౌతారు. ఎంసైజుమెంటు శిఖండిరె రెండు దశలుగా విభజించబడింది: సాధారణ విద్యా, ప్రత్యేక విద్య. ట్యునీషియాలో ఉన్నత విద్యా వ్యవస్థలో వేగవంతమైన విస్తరణను సంభవించింది. విద్యార్థుల 1995 లో సుమారు 1,02,000 ఉండగా 2005 లో 3,65,000కు అధికరించింది. గత 10 సంవత్సరాలలో విద్యార్థుల సంఖ్య మూడు రెట్లకు పైగా అధికరించింది. 2007 లో తృతీయ స్థాయి స్థూల నమోదు రేటు 31% ఉండగా లింగ సమానత్వం సూచిక 1.5 సూచిస్తుంది.[150]

ఆరోగ్యం

మార్చు

2009 లో దేశం జి.డి.పి. 3.37% ఆరోగ్యరక్షణ కొరకు వ్యయం చేయబడుతుంది. 10,000 నివాసులకు 12.02 వైద్యులు, 33.12 నర్సులు ఉన్నారు.[151] 2016 లో ఆయుఃప్రమాణం 75.73 సంవత్సరాలు. పురుషులకు 73.72 సంవత్సరాలు, స్త్రీలకు 77.78 సంవత్సరాలు.[152] 2016 లో శిశు మరణాలు 1000 మందికి 11.7.[153]

సంస్కృతి

మార్చు
 
City of Culture in Tunis

The culture of Tunisia is mixed due to its long established history of outside influence from people ‒ such as Phoenicians, Romans, Vandals, Byzantines, Arabs, Turks, Italians, Spaniards, and the French ‒ who all left their mark on the country.

చిత్రలేఖనం

మార్చు
 
Tunisian painting

ట్యునీషియా సమకాలీన చిత్రలేఖనం పుట్టుక " స్కూలు ఆఫ్ ట్యూనిసు "తో ముడిపడి ఉంది. దీనిని ట్యునీషియా కళాకారుల బృందం స్థాపించారు. కళాకారులు సమైక్యమై ఓరియంటలిస్టు వలసవాద చిత్రకళ ప్రభావాన్ని తిరస్కరిస్తూ స్థానిక నేపథ్యాల కలయికతో చిత్రకళను అభివృద్ధి చేయడానికి దీనిని స్థాపించారు. 1949 లో స్థాపించబడిన ఈ శిక్షణాలయం ఫ్రెంచి, ట్యునీషియా ముస్లింలు, క్రైస్తవులు, యూదులను సమైక్యం చేసింది. యాహై టర్కి, అబ్డెలాజీజు గోర్గి, మోసెసు లెవీ, అమ్మారు ఫర్హాటు, జూల్సు లౌల్లౌచేలతో పియరీ బౌచెర్ దాని ముఖ్య ప్రేరేపకుడుగా ఉండి దీనిని స్థాపించారు. దాని సిద్ధాంతం ప్రకారం కొంతమంది సభ్యులు సౌందర్య అరబు-ముస్లిం కళల మూలాల వైపుకు మారారు: ఇస్లామికు సూక్ష్మరూప నిర్మాణం, మొదలైనవి. ఇందులో ఎక్స్ప్రెషనిస్టు అమరా డబ్బాచే, జెల్లాలు బెను అబ్దాల్లా, అలీ బెను సలేం గుర్తింపు పొందారు. ఎడ్గార్ నాకోకా, నెల్లో లెవి, హెడ్డి టర్కి వంటి చిత్రకారులు ఉన్నారు.[154]

1956 లో స్వాతంత్ర్యం తరువాత ట్యునీషియాలో కళ ఉద్యమం దేశలోని బృహత్తర భవనాల స్థితిగతులు కళాకారులచే ఉత్పన్నం చేయబడ్డాయి. హబీబ్ బౌలరేస్ వంటి మంత్రుల నాయకత్వంలో ఒక సాంస్కృతిక శాఖ కళ, విద్య శక్తిని పర్యవేక్షించ బడుతుంది. [154] యువతలో ప్రేరణకలిగించడానికి మూలకారణంగా ఉన్న హఠాత్ ఎల్ మెక్కీ, జౌబీర్ టర్కి వంటి కళాకారులు అంతర్జాతీయ గుర్తింపు పొందారు. మోనోస్ఫ్ బెన్ అమోర్ ఫాంటసీకి మారుతుండగా సాడోక్ గ్మీచ్ జాతీయ సంపద నుండి ప్రేరణపొందిన చిత్రాలతో ఆకర్షిస్తున్నాడు. యూసఫ్ రికిక్ గాజుపై చిత్రలేఖనం సాంకేతికతను పునరుజ్జీవింపజేశాడు. దాని మర్మమైన పరిమాణంలో నజా మహాదౌయి కాల్లిగ్రఫిని స్థాపించాడు.[154]

ప్రస్తుతం 50 కళా ప్రదర్శనశాలలు ట్యునీషియా అంతర్జాతీయ కళాకారుల చిత్రాలను ప్రదర్శిస్తున్నాయి.[155] ఈ గ్యాలరీలు ట్యూనిసులోని యహియా గ్యాలరీ, గార్థేజు ఎస్సాడి గ్యాలరీ ఉన్నాయి.[155]

రాజభవనంలో " దేశం మేల్కొలుపు"గా పిలవబడిన ఒక నూతన వైభవము ప్రారంభమైంది. 19 వ శతాబ్దం మధ్యకాలంలో ట్యునీషియా సంస్కరణవాద రాచరిక పాలన నుండి ఈ పత్రం, కళాఖండాలు ఇందులో ఉన్నాయి.[156]

సాహిత్యం

మార్చు
 
Abdelwahab Meddeb, a Tunisian French-language poet and novelist.

