నగరపాలక సంస్థ

మునిసిపల్ కార్పొరేషన్, నగరపాలక సంస్థ, సిటీ కార్పొరేషన్, మహానగర్ పాలిక, మహానగర్ నిగం లేదా, నగర్ నిగం లేదా నగర్ సభ అనేవి, భారతదేశంలో ఒక స్థానిక ప్రభుత్వం వర్గానికి చెందిన సంస్థ.ఇది ఒక మిలియన్ కంటే ఎక్కువ జనాభా ఉన్న పట్టణ ప్రాంతాల పరిపాలనను నిర్వహిస్తుంది. భారతదేశంలోని వివిధ నగరాల్లో పెరుగుతున్న జనాభా, పట్టణీకరణకు స్థానిక పాలకమండలి అవసరం అనే భావనతో ఏర్పడ్డాయి. ఆరోగ్య సంరక్షణ, విద్యాసంస్థల నిర్వహణ , గృహనిర్మాణం, రవాణావంటి అవసరమైన సమాజ సేవలను అందించడానికి ఇది పని చేస్తుంది.74 వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం, పట్టణ స్థానిక సంస్థల ప్రభుత్వాలకు సంబంధించిన నిబంధనలను ఖరారు చేసింది.^[1]

హైదరాబాద్ మహానగరపాలక సంస్థ ప్రధాన కార్యాలయం

మునిసిపల్ కార్పొరేషన్లకు ఇతర పేర్లుసవరించు

మునిసిపల్ కార్పొరేషన్లను భారతదేశంలోని రాష్ట్రాల్లో (ప్రాంతీయ భాషా వైవిధ్యాల కారణంగా) వేర్వేరు పేర్లతో కలిగి ఉన్నాయి. వీటిన్నింటినీ ఆంగ్లంలో "మునిసిపల్ కార్పొరేషన్" గా అనువదించబడ్డాయి. ఈ పేర్లలో 'నగర్ నిగం' అనే పదంతో కొత్త డిల్లీ, ఉత్తరప్రదేశ్, ఉత్తరాఖండ్, బీహార్, రాజస్థాన్, హర్యానాలో రాష్ట్రాలలో పిలుస్తారు.గుజరాత్, గోవా, కర్ణాటక, మహారాష్ట్రలలో 'మహానగర్ పాలిక' అని అంటారు.పౌర నిగం అని అస్సాం, పశ్చిమ బెంగాల్‌ రాష్ట్రాలలో వాడతారు. 'పుర పరిషత్' అని త్రిపుర రాష్ట్రంలో అంటారు. 'నగర్ పాలక నిగమ్' అని మధ్యప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో వాడతారు.రెండు తెలుగు రాష్ట్రాలైన ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాలలో 'నగరపాలక సంస్థ' అని వ్యవహరిస్తారు.కేరళ రాష్ట్రంలో 'నగర సభ' అని, తమిళనాడులో మహానగరాచ్చి (Maanagaraatchi ) అని వాడతారు. వడోదర మునిసిపల్ కార్పొరేషన్‌ను సాధారణంగా "వడోదర మహానగర్ సేవా సదన్" అని పిలుస్తారు.ఈ పట్టణ సంస్థల వివరణాత్మక నిర్మాణం, రాష్ట్ర శాసనసభలు ఆమోదించిన చట్టాల ప్రకారం ఆయా రాష్ట్రాలకు వేరువేరుగా ఉంటుంది. అయితే ప్రాథమిక నిర్మాణం, పనితీరు దాదాపుగా అన్ని రాష్ట్రాలకు ఒకే విధంగా ఉంటుంది.

పరిపాలనా నిర్మాణ విధానంసవరించు

భారతదేశం పరిపాలనా నిర్మాణం వివరం తెలిపే చార్టు.

మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ చేత నిర్వహించబడే ప్రాంతాన్ని మునిసిపల్ ఏరియా అంటారు. ప్రతి మునిసిపల్ ప్రాంతాన్ని వార్డులుగా పిలువబడే ప్రాదేశిక నియోజకవర్గాలుగా విభజించబడినవి. మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ వార్డుల కమిటీతో రూపొందించబడింది. ప్రతి వార్డుకు వార్డుల కమిటీలో ఒక సీటు ఉంటుంది. ఐదేళ్ల కాలానికి వయోజన ఫ్రాంచైజీ ఆధారంగా సభ్యులను వార్డుల కమిటీకి ఎన్నుకుంటారు. ఈ సభ్యులను కార్పొరేటర్లు అంటారు. మునిసిపల్ కార్పోరేషన్ ప్రాంతంలోని వార్డుల సంఖ్య నగర జనాభా ప్రకారం నిర్ణయించబడుతుంది. కొన్నిసీట్లు షెడ్యూల్డ్ కులాలు, షెడ్యూల్డ్ తెగలు, వెనుకబడిన తరగతుల చెందిన వార్కి, అలాగే మహిళలకు ప్రత్యేకంగా కేటాయించబడ్డాయి.^[1]

వార్డుల కమిటీలతో పాటు పట్టణ స్థానిక పాలన విధులను నిర్వహించడానికి అదనపు కమిటీలను ఏర్పాటు చేయడానికి ఒక రాష్ట్రం ఎంచుకోవచ్చు. వార్డుల నుండి ఎన్నుకోబడిన కౌన్సిలర్లతో పాటు, మునిసిపల్ పరిపాలనలో ప్రత్యేక జ్ఞానం లేదా అనుభవం ఉన్న వ్యక్తుల ప్రాతినిధ్యం, పూర్తిగా లేదా పాక్షికంగా మునిసిపల్ ప్రాంతాన్ని కలిగి ఉన్న నియోజకవర్గాలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న ఎంపీలు లేదా ఎమ్మెల్యేలకు ప్రాతినిధ్యం వహించడానికి ఒక రాష్ట్ర శాసనసభ ఎంచుకోవచ్చు, లేదా రాష్ట్రం ఏర్పాటు చేసిన అదనపు కమిటీల కమిషనర్లు. ఒక రాష్ట్ర శాసనసభ మొదటి వర్గానికి చెందిన వ్యక్తిని వార్డుల కమిటీకి నియమిస్తే, ఆవ్యక్తికి మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ సమావేశాలలో ఓటు హక్కు ఉండదు.ఎంపీలు, ఎమ్మెల్యేలు, సమావేశాలలో ఓటు హక్కు ఉంటుంది.^[1]

అతిపెద్ద సంస్థలు భారతదేశంలోని ఏడు మెట్రోపాలిటన్ నగరాల్లో ఉన్నాయి. డిల్లీ, ముంబై, కోల్‌కతా, చెన్నై, బెంగళూరు, హైదరాబాద్, పూణే. ముంబై నగరానికి చెందిన బృహన్ ముంబై మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ (బిఎంసి) భారతదేశంలో అత్యంత ధనిక మునిసిపల్ కార్పొరేషన్.^[2]^[3]

