తెలుగు సాహిత్యం కాలరేఖ
తెలుగు సాహిత్యంలో తేదీల వారీగా కొన్ని ముఖ్య ఘటనలు ఇక్కడ ఇవ్వబడ్డాయి.
 తెలుగు సాహిత్యం దేశభాషలందు తెలుగు లెస్స | |
|---|---|
| తెలుగు సాహిత్యం యుగ విభజన | |
| నన్నయకు ముందు | సా.శ. 1000 వరకు |
| నన్నయ యుగం | 1000 - 1100 |
| శివకవి యుగం | 1100 - 1225 |
| తిక్కన యుగం | 1225 - 1320 |
| ఎఱ్ఱన యుగం | 1320 – 1400 |
| శ్రీనాధ యుగం | 1400 - 1500 |
| రాయల యుగం | 1500 - 1600 |
| దాక్షిణాత్య యుగం | 1600 - 1775 |
| క్షీణ యుగం | 1775 - 1875 |
| ఆధునిక యుగం | 1875 – 2000 |
| 21వ శతాబ్ది | 2000 తరువాత |
| తెలుగు భాష తెలుగు లిపి ముఖ్యమైన తెలుగు పుస్తకాల జాబితా తెలుగు సాహితీకారుల జాబితాలు | |
ప్రాఙ్నన్నయ యుగము : సా.శ. 1000 వరకు
మార్చు- క్రీ.పూ. 1,500 - 1,000 కాలం - ఐతరేయ బ్రాహ్మణంలో ఆంధ్రుల గురించి మొదటిసారిగా ప్రస్తావన.
- క్రీ.పూ. 500 - 400 - బౌద్ధ జాతక కథలలో ఆంధ్రాపధం (భీమసేన జాతకం), ఆంధ్రనగరి (సెరివణిజ జాతకం) ప్రస్తావన
- క్రీ.పూ. 28 - పూజ్యపాదుడనే కన్నడ (ఆంధ్ర) కవి కాణ్వ వ్యాకరణం గురించి ప్రస్తావించాడు. కాణ్వుడు క్రీ.పూ. 28వ సంవత్సరపువాడని, ఆంధ్రుడని పరిశోధకుల అభిప్రాయం. అప్పటికి జైనమే ప్రబలంగా ఉన్నందున ఆనాటి సాహిత్యం జైన సాహిత్యం కావచ్చునని, కనుక కాణ్వ వ్యాకరణం తెలుగు భాషకు సంబంధించినది కావలెనని కాళ్ళకూరు నారాయణరావు అభిప్రాయం
- సా.శ. 1వ శతాబ్దం - గుణాఢ్యుడు పైశాచీ ప్రాకృత భాషలో బృహత్కథ అనే పెద్ద కథా కావ్యం వ్రాశాడు. అందులో పైఠాన్ నగరంలో జరిగిన సంవాదంలో అతను సంస్కృత, ప్రాకృత, దేశ్య భాషలను పరిహరించినట్లు ఉంది. ఆ దేశ్య భాష ఏదో స్పష్టంగా తెలియడంలేదు కాని అప్పటికి ఆధునిక మహారాష్ట్ర భాష ఏర్పడలేదు. పైఠాన్ అప్పటి ఆంధ్ర సామ్రాజ్యానికి ఒక రాజధానిగా ఉండేది. కనుక ఆ దేశ్యభాష తెలుగు అనుకోవడానికి అవకాశం ఉంది.
- సా.శ. 1వ శతాబ్దిలోనే హాలుడు గాధా సప్తశతి అనే ప్రాకృత కావ్యాన్ని సంకలనం చేశాడు. ఆ గాథలను రచించిన కొందరు ఆంధ్రులై యుండడంవల్లనేమో అందులో కొన్ని తెలుగు పదాలు కనిపిస్తున్నాయి. - అత్తా, పాడి, పొట్ట, పిలుఆ (పిల్ల), కరణి, బోణ్డీ (పంది), మోడి, కులుఞ్చిఊణ వంటివి.
- సా.శ. 1వ శతాబ్దం నుండి 3వ శతాబ్దం వరకు నిర్మాణం జరిగిన అమరావతీ స్తూపంలో ఒక రాతి పలక మీద నాగబు అనే తెలుగు పదం ("నాగంబు" రూపాంతరం) కనిపిస్తున్నది. అది ఒక వాక్యంలో భాగంగా కాక వేరుగా ఉంది. మనకు తెలిసినంతలో శాసనపరమైన మొదటి తెలుగు పదం ఇదే.