ట్యునీషియా సాహిత్యం రెండు రూపాలలో ఉంది: అరబిక్కు, ఫ్రెంచి. 7 వ శతాబ్దంలో ఈ ప్రాంతంలో అరబు ప్రవేశం తరువాత అరబు నాగరికత, అరబు సాహిత్యం అభివృద్ధి చెందింది. 1881 నుండి ఫ్రెంచి రక్షితప్రాంతంగా ఉన్న సమయంలో ప్రవేశపెట్టిన ఫ్రెంచి సాహిత్యం, వాల్యూం రెండింటిలో అభివృద్ధి చెందింది.[157]

150 కన్నా ఎక్కువ రేడియో కథలను ఉత్పత్తి చేసిన అలీ డౌగి, 500 పద్యాలు, జానపద గీతాలు, సుమారు 15 నాటకాలు వ్రాసాడు.[158] ఖరీఫు బషీరు అరబికు రచయితగా 1930 లలో ప్రచురించబడిన చాలా ముఖ్యమైన పుస్తకాలను ప్రచురించారు. ఇందులోని సంభాషణలను ట్యునీషు మాండలికంలో వ్రాయబడినందున ఇది విమర్శలను ఎదుర్కొన్నది.[158] మొన్సేఫ్ ఘచెం, మొహమ్మద్ సలహ్ బెన్ మ్రాడడ్, మహ్మద్ మెస్సాడి వంటివి వ్రాశారు.

ట్యునీషియా కవిత్వం అబౌల్-ఖాసేమ్ ఎచేబి వంటి కవుల కవిత్వంతో నాన్ కన్ఫార్మిటీ, ఆవిష్కరణతో విలక్షణంగా ఉంటుంది.

ఫ్రెంచి సాహిత్యం క్లిష్టతరమైన విధానాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది. ట్యునీషియా సాహిత్యం యువతకు మరణ శిక్ష విధించిందని వర్ణించడం ఆల్బర్టు మెమ్మీ నిరాశావాదాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.[159]

అబ్డెలువహాబు మెడ్డెడు, బక్రి తహరు, ముస్తాఫా త్లిలి, హెలె బెజి, మెల్లాహు ఫవ్జి వంటి పలువురు రచయితలు విదేశాలలో ఉన్నారు. ఇష్టం వచ్చినట్లు తిరగడం, బహిష్కరణ, హృదయవేదన వంటి అంశాలమీద వారు దృష్టిని కేంద్రీకరించారు.[ఆధారం చూపాలి]

2002 లో ట్యునీషియాలో 1249 నాన్-స్కూల్ పుస్తకాలు ప్రచురించబడ్డాయని నేషనలు బిబియోగ్రఫీ జబితా తెలియజేస్తుంది. వీటిలో 885 శీర్షికలతో వెలువరించబడ్డాయి.[160] 2006 లో ఈ సంఖ్య 1,500 ఉండగా 2007 లో 1,700 కు పెరిగింది. దాదాపుగా మూడో వంతు పుస్తకాలు పిల్లల కొరకు ప్రచురించబడుతున్నాయి.[161]

ట్యునీషియా అమెరికా సృజనాత్మక లేఖకుడు, అనువాదకుడు మెడ్-ఆలీ మెక్కీ అనేక పుస్తకాలను రచించాడు. కాని ప్రచురణకు కాదు తన సొంత వ్యక్తిగత పఠనం కోసం వీటిని రచించాడు. ట్యునీషియా రిపబ్లికు నూతన రాజ్యాంగం అరబికు నుండి ఆంగ్లంలోకి అనువదించాడు. ట్యునీషియా బైబిలోగ్రాఫికల్ చరిత్రలో మొట్టమొదటిసారి అనువదించిన పుస్తకంగా ఇది తరువాతి సంవత్సరం ప్రపంచవ్యాప్తంగా ప్రచురించబడింది. ఇంటర్నెటు అత్యంత వీక్షించిన, డౌన్లోడు చేయబడిన ట్యునీషియా పుస్తకంగా ఇది ప్రత్యేకత సంతరించుకుంది.

సంగీతం

మార్చు
 
Rachidia orchestra playing traditional music in Tunis Theater

20 వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో వివిధ మతపరమైన సోదరభావాలతో, లౌకిక కచేరీలతో సంబంధం కలిగి ఉన్న సంగీత ప్రార్థనలచే సంగీత కార్యకలాపాలు అధికమయ్యాయి. ఇందులో వేర్వేరు అందాలూసియా రూపాలు, మూలాల శైలులు, సంగీత శైలుల ప్రత్యేకమైన లక్షణాలు ఉన్నాయి. 1930 లో "ది రచ్చీడియా" యూదు సమాజంలోని కళాకారులకు బాగా తెలుసు. 1934 లో ఒక సంగీత పాఠశాల స్థాపించబడింది. అరబు అండలుసియా సంగీతం పునరుద్ధరించడానికి ఇది సహాయపడింది. ఇది సాంఘిక, సాంస్కృతిక పునరుజ్జీవనానికి దారితీసింది. ట్యునీషియా సంగీత వారసత్వం అంతరించి పోకుండా చేయడానికి అవగాహన కలిగించే విధంగా ఇది రూపొందించబడిందని ట్యునీషియా జాతీయ గుర్తింపుకు పొందింది. సంగీతకారులు, కవులు, పండితుల సమూహాన్ని సమీకరించటానికి ఈ సంస్థకు దీర్ఘకాలం పట్టలేదు. 1938 లో రేడియో ట్యూనిసు సృష్టి సంగీతకారులకు వారి రచనలను విస్తరించడానికి ఎక్కువ అవకాశాన్ని కల్పించింది. [ఆధారం చూపాలి]

ప్రముఖ ట్యునీషియన్ సంగీతకారులలో సాబెరు రేబియా, ధాఫెరు యూసఫు, బెల్కాకేం బోగున్నా, సోనియా మొరారెకు, లటిఫా, సాలా ఎలు మహ్డి, అనూరు బ్రాహెం, ఎమేలు మాథ్లౌధూతి, లోఫ్ఫీ బూచ్నాకు ఉన్నారు.

