వికీపీడియా

చంద్రదేవుడు

హిందూ దేవుడు

చంద్రదేవుడు (సోమ) హిందూ దేవుడు, రాత్రి, మొక్కలు, వృక్షాలతో సంబంధం కలిగి ఉంటుంది. అతను నవగ్రహ (హిందూమతం తొమ్మిది గ్రహాలు), దిక్పాల (దిక్కుల సంరక్షకులు)లో ఒకరు.[6]

చంద్రదేవుడు
Member of నవగ్రహాలు
చంద్ర
చంద్రుడి పెయింటింగ్
చంద్రుడు, రాత్రి, వృక్షసంపద దేవుడు[1][2]
ఇతర పేర్లుసోమ, చంద్రమ, శశి, నిశాకర, చండ
అనుబంధందేవా , నవగ్రహాలు, దిక్పాలకులు
నివాసంచంద్రలోకం
Worldచంద్రుడు
మంత్రంOm Chandramasē Namaha
ఆయుధములుతాడు
Dayసోమవారం
Colorలేత తెలుపు[3]
సంఖ్య2, 11, 20, 29
భర్త / భార్యరోహిణి (ప్రధాన భార్య), ఇతర 26 నక్షత్ర దేవతలు
తోబుట్టువులుదుర్వాసుడు, దత్తాత్రేయ
పిల్లలుతారా నుండి 1 కుమార్తె, బుధ
రోహిణి నుండి వర్చస్, భద్ర, జ్యోత్స్నాకలి[4][5]
రేవతి నుండి బచ్చి
వాహనంజింక లాగుతున్న రథం
Roman equivalentలూనా (దేవత)
తండ్రిఅత్రి మహర్షి
తల్లిఅనసూయ

శబ్దవ్యుత్పత్తి, ఇతర పేర్లు

మార్చు
 
గ్రంథాలు చంద్రుడిని నీలిరంగు సరస్సులోని తెల్లటి గూస్‌తో పోల్చాయి. [2]

"చంద్ర" అనే పదానికి అక్షరాలా "ప్రకాశవంతమైన, మెరుస్తున్న లేదా మెరిసే" అని అర్ధం. సంస్కృతం, ఇతర భారతీయ భాషలలో " చంద్రుడు " కోసం ఉపయోగించబడుతుంది.[7][8] ఇది అసురుడు, సూర్యవంశ రాజుతో సహా హిందూ పురాణాలలోని అనేక ఇతర వ్యక్తుల పేరు కూడా.[9] ఇది సాధారణ భారతీయ పేరు, ఇంటిపేరు కూడా. సంస్కృతం నుండి ఉద్భవించిన అనేక దక్షిణాసియా భాషలలో పురుష, స్త్రీ పేర్ల వైవిధ్యాలు ఉన్నాయి.

చంద్రుని కొన్ని పర్యాయపదాలలో సోమ (స్వేదన), ఇందు (ప్రకాశవంతమైన డ్రాప్), అత్రిసుత (అత్రి కుమారుడు), శశిన్ లేదా షాచిన్ (కుందేలుచే గుర్తించబడినది), తారాధిప (నక్షత్రాల అధిపతి), నిషాకర (రాత్రి తయారీదారు), నక్షత్రపతి (నక్షత్రానికి అధిపతి), ఓషధిపతి (మూలికలకు అధిపతి), ఉదురాజ్ లేదా ఉడుపతి (నీటి ప్రభువు), కుముదనాథ (తామరల ప్రభువు), ఉడుప (పడవ).[2][6]

సోమ

మార్చు

దేవత కోసం ఉపయోగించే అత్యంత సాధారణ ఇతర పేర్లలో సోమ ఒకటి; కానీ చంద్రుడిని సూచించడానికి పదం మొట్టమొదటి ఉపయోగం పండితుల చర్చకు సంబంధించిన అంశం. కొంతమంది పండితులు సోమ అనే పదాన్ని అప్పుడప్పుడు వేదాలలో చంద్రునికి ఉపయోగించారని పేర్కొన్నారు, మరికొందరు పండితులు అటువంటి వాడుక వేద అనంతర సాహిత్యంలో మాత్రమే ఉద్భవించిందని సూచిస్తున్నారు.[10]