- ధనంజయుని కలమళ్ళ శాసనము - సుమారు సా.శ. 575 - కమలాపురం తాలూకా - ఎపిగ్రాఫికా ఇండికా XXVII - పేజి 221
- పుణ్యకుమారుని తిప్పలూరి శాసనము - 630 - - కమలాపురం తాలూకా - ఎపిగ్రాఫికా ఇండికా XXVII - పేజి 231
- సత్యాదిత్య చోళుని మాలెపాడు శాసనము - 725 - - ఎపిగ్రాఫికా ఇండికా XI - పేజి 345
- అరకట వేముల శాసనము - 8వ శతాబ్దం - ప్రొద్దుటూరు తాలూకా -
- వేల్పుచర్ల శాసనము - జమ్మలమడుగు తాలూకా -
- గణ్డ త్రిణేత్ర వైదుంబ మహారాజు వన్దాడి శాసనము - రాయచోటి తాలూకా -
- కొండపఱ్తి శాసనం - 9వ శతాబ్దం - వరంగల్ వద్ద
- కొరవి శాసనం - 935 - వరంగల్ జిల్లా మానుకోట (మహబూబాబాదు)
- పణ్డరంగుని అద్దంకి శాసనము - 770 - అద్దంకి
- యుద్ధమల్లుని బెజవాడ శాసనము - 930 - విజయవాడ
- జినవల్లభుని కుర్క్యాల శాసనము - 945 - కరీంనగర్ జిల్లా కుర్క్యాల
- బణపతి దీర్ఘాసి శాసనము - 997 - కళింగపట్నం
నన్నయ యుగము : 1000 - 1100
మార్చు- 1045-1060 - నన్నయ భారతాంధ్రీకరణ
శివకవి యుగము : 1100 - 1225
మార్చు- 1160 కాలం - నన్నెచోడుడు - కుమార సంభవము
- 1160-1230 - పాల్కురికి సోమనాధుడు - బసవ పురాణం, వగైరా
- ? - మల్లికార్జున పండితారాధ్యుడు - శివతత్వసారము
- 1133-1198 - ఓరుగల్లును పాలించిన కాకతీయరాజు ప్రతాప రుద్రుడు - నీతి సారము
తిక్కన యుగము : 1225 - 1320
మార్చు- 1210-1290 - తిక్కన జీవిత కాలం కావచ్చును
ఎఱ్ఱాప్రగడ యుగము : 1320 - 1400
మార్చుశ్రీనాధుని యుగము : 1400 - 1500
మార్చురాయల యుగము : 1500 - 1600
మార్చుదక్షిణాంధ్ర యుగము: 1600 - 1775
మార్చుక్షీణ యుగము : 1775 - 1875
మార్చు- 1812 : మొదటి తెలుగు నిఘంటువు ప్రచురణ
- 1816: మద్రాసులో మొదటి తెలుగు ముద్రణాలయం
- 1818: బ్రౌన్ నిఘంటువు ముద్రణ
- 1820: మద్రాసు వెర్నాక్యులర్ , స్కూల్ బుక్ పబ్లిషింగ్ సొసైటీ స్థాపన.
- 1832: మద్రాస్ క్రానికల్ మొదటి తెలుగు వార్తాపత్రిక ప్రచురణ
- 1845: పిడుతూరి సీతారామశాస్త్రి "పెద్దబాలశిక్ష" ప్రచురణ
- 1851: అద్దంకి సుబ్బారావు తెలుగు వాచకం ప్రచురణ
- 1853: చిన్నయసూరి మిత్రభేదం ప్రచురణ
- 1863: వావికొలను సుబ్బారావు జననం
- 1872: కందుకూరి వీరేశలింగం నీతి కథా మంజరి
ఆధునిక యుగము : 1875 నుండి
మార్చు- 1897 - గురజాడ అప్పారావు - కన్యాశుల్కం
- 1915 - హరిజనోద్ధరణం నేపథ్యంలో మంగిపూడి వేంకటశర్మ రచన విరుద్ధ భారతం - అస్పృశ్యతా నివారణను ప్రతిపాదించిన తొలి తెలుగు పద్యకావ్యం.
- 1933 - కృష్ణాపత్రికలో కవికొండల వెంకటరావు "నక్కాసామిగాడు" వచన కవిత ముద్రణ
- 1965 మే - హైదరాబాదులో దిగంబర కవిత ఉద్యమ స్థాపన
- 1970 జూలై 3 - శ్రీశ్రీ అధ్యక్షునిగా విప్లవ రచయితల సంఘం ఆరంభం.