మాధ్యమం

మార్చు

ప్రసార అథారిటీ ట్యునీషియా (ఇ.ఆర్.టి.టి) స్థాపన, దాని పూర్వం స్థాపించబడిన ట్యునీషియా రేడియో కలిసి 1957 లో స్థాపించిన టెలివిజను టీవీ మీడియా దీర్ఘకాలం కొనసాగింది. 2006 నవంబరు 7 న అధ్యక్షుడు జైన్ ఎల్-అబిడిన్ బెన్ అలీ వాణిజ్యం పునర్విలీనం ప్రకటించిన తరువాత 2007 ఆగస్టు 31 నుండి ఇది సమర్థవంతంగా మారింది. అప్పటి వరకు ఇ.ఆర్.టి.టి. పబ్లికు టెలివిజను స్టేషన్లు అన్నింటిని నిర్వహించింది (టెలీవిజను ట్యున్సియెను 1' టెలెవిజను ట్యుసీసీఎన్ 2, ( ఇది క్రియాశీలకంగా లేని ఆర్.టి.టి. 2 స్థానంలో ఉంది) ), నాలుగు జాతీయ రేడియో స్టేషన్లు (రేడియో ట్యూనిస్, ట్యునీషియా రేడియో కల్చర్, యూతు, రేడియో ఆర్.సి.టి.ఐ.), ఐదు ప్రాంతీయ స్ఫ్యాక్సు, మొనాస్టీర్, గఫ్సా, లే కేఫ్, టాటాయుయిన్. చాలా కార్యక్రమాలు అరబికులో ఉన్నాయి. కానీ కొన్ని ఫ్రెంచిలో ఉన్నాయి. ప్రైవేటు రంగ రేడియో, టెలివిజను ప్రసారాలలో రేడియో మోసైకు ఎఫ్.ఎం, జవహరా ఎఫ్ఎమ్, జాయూటా ఎఫ్ఎమ్, హన్నిబాల్ టివి, ఎట్టౌన్సియ టీవీ, నెస్మా టివి వంటి పలు కార్యకలాపాలను సృష్టించింది.[162][163]

2007 లో 245 వార్తాపత్రికలు, మ్యాగజైన్సున్ (1987 లో 91తో పోలిస్తే) 90% ప్రైవేటు గ్రూపులకు చెంది ఉన్నాయి.[164]

ట్యునీషియా రాజకీయ పార్టీలకు వారి స్వంత వార్తాపత్రికలను ప్రచురించే హక్కు ఉంది. కానీ ప్రతిపక్ష పార్టీలకి చాలా పరిమిత ఎడిషన్లు ఉన్నాయి (అల్ మక్కిఫు, మౌవతినౌను వంటివి). ఇటీవలి ప్రజాస్వామ్య పరివర్తనకు ముందు పత్రికా స్వేచ్ఛ రాజ్యాంగం అధికారికంగా హామీ ఇవ్వబడినప్పటికీ దాదాపు అన్ని వార్తాపత్రికలు ప్రభుత్వ లైన్ నివేదికను అనుసరించాయి. రాష్ట్రపతి, ప్రభుత్వం, రాజ్యాంగ ప్రజాస్వామ్య ర్యాలీ పార్టీ (తరువాత అధికారంలో) కార్యకలాపాల విమర్శనాత్మక విధానం అణచివేయబడింది. మీడియా మీద ప్రభుత్వ అధికారులు ఏజెంట్ టనిస్ ఆఫ్రిక్ ప్రెస్స్ ద్వారా ఆధిపత్యం చేస్తున్నారు. అధికారులచే మీడియా సెన్సార్షిపు ఎక్కువగా నిషేధించబడినందున స్వీయ-సెన్సార్షిప్ గణనీయంగా తగ్గింది కాబట్టి ఇది మార్చబడింది.[165] ఏమైనప్పటికీ ప్రస్తుత నియంత్రణా ఫ్రేంవర్కు సాంఘిక, రాజకీయ సంస్కృతి అంటే ప్రెసు, మీడియా స్వేచ్ఛ భవిష్యత్తు ఇప్పటికీ అనిశ్చితంగా ఉంది.[165]

క్రీడలు

మార్చు
 
Olympique Radès Stadium

ట్యునీషియాలో ఫుట్ బాలు అత్యంత ప్రజాదరణ పొందిన క్రీడగా ఉంది. ట్యునీషియా జాతీయ ఫుట్బాలు జట్టు "ది ఈగల్సు ఆఫ్ కార్తేజు"గా కూడా పిలవబడుతుంది. ఇది 2004 ట్యునీషియాలో జరిగిన " ఆఫ్రికా కప్పు ఆఫ్ నేషన్సు (ఎ.సి.ఎన్) " కప్పును గెలుచుకుంది.[166][167] వారు జర్మనీలో నిర్వహించిన 2005 ఎఫ్.ఐ.ఎఫ్.ఎ. కప్పు కాన్ఫెడరేషంసులో ఆఫ్రికాకు ప్రాతినిధ్యం వహించారు. కాని వారు మొదటి రౌండుకు మించి వెళ్ళలేకపోయారు.

ప్రీమియరు ఫుట్బాలు లీగు "ట్యునీషియా లీగు ప్రొఫెషినలు 1". ప్రధాన క్లబ్బులలో ఎస్పెరాన్సు స్పోర్టివు డే ట్యూనిసు, ఎటోలీ స్పోర్టివు డు సహెలు, క్లబు ఆఫ్రికను, క్లబు స్పోర్టిఫు స్ఫక్సేను, ఇ.జి.ఎస్ గఫ్స ఉన్నాయి.

ట్యునీషియా జాతీయ హ్యాండు బాలు జట్టు అనేక హ్యాండ్బాలు ప్రపంచ ఛాంపియన్షిప్పులలో పాల్గొంది. 2005 లో ట్యునీషియా నాలుగవ స్థానంలో నిలిచింది. ఇ.ఎసు.తో కలిసి జాతీయ లీగులో 12 జట్లు ఉన్నాయి. సహెలు, ఎస్పెరాన్సు, ఎస్.ట్యూనిసు ఆధిపత్యం వహిస్తున్నాయి. అత్యంత ప్రసిద్ధ ట్యునీషియా హ్యాండు బాలు ఆటగాడుగా విస్సం హ్మాం ప్రాబల్యత సంతరించుకున్నాడు. ట్యునీషియాలో జరిగిన 2005 హ్యాండ్బాల్ చాంపియన్షిపులో విస్సం హ్మాం టోర్నమెంటులో అగ్ర స్కోరరుగా నిలిచాడు. ట్యునీషియా జాతీయ హ్యాండ్బాలు జట్టు ఆఫ్రికా కప్పును పది సార్లు గెలుచుకుంది. ఈ పోటీలో జట్టు ఆధిపత్యం చెలాయిస్తుంది. ఈజిప్టును ఓడించి ట్యునీషియా క్రీడాకారులు గాబనులో 2018 ఆఫ్రికా కప్పును గెలుచుకున్నారు.[168]

ఇటీవలి సంవత్సరాలలో ట్యునీషియా జాతీయ బాస్కెట్బాలు జట్టు ఆఫ్రికాలో అగ్రస్థానంలో నిలిచింది. ఈ జట్టు 2011 ఆఫ్రోబాస్కెటు గెలుచుకుంది. 1965, 1987, 2015 సంవత్సరాలలో ఆఫ్రికా టాప్ బాస్కెట్బాలు పోటీలను నిర్వహించింది.