పరిపాలనసవరించు

నగర మేయర్ మునిసిపల్ కార్పోరేషన్ కు అధిపతి, కానీ భారతదేశంలోని చాలా రాష్ట్రాలు , భూభాగాల్లో ఎగ్జిక్యూటివ్ అధికారాలు మున్సిపల్ కమిషనర్‌లలో ఉన్నందున ఈ పాత్ర చాలావరకు ఆచారబద్ధంగా ఉంది. మేయర్ కార్యాలయం కార్పోరేషన్ సమావేశానికి అధ్యక్షత వహించే క్రియాత్మక పాత్రను, నగరం మొదటి పౌరుడిగా ఉండటానికి సంబంధించిన ఉత్సవ పాత్రను మిళితం చేస్తుంది. 1888 సవరించిన మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ చట్టం ప్రకారం, మేయర్ చేత డిప్యూటీ మేయర్‌ను నియమిస్తారు. మేయర్, డిప్యూటీ మేయర్ పదవీకాలం ఐదేళ్లు. అయితే, ఏడు రాష్ట్రాల్లో; బీహార్, ఛత్తీస్‌గడ్, జార్ఖండ్, మధ్యప్రదేశ్, ఒడిశా, ఉత్తర ప్రదేశ్, ఉత్తరాఖండ్ మేయర్లు నేరుగా ప్రజలచే ఎన్నుకోబడతారు. తద్వారా మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ల కార్యనిర్వాహక అధికారాలను కలిగి ఉంటారు. మేయర్, కౌన్సిలర్ల సమన్వయంతో కార్పొరేషన్ ప్రణాళిక, అభివృద్ధికి సంబంధించిన అన్ని కార్యక్రమాల అమలును ఎగ్జిక్యూటివ్ అధికారులు (కమీషనర్లు) పర్యవేక్షిస్తారు.

నగరపాలక సంస్థ విధులుసవరించు

బెంగళూరులోని మునిసిపల్ కార్పొరేషన్ భవనం

రాజ్యాంగంలోని పన్నెండవ షెడ్యూల్ మునిసిపల్ కార్పొరేషన్లు బాధ్యత వహించే విషయాలను జాబితా చేస్తుంది. పన్నెండవ షెడ్యూల్‌లో జాబితా చేయబడిన విషయాలకు సంబంధించి విధులు నిర్వహించడానికి, పథకాలను అమలు చేయడానికి కార్పోరేషన్లకు అప్పగించవచ్చు.^[1]

పట్టణ ప్రణాళికతో సహా పట్టణ ప్రణాళిక.
భూ వినియోగం, భవనాల నిర్మాణ నియంత్రణ.
ఆర్థిక, సామాజిక అభివృద్ధికి ప్రణాళిక
దేశీయ, పారిశ్రామిక, వాణిజ్య ప్రయోజనాల కోసం నీటి సరఫరా.
ప్రజారోగ్యం, పారిశుద్ధ్య సంరక్షణ, ఘన వ్యర్థ పదార్థాల నిర్వహణ.
అగ్నిమాపక సేవలు.
పట్టణ అటవీ, పర్యావరణ పరిరక్షణ, పర్యావరణ అంశాలను ప్రోత్సహించడం.
వికలాంగులు, మానసిక వికలాంగులతో సహా సమాజంలోని బలహీన వర్గాల ప్రయోజనాలను పరిరక్షించడం.
మురికివాడల మెరుగుదల, నవీకరణ.
పట్టణ పేదరిక నిర్మూలన.
పట్టణ సౌకర్యాలు, పార్కులు, తోటలు, ఆట స్థలాలు వంటి సౌకర్యాలు కల్పించడం.
సాంస్కృతిక, విద్యా, సౌందర్య అంశాల ప్రచారం.
ఖననం, శ్మశాన వాటికలు; దహన సంస్కారాలు, దహన మైదానాలు, విద్యుత్ దహన సంస్కారాలు.
పశువుల, జంతువులపై క్రూరత్వాన్ని నివారించడం.
జననాలు, మరణాల నమోదుతో సహా కీలక గణాంకాలు.
వీధి దీపాలు, పార్కింగ్ స్థలాలు, బస్ స్టాపు లాంటి ప్రజా సౌకర్యాలతో సహా అన్ని ప్రజా సౌకర్యాలు.
స్లాటర్ ఇళ్ళు, తోళ్ళ శుద్ధి కర్మాగారాలు యొక్క నియంత్రణ ^[1]

ఆదాయ వనరులుసవరించు

పట్టణ, నివాసితులు చెల్లించే నీరు, ఇళ్ళు, మార్కెట్లు, వాహనాలపై పన్నులు (వాణిజ్యపరంగా మాత్రమే) రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, కేంద్ర ప్రభుత్వం నుండి మ్యాచింగ్ గ్రాంటులు ద్వారా ఆదాయం సమకూరుతుంది.