వేదాలలో, సోమ అనే పదాన్ని ప్రధానంగా మత్తు, శక్తినిచ్చే/వైద్యం చేసే మొక్కల పానీయం, దానిని సూచించే దేవత కోసం ఉపయోగిస్తారు.[11][12] వేద అనంతర హిందూ పురాణాలలో, చంద్రుడు, మొక్కతో సంబంధం ఉన్న చంద్ర కోసం సోమాన్ని ఉపయోగిస్తారు.[10][13][14] చంద్రుడు సూర్యునిచే వెలిగించబడ్డాడు, పోషించబడ్డాడని, అమరత్వం దివ్యమైన అమృతం నివసించే చంద్రుడు అని హిందూ గ్రంథాలు పేర్కొంటున్నాయి.[6] పురాణాలలో, సోమాన్ని కొన్నిసార్లు విష్ణువు, శివుడు ( సోమనాథుడు ), యమ, కుబేరులను సూచించడానికి కూడా ఉపయోగిస్తారు.[15] కొన్ని భారతీయ గ్రంథాలలో, సోమ అనేది అప్సర పేరు; ప్రత్యామ్నాయంగా ఇది ఏదైనా ఔషధ సమ్మేళనం, లేదా బియ్యం-నీటి పిండి, లేదా స్వర్గం, ఆకాశం, అలాగే కొన్ని తీర్థయాత్రల పేరు.[15]

భారతీయ ఆధ్యాత్మికతపై అతని ఆసక్తితో ప్రేరణ పొందిన ఆల్డస్ హక్స్లీ వేద ఆచార పానీయం సోమ తర్వాత జనాభాను నియంత్రించడానికి తన నవల బ్రేవ్ న్యూ వరల్డ్‌లో రాష్ట్రం ఉపయోగించే ఔషధానికి పేరు పెట్టారు.

సాహిత్యం

మార్చు
 
2వ-1వ శతాబ్దం బిసిఈ, శుంగ కాలం, పశ్చిమ బెంగాల్‌లో భార్య, పరిచారకుడితో చంద్రుడు చంద్రుడు తన రథంలో ఉండే అవకాశం ఉంది.[16]

సోమ మూలం హిందూ వేద గ్రంథాల నుండి కనుగొనబడింది, ఇక్కడ అతను అదే పేరుతో ఒక మొక్క నుండి తయారు చేయబడిన పానీయం వ్యక్తిత్వం. వేద నాగరికతలో మొక్కకు ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర ఉందని పండితులు పేర్కొంటారు, అందువలన, దేవత దేవతలలో అత్యంత ముఖ్యమైన దేవుళ్ళలో ఒకడు. ఈ వేద గ్రంథాలలో, సోమను మొక్కలు, అడవులకు ప్రభువుగా కీర్తించారు. నదులు, భూమిలకు చెందిన రాజు, దేవతల తండ్రి. ఋగ్వేదంలోని మొత్తం మండలం 9 మొక్క, దేవత రెండూ సోముడికి అంకితం చేయబడింది.[17] వేద గ్రంథాలలో సోముడిని చంద్ర దేవతగా గుర్తించడం పండితుల మధ్య వివాదాస్పద అంశం.[10] విలియం J. విల్కిన్స్ ప్రకారం, "తరువాతి సంవత్సరాలలో సోమ అనే పేరు చంద్రునికి [.....] పెట్టబడింది. ఈ మార్పు ఎలా, ఎందుకు జరిగిందో తెలియదు; కానీ తరువాతి వేద శ్లోకాలలో పరివర్తనకు సంబంధించిన కొన్ని ఆధారాలు ఉన్నాయి.[18]