బాక్సింగులో విక్టరు పెరెజు ("యంగు") 1931 - 1932 లో ఫ్లై వెయిటు తరగతిలో ప్రపంచ ఛాంపియనుగా నిలిచాడు.[169]

2008 సమ్మరు ఒలంపిక్సు, ట్యునీషియా ఒసుమామా మెల్లోయుయి 1,500 మీటర్ల (4,900 అడుగులు) ఫ్రీస్టైలులో బంగారు పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు.[170] 2012 వేసవి ఒలింపిక్సులో ఆయన 15 కిలోమీటర్ల (9.3 మైళ్ళు) మారథానులో 1,500 మీటర్ల (4,900 అడుగుల) ఒక బంగారు పతకం, ఫ్రీస్ట్రైలులో ఒక కాంస్య పతకాన్ని గెలుచుకున్నాడు.

2012 లో ట్యునీషియా సమ్మరు పారాలింపికు గేంసులో తన చరిత్రలో ఏడవ సారి పాల్గొని 19 పతకాలతో పోటీని ముగించింది; 9 బంగారు, 5 వెండి, 5 కాంస్య. ట్యునీషియా 2012 వేసవి ఓలింపికు పతకం పట్టికలో 14 వ స్థానం, పారా ఒలింపిక్సులో (అథ్లెటిక్సు) 5 వ స్థానంలో ఉంది. వర్గీకరించబడింది.

ట్యునీషియా డేవిసు కప్ ప్లే నుండి 2014 వరకు సస్పెండు చేయబడింది ఎందుకంటే ట్యునీషియా టెన్నిసు ఫెడరేషను ఇస్రాయెలీ టెన్నిసు ఆటగాడు అమీర్ వియనుట్రాంబుకు వ్యతిరేకంగా పోటీ చేయకూడదని మాకెకు జజిరి ఆదేశించినట్లు తెలుస్తోంది.[171] ఐ.టి.ఎఫ్. అధ్యక్షుడు ఫ్రాన్సిస్కో రిచీ బిట్టి మాట్లాడుతూ "క్రీడలో లేదా సమాజంలో ఎలాంటి పక్షానికైనా పక్షపాతం లేని గది ఉంది. ఈ రకమైన చర్య తట్టుకోలేనిదని ట్యునీషియా టెన్నిసు ఫెడరేషనుకు ఒక బలమైన సందేశం పంపాలని ఐ.టి.ఎఫు బోర్డు నిర్ణయించుకుంది."[171]

మూలాలు

మార్చు
  1. ↑ "Article 4", Tunisia Constitution, 1957-07-25, archived from the original on 2006-04-06, retrieved 2009-12-23 మూస:Ar icon | publication-date= 1957-07-25 |access-date= 2009-12-23}}
  2. ↑ 2.0 2.1 "Article 1", Tunisia Constitution, 1957-07-25, archived from the original on 2006-04-06, retrieved 2009-12-23 మూస:Ar icon | publication-date= 1957-07-25 |access-date= 2009-12-23}} Translation by the University of Bern: Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "National Statistics Online". National Statistics Institute of Tunisia. July 2008. Archived from the original on 5 డిసెంబరు 2006. Retrieved 7 January 2009. మూస:Ar icon
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "Tunisia". International Monetary Fund. Retrieved 2008-10-09.
  5. ↑ Wells, John C (2008), Longman Pronunciation Dictionary (3rd ed.), Longman, ISBN 9781405881180
  6. ↑ Portal of the Presidency of the Government- Tunisia: government, administration, civil service, public services, regulations and legislation Archived 2012-12-23 at the Wayback Machine. Pm.gov.tn. Retrieved on 2 November 2018.
  7. ↑ "Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2015". freedomhouse.org. 21 January 2015. Archived from the original on 10 అక్టోబరు 2017. Retrieved 12 September 2016.
  8. ↑ "Tethered by history". The Economist. ISSN 0013-0613. Retrieved 12 September 2016.
  9. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; HDI అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  10. ↑ Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international. Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.
  11. ↑ (in French) Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe | JOL Journalism Online Press Archived 10 ఆగస్టు 2018 at the Wayback Machine. Jolpress.com (28 February 2014). Retrieved on 5 September 2015.
  12. ↑ Ghanmi, Monia (12 September 2014) "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie". Magharebia
  13. ↑ "Tunisie : les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre". Jeune Afrique. 25 June 2014.
  14. ↑ "Tunisia holds first post-revolution presidential poll". BBC News. 23 November 2014.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Room, Adrian (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites. McFarland. p. 385. ISBN 978-0-7864-2248-7.
  16. ↑ Rossi, Peter M.; White, Wayne Edward (1980). Articles on the Middle East, 1947–1971: A Cumulation of the Bibliographies from the Middle East Journal. Pierian Press, University of Michigan. p. 132.
  17. ↑ Taylor, Isaac (2008). Names and Their Histories: A Handbook of Historical Geography and Topographical Nomenclature. BiblioBazaar, LLC. p. 281. ISBN 978-0-559-29668-0.
  18. ↑ Houtsma, Martijn Theodoor (1987). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. Brill. p. 838. ISBN 978-90-04-08265-6.
  19. ↑ Livy, John Yardley; Hoyos, Dexter (2006). Hannibal's War: Books Twenty-one to Thirty. Oxford University Press. p. 705. ISBN 978-0-19-283159-0. and others associated with the word "تؤنس" (different from تونس) in Arabic which is a verb that means to socialize and to be friendly.
  20. ↑ Banjamin Isaac, The Invention of Racism in Classical Antiquity, Princeton University Press, 2013 p.147
  21. ↑ "Carthage and the Numidians". Hannibalbarca.webspace.virginmedia.com. Archived from the original on 31 March 2012. Retrieved 28 October 2011.
  22. ↑ "LookLex / Tunisia / Dougga / Numidian Wall". Looklex.com. Archived from the original on 17 అక్టోబరు 2011. Retrieved 28 October 2011.
  23. ↑ "Numidians (DBA II/40) and Moors (DBA II/57)". Fanaticus.org. 12 December 2001. Archived from the original on 27 సెప్టెంబరు 2011. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  24. ↑ "LookLex / Tunisia / Chemtou / Numidian Altar & Roman Temple". Looklex.com. Archived from the original on 6 ఏప్రిల్ 2012. Retrieved 28 October 2011.
  25. ↑ "Numidia (ancient region, Africa)". Britannica Online Encyclopedia. Retrieved 28 October 2011.
  26. ↑ "The City of Carthage: From Dido to the Arab Conquest" (PDF). Archived from the original (PDF) on 10 ఆగస్టు 2012. Retrieved 8 January 2013.
  27. ↑ Appian, The Punic Wars. livius.org
  28. ↑ "History of Tunisia – Lonely Planet Travel Information". lonelyplanet.com. Archived from the original on 4 సెప్టెంబరు 2017. Retrieved 7 July 2017.
  29. ↑ "Donatist". Encyclopædia Britannica.
  30. ↑ Bury, John Bagnell (1958) History of the Later Roman Empire from the Death of Theodosius I. to the Death of Justinian, Part 2, Courier Corporation. pp.124–148
  31. ↑ Davidson, Linda Kay; Gitlitz, David Martin (2002). Pilgrimage: From the Ganges to Graceland : An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 302. ISBN 978-1-57607-004-8.
  32. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World. BRILL. p. 264. ISBN 978-90-04-15388-2.
  33. ↑ "Kairouan inscription as World Heritage". Kairouan.org. Archived from the original on 22 ఏప్రిల్ 2012. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  34. ↑ Jonathan Conant (2012) Staying Roman, Conquest and Identity in Africa and the Mediterranean, 439–700. Cambridge University Press. pp. 358–378. ISBN 9781107530720
  35. ↑ 35.0 35.1 35.2 35.3 Lapidus, Ira M (2002). A History of Islamic Societies. Cambridge University Press. pp. 302–303. ISBN 978-0-521-77933-3.
  36. ↑ Ham, Anthony; Hole, Abigail; Willett, David (2004). Tunisia (3 ed.). Lonely Planet. p. 65. ISBN 978-1-74104-189-7.
  37. ↑ 37.0 37.1 37.2 Stearns, Peter N.; Leonard Langer, William (2001). The Encyclopedia of World History: Ancient, Medieval, and Modern, Chronologically Arranged (6 ed.). Houghton Mifflin Harcourt. pp. 129–131. ISBN 978-0-395-65237-4.
  38. ↑ Houtsma, M. Th. (1987). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936. BRILL. p. 852. ISBN 978-90-04-08265-6.
  39. ↑ 39.0 39.1 Singh, Nagendra Kr (2000). International encyclopaedia of islamic dynasties. Vol. 4: A Continuing Series. Anmol Publications PVT. LTD. pp. 105–112. ISBN 978-81-261-0403-1.
  40. ↑ Ki-Zerbo, J.; Mokhtar, G.; Boahen, A. Adu; Hrbek, I. (1992). General history of Africa. James Currey Publishers. pp. 171–173. ISBN 978-0-85255-093-9.
  41. ↑ Abulafia, "The Norman Kingdom of Africa", 27.