రామాయణం, మహాభారతం, పురాణాల వంటి పోస్ట్ వేద గ్రంథాలలో, సోమను చంద్ర దేవతగా పేర్కొనబడింది, చంద్రతో సహా అనేక సారాంశాలు ఉన్నాయి.[19][20] ఈ గ్రంథాలలో చాలా వరకు, చంద్రుడు, అతని సోదరులు దత్తాత్రేయ, దుర్వాసులతో పాటు, అత్రి ఋషి, అతని భార్య అనసూయ కుమారులు. దేవీ భాగవత పురాణం చంద్రుడిని సృష్టికర్త బ్రహ్మ అవతారమని పేర్కొంది.[9] కొన్ని గ్రంథాలలో చంద్రుని పుట్టుకకు సంబంధించి వివిధ ఖాతాలు ఉన్నాయి. ఒక వచనం ప్రకారం, అతను ధర్మ కుమారుడు; మరొకరు ప్రభాకర్‌ని తన తండ్రిగా పేర్కొన్నారు.[20] చంద్రుని గురించి అనేక పురాణాలు గ్రంధాలలో చెప్పబడ్డాయి.

 
చంద్ర, బ్రిటిష్ మ్యూజియం, 13వ శతాబ్దం, కోణార్క్

పురాణాల ఒక సంస్కరణలో చంద్ర, తార - నక్షత్ర దేవత, దేవతల గురువు బృహస్పతి భార్య - ఒకరితో ఒకరు ప్రేమలో పడ్డారు. ఆమెను అపహరించి తన రాణిగా చేసుకున్నాడు. బృహస్పతి, అనేక విఫలమైన శాంతి, బెదిరింపుల తరువాత, చంద్రపై యుద్ధం ప్రకటించాడు. దేవతలు తమ గురువు పక్షం వహించగా, బృహస్పతికి శత్రువు, అసురుల గురువు అయిన శుక్రుడు చంద్రుడికి సహాయం చేశాడు. బ్రహ్మ జోక్యంతో యుద్ధం ఆగిపోయింది, గర్భవతి అయిన తార తన భర్తకు తిరిగి వచ్చింది. ఆమె తరువాత బుధ అనే కుమారుడికి జన్మనిచ్చింది, కానీ పిల్లల పితృత్వంపై వివాదం ఉంది; చంద్రుడు, బృహస్పతి ఇద్దరూ తమను తన తండ్రిగా చెప్పుకుంటారు. బ్రహ్మ మరోసారి జోక్యం చేసుకుని తారను ప్రశ్నించాడు, చివరికి చంద్రుడిని బుధుడికి తండ్రిగా నిర్ధారించాడు. బుధుని కుమారుడు చంద్రవంశ రాజవంశాన్ని స్థాపించిన పురూరవుడు.[9][10]

చంద్రుడు ప్రజాపతి దక్షుని 27 మంది కుమార్తెలను వివాహం చేసుకున్నాడు - అశ్విని, భరణి, కృత్తిక, రోహిణి, మృగశిరస్సు, ఆర్ద్ర, పునర్వసు, పుష్య, ఆశ్లేష, మఘ, పూర్వఫల్గుణి , ఉత్తరాఫల్గుణి , హస్త , చిత్ర , విశాఖ, జ్వాతి, , ఉత్తరాషాఢ, శ్రవణం, ధనిష్ట, శతభిష, పూర్వాభాద్రపద, ఉత్తరాభాద్రపద, రేవతి.[9] అవన్నీ చంద్రుని దగ్గర ఉన్న 27 నక్షత్రాలు లేదా నక్షత్రరాశులలో ఒకదానిని సూచిస్తాయి. తన 27 మంది భార్యలలో చంద్రుడు రోహిణిని ఎక్కువగా ప్రేమిస్తాడు, ఆమెతో ఎక్కువ సమయం గడిపాడు. మిగిలిన 26 మంది భార్యలు కలత చెందారు, చంద్రునిపై శాపం పెట్టిన దక్షుడికి ఫిర్యాదు చేశారు.[21]