  42. ↑ "Populations Crises and Population Cycles, Claire Russell and W.M.S. Russell". Galtoninstitute.org.uk. Archived from the original on 27 మే 2013. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  43. ↑ Baadj, Amar (2013). "Saladin and the Ayyubid Campaigns in the Maghrib". Al-Qanṭara. 34 (2): 267–295. doi:10.3989/alqantara.2013.010.
  44. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 46. ISBN 978-0-7486-2137-8.
  45. ↑ Bosworth, Clifford Edmund (2004). The New Islamic Dynasties: A Chronological and Genealogical Manual. Edinburgh University Press. p. 55. ISBN 978-0-7486-2137-8.
  46. ↑ Panzac, Daniel (2005). Barbary Corsairs: The End of a Legend, 1800–1820. BRILL. p. 309. ISBN 978-90-04-12594-0.
  47. ↑ Julia A. (1997). Rebel and Saint: Muslim Notables, Populist Protest, Colonial Encounters (Algeria and Tunisia, 1800–1904). University of California Press. p. 157. ISBN 978-0-520-92037-8.
  48. ↑ Gearon, Eamonn (2011). The Sahara: A Cultural History. Oxford University Press. p. 117. ISBN 978-0-19-986195-8.
  49. ↑ Ion Smeaton Munro (1933). Through fascism to world power: a history of the revolution in Italy. A. Maclehose co. p. 221.
  50. ↑ Williamson, Gordon (1991). Afrikakorps 1941–43. Osprey. p. 24. ISBN 978-1-85532-130-4.
  51. ↑ Palmer, Michael A. (2010). The German Wars: A Concise History, 1859–1945. Zenith Imprint. p. 199. ISBN 978-0-7603-3780-6.
  52. ↑ "Tunisia Celebrates Independence Day". AllAfrica.com. 20 March 2012. Retrieved 19 March 2019.
  53. ↑ 53.0 53.1 "Habib Bourguiba: Father of Tunisia". BBC. 6 April 2000.
  54. ↑ Black, Ian (13 July 2010). "Amnesty International censures Tunisia over human right". The Guardian. London. Retrieved 19 January 2013.
  55. ↑ "BBC News | OBITUARIES | Habib Bourguiba: Father of Tunisia". news.bbc.co.uk. Retrieved 20 July 2018.
  56. ↑ AP (7 November 1987). "A Coup Is Reported In Tunisia". NYtimes.com. Retrieved 2 May 2010.
  57. ↑ Vely, Yannick (23 November 2009). "Ben Ali, sans discussion". ParisMatch.com. Retrieved 2 May 2010.
  58. ↑ Ganley, Elaine; Barchfield, Jenny (17 January 2011). "Tunisians hail fall of ex-leader's corrupt family". Sandiegounion-tribune.com. Archived from the original on 16 జూలై 2011. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  59. ↑ Tsourapas, Gerasimos (2013). "The Other Side of a Neoliberal Miracle: Economic Reform and Political De-Liberalization in Ben Ali's Tunisia". Mediterranean Politics. 18 (1): 23–41. doi:10.1080/13629395.2012.761475.
  60. ↑ "Tunisie: comment s'enrichit le clan Ben Ali?" (in French). RadicalParty.org. Retrieved 2 May 2010.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  61. ↑ "Caught in the Net: Tunisia's First Lady". Foreign Policy. 13 December 2007.
  62. ↑ "Ajaccio – Un trafic de yachts entre la France et la Tunisie en procès" (in French). 30 September 2009. Archived from the original on 3 మార్చి 2016. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  63. ↑ Florence Beaugé (24 October 2009). "Le parcours fulgurant de Sakhr El-Materi, gendre du président tunisien Ben Ali". LeMonde.fr. Archived from the original on 21 జనవరి 2011. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  64. ↑ "Tunisia". Amnesty.org. Archived from the original on 9 మే 2010. Retrieved 2 May 2010.
  65. ↑ "Protectionline.org". Protectionline.org. 18 January 2010. Archived from the original on 29 ఏప్రిల్ 2011. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  66. ↑ "Droits de l'Homme : après le harcèlement, l'asphyxie". RFI.fr. 16 December 2004. Archived from the original on 5 మే 2013. Retrieved 2 May 2010.
  67. ↑ "Dans le monde de l'après-11 septembre, seule la paix protège les libertés". RSF.org. 22 October 2008. Archived from the original on 14 January 2011. Retrieved 2 May 2010.
  68. ↑ Yasmine Ryan (26 January 2011). "How Tunisia's revolution began – Features". Al Jazeera English. Retrieved 13 February 2011.
  69. ↑ "Wikileaks might have triggered Tunis' revolution". Alarabiya. 15 January 2011. Retrieved 13 February 2011.
  70. ↑ Spencer, Richard (13 January 2011). "Tunisia riots: Reform or be overthrown, US tells Arab states amid fresh riots". Telegraph. London. Archived from the original on 10 అక్టోబరు 2017. Retrieved 14 January 2011.
  71. ↑ Ryan, Yasmine (14 January 2011). "Tunisia's bitter cyberwar". Al Jazeera English. Retrieved 16 January 2011.
  72. ↑ "Trade unions: the revolutionary social network at play in Egypt and Tunisia". Defenddemocracy.org. Retrieved 11 February 2011.
  73. ↑ Charles, Tripp (2013). The power and the people : paths of resistance in the Middle East. New York, NY: Cambridge University Press. ISBN 9780521809658. OCLC 780063882.
  74. ↑ "When fleeing Tunisia, don't forget the gold". Korea Times. 25 January 2011. Retrieved 19 January 2013.
  75. ↑ El Amrani, Issandr; Lindsey, Ursula (8 November 2011). "Tunisia Moves to the Next Stage". Middle East Report. Middle East Research and Information Project. Archived from the original on 15 September 2018. Retrieved 1 January 2019.
  76. ↑ Zavis, Alexandra (13 December 2011). "Former dissident sworn in as Tunisia's president". Los Angeles Times. Los Angeles Times. Retrieved 13 December 2011.
  77. ↑ "Tunisia's constitution will not be based on Sharia: Islamist party". Al Arabiya. Retrieved 18 February 2013.
  78. ↑ Fleishman, Jeffrey (6 February 2013). "Tunisian opposition leader Chokri Belaid shot dead outside his home". Los Angeles Times. Retrieved 18 February 2013.
  79. ↑ "Tunisia launches Truth and Dignity Commission". UNDP. 9 June 2014. Archived from the original on 1 ఏప్రిల్ 2019. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  80. ↑ "The real reason Tunisia renewed its state of emergency". Archived from the original on 20 December 2016.
  81. ↑ "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.
  82. ↑ Ewan W, Anderson (2003). International Boundaries: Geopolitical Atlas. Psychology Press. p. 816. ISBN 978-1-57958-375-0.
  83. ↑ "Climate of Tunisia". Bbc.co.uk. Archived from the original on 9 ఫిబ్రవరి 2011. Retrieved 18 ఏప్రిల్ 2019.
  84. ↑ Aldosari, Ali (2006). Middle East, western Asia, and northern Africa. Marshall Cavendish. pp. 1270–. ISBN 978-0-7614-7571-2.
  85. ↑ "Weatherbase : Tunisia". Retrieved 13 May 2016.
  86. ↑ "GTZ in Tunisia". gtz.de. GTZ. Archived from the original on 11 మే 2011. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  87. ↑ "Tunisia Corruption Profile". Business Anti-Corruption Portal. Archived from the original on 20 మార్చి 2016. Retrieved 14 July 2015.
  88. ↑ 88.0 88.1 88.2 88.3 88.4 88.5 88.6 "Tunisia". CIA World Factbook. Archived from the original on 2012-10-16. Retrieved 2019-04-19.
  89. ↑ "The Global Competitiveness Index 2009–2010 rankings" (PDF). weforum.org. Archived from the original (PDF) on 30 అక్టోబరు 2010. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  90. ↑ "Airbus build plant in tunisia". Eturbonews. 29 January 2009. Archived from the original on 15 మే 2011. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  91. ↑ "HP to open customer service center in Tunisia". africanmanager.com. Archived from the original on 28 జూన్ 2012. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  92. ↑ "Trouble in paradise: How one vendor unmasked the 'economic miracle'". Mobile.france24.com. 11 January 2011. Retrieved 28 October 2011.
  93. ↑ "Bilateral relations Tunisia EU". europa.eu. Retrieved 16 September 2009.
  94. ↑ "Tunis Sport City". Sportcitiesinternational.com. Archived from the original on 8 డిసెంబరు 2011. Retrieved 16 September 2009.
  95. ↑ "Tunis Financial Harbour". Archived from the original on 10 జూలై 2009. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  96. ↑ "Vision 3 announces Tunis Telecom City". www.ameinfo.com. Archived from the original on 16 జూలై 2009. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  97. ↑ Welcome at TEC – Tunisia Economic City. Tunisiaec.com (4 April 2015). Retrieved on 5 September 2015.
  98. ↑ "Tunisia2020 attracts billions in foreign funds". Tunisia live. 30 November 2016. Archived from the original on 1 December 2016.
  99. ↑ Glusac, Elaine (22 November 2009). "A Night, and Day, In Tunisia at a New Resort". The New York Times.
  100. ↑ Arfa, M. Othman Ben. "Effort national de maitrise de l'energie : contribution de la steg" (PDF). steg.com.tn. Archived from the original (PDF) on 16 జూలై 2011. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  101. ↑ "STEG, company website". steg.com.tn. Archived from the original on 21 నవంబరు 2008. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  102. ↑ "Oil and Gas in Tunisia". mbendi.com. Archived from the original on 13 మే 2006. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  103. ↑ "MBendi oilfields in Tunisia". mbendi.com. Archived from the original on 13 మే 2006. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  104. ↑ "Tunisias nuclear plans". Reuters. 23 April 2009. Archived from the original on 19 ఏప్రిల్ 2019. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  105. ↑ "Tunisia : A civil nuclear station of 1000 Megawatt and two sites are selected". africanmanager.com. Archived from the original on 14 మే 2011. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  106. ↑ "Archived copy". Archived from the original on 15 సెప్టెంబరు 2015. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.{{cite web}}: CS1 maint: archived copy as title (link)
  107. ↑ Nouvelle version du plan solaire tunisien Archived 2018-05-04 at the Wayback Machine. anme.nat.tn (April 2012)
  108. ↑ "Tunisia Energy Situation".
  109. ↑ Production de l’électricité en Tunisie Archived 2019-08-08 at the Wayback Machine. oitsfax.org
  110. ↑ World Health Organization; UNICEF. "Joint Monitoring Programme for Drinking Water Supply and Sanitation". Archived from the original on 16 ఫిబ్రవరి 2008. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  111. ↑ మూస:Fr Ministere du Developpement et de la Cooperation Internationale, Banque Mondiale et Programme "Participation Privee dans les infrastructures mediterreeanees"(PPMI):Etude sur la participation privée dans les infrastructures en Tunisie Archived 2012-03-05 at the Wayback Machine, Volume III, 2004, accessed on 21 March 2010
  112. ↑ "Chiffres clés". SONEDE. Archived from the original on 2 డిసెంబరు 2013. Retrieved 27 December 2013.
  113. ↑ ఉల్లేఖన లోపం: చెల్లని <ref> ట్యాగు; cnsd అనే పేరుగల ref లలో పాఠ్యమేమీ ఇవ్వలేదు
  114. ↑ Owen's Commerce & Travel and International Register. Owen's Commerce & Travel Limited. 1964. p. 273. Retrieved 7 January 2018.
  115. ↑ 115.0 115.1 Tej K. Bhatia; William C. Ritchie (2006). The Handbook of Bilingualism. John Wiley & Sons. p. 860. ISBN 978-0631227359. Retrieved 15 August 2017.
  116. ↑ Turchi, C; Buscemi, L; Giacchino, E; Onofri, V; Fendt, L; Parson, W; Tagliabracci, A (2009). "Polymorphisms of mtDNA control region in Tunisian and Moroccan populations: An enrichment of forensic mtDNA databases with Northern Africa data". Forensic Science International: Genetics. 3 (3): 166–72. doi:10.1016/j.fsigen.2009.01.014. PMID 19414164.
  117. ↑ Bouhadiba, M.A. (28 January 2010). "Le Tunisien: une dimension méditerranéenne qu'atteste la génétique" (in French). Lapresse.tn. Archived from the original on 22 జూలై 2012. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  118. ↑ "Q&A: The Berbers". BBC News. 12 March 2004. Retrieved 19 January 2013.
  119. ↑ "Indigenous Peoples in Tunisia". www.iwgia.org. Retrieved 25 February 2019.
  120. ↑ "Tunisia – Land | history – geography". Encyclopedia Britannica. Retrieved 7 July 2017.
  121. ↑ Green, Arnold H (1978), The Tunisian Ulama 1873–1915: Social Structure and Response to Ideological Currents, BRILL, p. 69, ISBN 978-90-04-05687-9
  122. ↑ Angus Maddison (20 September 2007). Contours of the World Economy 1–2030 AD:Essays in Macro-Economic History: Essays in Macro-Economic History. OUP Oxford. p. 214. ISBN 978-0-19-922721-1. Retrieved 26 January 2013.
  123. ↑ "The Jews of Tunisia". Jewish Virtual Library. Retrieved 11 July 2014.
  124. ↑ Carr, Matthew (2009). Blood and faith: the purging of Muslim Spain. The New Press. p. 290. ISBN 978-1-59558-361-1.
  125. ↑ Sayahi, Lotfi (24 April 2014). Diglossia and Language Contact: Language Variation and Change in North Africa. Cambridge University Press. p. 227. ISBN 978-1-139-86707-8.
  126. ↑ Albert J. Borg; Marie Azzopardi-Alexander (1997). Maltese. Routledge. p. 13. ISBN 978-0-415-02243-9. Retrieved 24 February 2013. The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact, Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic.
  127. ↑ "An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)". Australian Digital Theses Program. 26 May 2008. Archived from the original on 26 మే 2008. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  128. ↑ Volk, Lucia (11 February 2015). The Middle East in the World: An Introduction. Routledge. p. 473. ISBN 978-1-317-50173-2.