మరొక పురాణం ప్రకారం, గణేశుడు తన క్రౌంచ (ఒక ష్రూ) పర్వతం మీద ఒక పౌర్ణమి రాత్రి ఆలస్యంగా కుబేరుడు ఇచ్చిన గొప్ప విందు తర్వాత ఇంటికి తిరిగి వస్తున్నాడు. తిరుగు ప్రయాణంలో, ఒక పాము వారి మార్గాన్ని దాటింది. దానిని చూసి భయపడి, అతని పర్వతం ఈ ప్రక్రియలో గణేషుడిని పడగొట్టి పారిపోయింది. నిండుగా నిండిన వినాయకుడు తను తిన్న మోదకులన్నిటినీ వాంతి చేస్తూ పొట్టపై నేలమీద పడ్డాడు. అది గమనించిన చంద్రుడు వినాయకుడిని చూసి నవ్వాడు. గణేశుడు కోపాన్ని కోల్పోయి, అతని దంతాలలో ఒకదానిని విరిచి, నేరుగా చంద్రునిపైకి విసిరి, అతనిని బాధపెట్టాడు. అతను ఇక ఎన్నటికీ క్షేమంగా ఉండకూడదని శపించాడు. కాబట్టి, గణేష్ చతుర్థి నాడు చంద్రుడిని చూడటం నిషేధించబడింది. ఈ పురాణం చంద్రునిపై ఒక పెద్ద బిలం, భూమి నుండి కూడా కనిపించే చీకటి మచ్చతో సహా చంద్రుని క్షీణతకు కారణమవుతుంది.[22]

ఐకానోగ్రఫీ

మార్చు

హిందూ గ్రంధాలలో సోమ ప్రతిమ శాస్త్రం మారుతూ ఉంటుంది. అత్యంత సాధారణమైనది, అతను తెల్లని రంగులో ఉన్న దేవత, చేతిలో గద్ద పట్టుకొని, మూడు చక్రాలు, మూడు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ తెల్లని గుర్రాలు (పది వరకు) ఉన్న రథాన్ని స్వారీ చేస్తాడు.[6]

సోముడు చంద్రుడు-దేవతగా బౌద్ధమతం,[23] జైనమతంలో కూడా కనిపిస్తాడు.[24]

రాశిచక్రం, క్యాలెండర్

మార్చు

సోమ అనేది హిందూ క్యాలెండర్‌లో సోమవార లేదా సోమవారం అనే పదానికి మూలం.[25] గ్రీకో-రోమన్, ఇతర ఇండో-యూరోపియన్ క్యాలెండర్‌లలో "సోమవారం" అనే పదం కూడా చంద్రునికి అంకితం చేయబడింది.[26] సోమము హిందూ రాశిచక్ర వ్యవస్థలో నవగ్రహాలలో భాగం. నవగ్రహ పాత్ర, ప్రాముఖ్యత కాలక్రమేణా వివిధ ప్రభావాలతో అభివృద్ధి చెందింది. చంద్రుడిని, దాని జ్యోతిషశాస్త్ర ప్రాముఖ్యతను దైవీకరించడం వేద కాలం నాటికే జరిగింది, వేదాలలో నమోదు చేయబడింది. భారతదేశంలో నమోదు చేయబడిన జ్యోతిషశాస్త్రపు తొలి రచన వేదాంగ జ్యోతిషం, ఇది 14వ శతాబ్దం బిసిఈలో సంకలనం చేయబడింది. 1000 బిసిఈ చుట్టూ అథర్వవేదంలో చంద్రుడు , శాస్త్రీయ గ్రహాలు ప్రస్తావించబడ్డాయి.

జొరాస్ట్రియన్, హెలెనిస్టిక్ ప్రభావాలతో సహా పశ్చిమ ఆసియా నుండి వచ్చిన అదనపు రచనల ద్వారా నవగ్రహాలు మరింత ముందుకు సాగాయి. యవనజాతకం, లేదా ' యవనుల సైన్స్', పశ్చిమ క్షత్రప రాజు I రుద్రకర్మన్ పాలనలో " యవనేశ్వర " ("గ్రీకుల ప్రభువు") అనే ఇండో-గ్రీకుచే వ్రాయబడింది. నవగ్రహం మరింత అభివృద్ధి చెందుతుంది. శక యుగంలో శక లేదా సిథియన్ ప్రజలతో ముగుస్తుంది. అదనంగా సాకా ప్రజల సహకారం భారతీయ జాతీయ క్యాలెండర్‌కు ఆధారం, దీనిని సాకా క్యాలెండర్ అని కూడా పిలుస్తారు.

హిందూ క్యాలెండర్ అనేది చంద్ర, సౌర చక్రాలను నమోదు చేసే చాంద్రమాన క్యాలెండర్ . నవగ్రహం వలె, ఇది వివిధ రచనల వరుస రచనలతో అభివృద్ధి చేయబడింది.

ఖగోళ శాస్త్రం

మార్చు

హిందూ ఖగోళ గ్రంథాలలో సోమను ఒక గ్రహంగా భావించారు.[27] 5వ శతాబ్దానికి చెందిన ఆర్యభట్ట రచించిన ఆర్యభటియ, లతదేవ రచించిన 6వ శతాబ్దపు రోమక, వరాహమిహిరచే పంచ సిద్ధాంతిక, బ్రహ్మగుప్తునిచే 7వ శతాబ్దపు ఖండఖాద్యక, లల్లా రచించిన 8వ శతాబ్దపు శిష్యధివృద్ధిదా వంటి వివిధ సంస్కృత ఖగోళ గ్రంథాలలో ఇది తరచుగా చర్చించబడుతుంది.[28] సూర్య సిద్ధాంతం వంటి ఇతర గ్రంథాలు 5వ శతాబ్దం, 10వ శతాబ్దాల మధ్య కాలంలో పూర్తయ్యాయని నాటివి వివిధ గ్రహాలపై దేవతా పురాణాలతో తమ అధ్యాయాలను ప్రదర్శిస్తాయి.[28] ఏది ఏమైనప్పటికీ, హిందూ పండితులు దీర్ఘవృత్తాకార కక్ష్యల గురించి తెలుసుకుని, దాని గత, భవిష్యత్తు స్థానాలను గణించడానికి పాఠాలు అధునాతన సూత్రాలను కలిగి ఉన్నాయని వారు చూపిస్తున్నారు:[29]

చంద్రుని రేఖాంశం =  
– సూర్య సిద్ధాంతం II.39.43 [30]
ఇక్కడ m అనేది చంద్రుని సగటు రేఖాంశం, a అనేది అపోజీ వద్ద ఉన్న రేఖాంశం, P అనేది ఆప్సిస్ ఎపిసైకిల్, R=3438'.

చంద్ర దేవాలయాలు

మార్చు

నవగ్రహ ఆలయాలలో పూజలతో పాటు, ఈ క్రింది దేవాలయాలలో కూడా చంద్రుని పూజిస్తారు.(దయచేసి ఈ పాక్షిక జాబితాను విస్తరించేందుకు సహాయం చేయండి)

  • పరిమళ రంగనాథ పెరుమాళ్ ఆలయం: చంద్రుని మందిరంతో కూడిన విష్ణు ఆలయం
  • కైలాసనాథర్ ఆలయం, తింగలూరు: చంద్రునికి సంబంధించిన నవగ్రహ ఆలయం; ప్రధాన దేవత శివుడు
  • చంద్రమౌళీశ్వర ఆలయం, అరిచంద్రపురం: చంద్రుని గుడితో కూడిన శివాలయం
  • తిరువరగుణమంగై పెరుమాళ్ ఆలయం: చంద్రునికి సంబంధించిన నవ తిరుపతి విష్ణు ఆలయం

జనాదరణ పొందిన సంస్కృతిలో

మార్చు

ఆంగ్లంలో మొదటి నవల-నిడివి గల మిస్టరీ కథలలో ఒకటైన ది మూన్‌స్టోన్ (1868)లో చంద్ర ఒక ముఖ్యమైన పాత్ర పోషిస్తాడు. సంస్కృత పదం చంద్రాయణం భారతదేశ చంద్ర కక్ష్యలను సూచించడానికి ఉపయోగించబడుతుంది.