  129. ↑ "Le dénombrement des francophones" (PDF). Organisation internationale de la Francophonie. Archived from the original (PDF) on 2013-04-07. Retrieved 2019-04-19.
  130. ↑ McGuinness, Justin (1 November 2002). Footprint Tunisia Handbook: The Travel Guide. Globe Pequot Press. ISBN 978-1-903471-28-9. Retrieved 26 January 2013.
  131. ↑ "Tunisian Languages". Tunisia-tourism.org. Archived from the original on 5 జూన్ 2013. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  132. ↑ Islam per beginning of the article.
  133. ↑ Jacobs, Daniel; Morris, Peter (2002). The Rough Guide to Tunisia. Rough Guides. p. 460. ISBN 978-1-85828-748-5.
  134. ↑ Chapter 1: Religious Affiliation retrieved 4 September 2013
  135. ↑ Brugnatelli, Vermondo (2005). "Studi berberi e mediterranei. Miscellanea offerta in onore di Luigi Serra, a cura di A.M. Di Tolla" [A new Berber Ibadite poem] (PDF). Studi Magrebini. 3: 131–142.
  136. ↑ Les mosquées ibadites du Maghreb. Remmm.revues.org. Retrieved on 5 September 2015.
  137. ↑ Fr Andrew Phillips. "The Last Christians Of North-West Africa: Some Lessons For Orthodox Today". Orthodoxengland.org.uk. Retrieved 8 January 2013.
  138. ↑ International Religious Freedom Report 2007: Tunisia. United States Bureau of Democracy, Human Rights and Labor (14 September 2007). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.
  139. ↑ Johnstone, Patrick; Miller, Duane Alexander (2015). "Believers in Christ from a Muslim Background: A Global Census". Interdisciplinary Journal of Research on Religion. 11: 8. Retrieved 30 October 2015.
  140. ↑ 140.0 140.1 140.2 Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (2008). "Report on Tunisia". International Religious Freedom Report 2008. US State Department.{{cite book}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  141. ↑ Gruber, Samuel (1 May 1999). Synagogues. Metro Books.
  142. ↑ Harris, David A (13 March 2010). "Usurping History". Aish.com. Archived from the original on 20 ఏప్రిల్ 2010. Retrieved 2 May 2010.
  143. ↑ "US Department of State". State.gov. 17 November 2010. Retrieved 15 January 2011.
  144. ↑ "Tunisia: War over hijab". Ynetnews.com. 20 June 1995. Retrieved 19 January 2013.
  145. ↑ "Who Are Tunisia's Salafis?". Foreign Policy. Archived from the original on 28 మే 2013. Retrieved 1 July 2013.
  146. ↑ "4 Tunisians jailed for eating during Ramadan". The Times of Israel. Retrieved 5 June 2017.
  147. ↑ "The country where people are forced to observe Ramadan". The Independent. 13 June 2017. Retrieved 8 August 2017.
  148. ↑ "National adult literacy rates (15+), youth literacy rates (15–24) and elderly literacy rates (65+)". UNESCO Institute for Statistics. Archived from the original on 2013-10-29. Retrieved 2019-04-19.
  149. ↑ "Tunisia – Literacy rate".
  150. ↑ 150.0 150.1 "The Global Competitiveness Report 2008–2009". Weforum.org. Archived from the original on 19 జూన్ 2008. Retrieved 19 ఏప్రిల్ 2019.
  151. ↑ "Health". SESRIC. Archived from the original on 30 May 2013. Retrieved 26 January 2013.
  152. ↑ "Life expectancy at birth, total (years) | Data". data.worldbank.org. Retrieved 25 August 2018.
  153. ↑ "Mortality rate, infant (per 1,000 live births) | Data". data.worldbank.org. Retrieved 25 August 2018.
  154. ↑ 154.0 154.1 154.2 "Un pays pour les peintres". Guide Tangka. 7 October 2011. Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2011. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  155. ↑ 155.0 155.1 "Culture de la Tunisie". Tunisia Online. 10 February 2001. Archived from the original on 10 ఫిబ్రవరి 2001. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  156. ↑ "A Tunis, une exposition réveille l'histoire précoloniale du pays".
  157. ↑ "La littérature tunisienne de langue française (Mémoire vive)". 24 December 2007. Archived from the original on 24 డిసెంబరు 2007. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  158. ↑ 158.0 158.1 "Fantaisie arabe et poésie". Guide Tangka. 7 October 2011. Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2011. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  159. ↑ "Littérature francophone". Guide Tangka. 7 October 2011. Archived from the original on 7 అక్టోబరు 2011. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  160. ↑ "Littérature tunisienne". Ministère de la Culture et de la Sauvegarde du patrimoine. 29 December 2005. Archived from the original on 29 డిసెంబరు 2005. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  161. ↑ Badri, Balghis (15 February 2017). Women's Activism in Africa: Struggles for Rights and Representation. Zed Books. p. 8. ISBN 9781783609116.
  162. ↑ Houda Trabelsi (5 October 2010). "Shems FM hits Tunisia airwaves". Magharebia.com. Retrieved 19 January 2013.
  163. ↑ "Television TV in Tunisia". TunisPro. Archived from the original on 30 October 2012. Retrieved 19 January 2013.
  164. ↑ "Presse et communication en Tunisie" (in French). Tunisie.com. Archived from the original on 19 మార్చి 2012. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  165. ↑ 165.0 165.1 "Tunisia". 23 April 2015. Archived from the original on 21 ఏప్రిల్ 2019. Retrieved 21 ఏప్రిల్ 2019.
  166. ↑ "Tunisia win Cup of Nations". BBC News. 14 February 2004. Retrieved 19 January 2013.
  167. ↑ "Previous winners of major international cups And tournaments : the African Cup Of Nations". Napit.co.uk. Retrieved 8 January 2013.
  168. ↑ "Tunisian handball team wins 2010 African Cup of Nations". Tunisia Daily. 20 February 2010. Archived from the original on 5 February 2013. Retrieved 8 January 2013.
  169. ↑ Gilbert E. Odd (1 June 1989). Encyclopedia of Boxing. Book Sales. p. 108. ISBN 978-1-55521-395-4.
  170. ↑ Lohn, John (1 September 2010). Historical Dictionary of Competitive Swimming. Scarecrow Press. pp. 95–. ISBN 978-0-8108-6775-8.
  171. ↑ 171.0 171.1 "Tunisia suspended from Davis Cup over Malek Jaziri order | Tennis News". Sky Sports. Retrieved 4 November 2013.

బయటి లింకులు

మార్చు
Tunisia గురించిన మరింత సమాచారం కొరకు వికీపీడియా సోదర ప్రాజెక్టులు అన్వేషించండి

  నిఘంటువు విక్షనరీ నుండి
  పాఠ్యపుస్తకాలు వికీ పుస్తకాల నుండి
  ఉదాహరణలు వికికోట్ నుండి
  వికీసోర్సు నుండి వికీసోర్సు నుండి
  చిత్రాలు, మీడియా చిత్రాలు, మీడియా నుండి
  వార్తా కథనాలు వికీ వార్తల నుండి

ప్రభుత్వం
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=ట్యునీషియా&oldid=4359139" నుండి వెలికితీశారు