ఇవికూడా చూడండి

మార్చు

మూలాలు

మార్చు
  1. ↑ Vinod ChandraaSrivastava (2008). History of Agriculture in India, Up to C. 1200 A.D. Concept Publishing. p. 557. ISBN 978-81-8069-521-6.
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 Edward Washburn Hopkins 1968, p. 90.
  3. ↑ "Significance of Colors in Astrological Remedies - astrosagar.com". Archived from the original on 21 October 2019. Retrieved 10 June 2018.
  4. ↑ "Jyotsnakali, Jyotsnākālī: 4 definitions". 16 March 2019.
  5. ↑ "Jyotsnakali, Jyotsnākālī: 4 definitions". 16 March 2019.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Dalal 2010a, p. 394.
  7. ↑ Monier-Williams 1872, p. 315.
  8. ↑ Graha Sutras by Ernst Wilhelm, published by Kala Occult Publishers ISBN 0-9709636-4-5 p. 51
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 Mani 1975, p. 171.
  10. ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 Dalal 2010a, p. 393.
  11. ↑ Dalal, Roshen (2010). The Religions of India: A Concise Guide to Nine Major Faiths (in ఇంగ్లీష్). Penguin Books India. ISBN 978-0-14-341517-6.
  12. ↑ Stevenson, Jay (2000). The Complete Idiot's Guide to Eastern Philosophy. Indianapolis: Alpha Books. pp. 46. ISBN 9780028638201.
  13. ↑ Nirukta, Chapter 11, Part 3.
  14. ↑ RgVeda 9.1.1, Samaveda 1
  15. ↑ 15.0 15.1 Monier Monier-Williams (1872). A Sanskrit-English Dictionary. Oxford University Press (Reprint: 2001). p. 1137.
  16. ↑ "Metropolitan Museum of Art". www.metmuseum.org.
  17. ↑ Stephanie Jamison 2015, p. 80.
  18. ↑ Wilkins 1913, p. 73.
  19. ↑ Jones & Ryan 2006, p. 104.
  20. ↑ 20.0 20.1 Dowson 1870, p. 301.
  21. ↑ Dalal 2010, p. 393.
  22. ↑ Usha, K R. "Why Ganesha has a Broken Tusk or Why the Moon has a Crater". The University of Iowa. Retrieved 30 June 2017.
  23. ↑ John C. Huntington; Dina Bangdel (2003). The Circle of Bliss: Buddhist Meditational Art. Serindia. p. 76. ISBN 978-1-932476-01-9.
  24. ↑ R. T. Vyas; Umakant Premanand Shah (1995). Studies in Jaina Art and Iconography. Abhinav Publications. p. 23. ISBN 978-81-7017-316-8.
  25. ↑ Dalal 2010a, p. 89.
  26. ↑ Lionel D. Barnett (1994). Antiquities of India: An Account of the History and Culture of Ancient Hindustan. Asian Educational Services. pp. 188–192 with footnotes. ISBN 978-81-206-0530-5.
  27. ↑ Aryabhatta; H. Kern (Editor, Commentary) (1973). The Aryabhatiya. Brill Archive. p. xx. {{cite book}}: |last2= has generic name (help)
  28. ↑ 28.0 28.1 Ebenezer Burgess (1989). P Ganguly, P Sengupta (ed.). Sûrya-Siddhânta: A Text-book of Hindu Astronomy. Motilal Banarsidass (Reprint), Original: Yale University Press, American Oriental Society. pp. vii–xi. ISBN 978-81-208-0612-2.
  29. ↑ Ebenezer Burgess (1989). P Ganguly, P Sengupta (ed.). Sûrya-Siddhânta: A Text-book of Hindu Astronomy. Motilal Banarsidass (Reprint), Original: Yale University Press, American Oriental Society. pp. xx. ISBN 978-81-208-0612-2.
  30. ↑ Ebenezer Burgess (1989). P Ganguly, P Sengupta (ed.). Sûrya-Siddhânta: A Text-book of Hindu Astronomy. Motilal Banarsidass (Reprint), Original: Yale University Press, American Oriental Society. pp. xx. ISBN 978-81-208-0612-2.

బాహ్య లింకులు

మార్చు
  •   Media related to Chandra at Wikimedia Commons
"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=చంద్రదేవుడు&oldid=4335649" నుండి వెలికితీశారు