భారత ఉపరాష్ట్రపతి
ఉప రాష్ట్రపతి భారత ప్రభుత్వంలో రెండో అత్యున్నత స్థానం. భారత రాజ్యాంగం లోని 63వ అధికరణంలో ఉప రాష్ట్రపతి పదవి గురించిన ప్రస్తావన ఉంది.[2] ఈ పదవికి సంబంధించి భారత్‌కు ఒక ప్రత్యేకత ఉంది. ప్రపంచం లోని మరే పెద్ద పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యంలోను లేని అంశం ఇది. పెద్ద ప్రజాస్వామ్యాలలో, అమెరికాలో మాత్రమే ఈ పదవి ఉంది. అయితే భారత్, అమెరికాలలో ప్రజాస్వామ్య విధానాలు వేరు (భారత్‌లో పార్లమెంటరీ ప్రజాస్వామ్యం, అమెరికాలో అధ్యక ప్రజాస్వామ్య పద్ధతి ఉన్నాయి) కనుక ఉప రాష్ట్రపతి విధులకు, అమెరికా ఉపాధ్యక్షుడి విధులకు చాలా తేడా ఉంది. ఉప రాష్ట్రపతి కార్యాలయం ఆర్టికల్ 63 ప్రకారం భారత ఉపరాష్ట్రపతి దేశంలో రెండవ అత్యున్నత రాజ్యాంగ పదవి. అతను ఐదేళ్ల పదవీకాలం పాటు సేవలందిస్తాడు, అయితే పదవీకాలం ముగిసినప్పటికీ, వారసుడు పదవీ బాధ్యతలు స్వీకరించే వరకు పదవిలో కొనసాగవచ్చు.
| భారతప్రభుత్వం ఉపాధ్యక్షుడు
భారత్ గణరాజ్య ఉపరాష్ట్రపతి | |
|---|---|
 | |
 | |
| విధం | ది హానరబుల్ (formal) మిస్టర్ వైస్ ప్రెసిడెంట్ (informal) ఎక్సెలెన్సీ (దౌత్యపరమైన ఉత్తరప్రత్యుత్తరాలలో) |
| స్థితి | ప్రాధాన్యత క్రమంలో రెండవది |
| Abbreviation | VP |
| అధికారిక నివాసం | వైస్ ప్రెసిడెంట్ హౌస్, న్యూ ఢిల్లీ, ఢిల్లీ, |
| నియామకం | ఎలక్టోరల్ కాలేజ్ ఆఫ్ ఇండియా |
| కాలవ్యవధి | ఐదు సంవత్సరాలు పునరుద్ధరించదగినది |
| స్థిరమైన పరికరం | భారత రాజ్యాంగం (ఆర్టికల్ 63) |
| ప్రారంభ హోల్డర్ | సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్(1952–1962) |
| నిర్మాణం | 13 మే 1952 |
| జీతం | ₹4,00,000 (US$5,000) per month[1] |
| భారతదేశం |
ఈ వ్యాసం భారతదేశం రాజకీయాలు, ప్రభుత్వంలో ఒక భాగం. |
|
|
|
|
|
భారత ఉపరాష్ట్రపతి పదవిలో ఖాళీ ఏర్పడినప్పుడు, అతని పదవీకాలం ముగిసేలోపు లేదా ఉపరాష్ట్రపతి భారత రాష్ట్రపతిగా వ్యవహరించినప్పుడు, ఉపరాష్ట్రపతి విధులను ఎవరు నిర్వర్తిస్తారు అనే దానిపై రాజ్యాంగం మౌనంగా ఉంది. రాజ్యాంగంలోని ఏకైక నిబంధన ఏమిటంటే, రాష్ట్ర మండలి (రాజ్యసభ) ఛైర్‌పర్సన్‌గా ఉపరాష్ట్రపతి విధికి సంబంధించి, అటువంటి ఖాళీ సమయంలో, రాజ్యసభ డిప్యూటీ చైర్‌పర్సన్ లేదా ఏదైనా భారత రాష్ట్రపతిచే అధికారం పొందిన ఇతర రాజ్యసభ సభ్యుడు. భారత రాష్ట్రపతికి తన రాజీనామాను సమర్పించడం ద్వారా ఉపరాష్ట్రపతి తన పదవికి రాజీనామా చేయవచ్చు. రాజీనామా ఆమోదించబడిన రోజు నుండి అమలులోకి వస్తుంది. కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్స్ (రాజ్యసభ) తీర్మానం ద్వారా ఉపాధ్యక్షుడిని పదవి నుండి తొలగించవచ్చు, ఆ సమయంలో దాని మెజారిటీ సభ్యులచే ఆమోదించబడింది, హౌస్ ఆఫ్ ది పీపుల్ (లోక్సభ) ఆమోదించింది. కనీసం 14 రోజుల పాటు అటువంటి ఉద్దేశం గురించి నోటీసు ఇచ్చిన తర్వాత మాత్రమే ఈ ప్రయోజనం కోసం తీర్మానాన్ని తరలించవచ్చు.
రాజ్యసభ ఆర్టికల్ 64 చైర్‌పర్సన్* (ఎక్స్- అఫీషియో)గా ఉపరాష్ట్రపతి. అతను ఉపాధ్యక్షుడు కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్స్ (రాజ్యసభ) ఎక్స్-అఫీషియో చైర్‌పర్సన్, లాభదాయకమైన ఇతర కార్యాలయాలను కలిగి ఉండడు. ఉపరాష్ట్రపతి రాష్ట్రపతి విధులను నిర్వర్తించిన లేదా నిర్వర్తించిన ఏ కాలంలోనైనా, అతను కౌన్సిల్ ఆఫ్ స్టేట్స్ (రాజ్యసభ) ఛైర్‌పర్సన్ కార్యాలయ విధులను నిర్వర్తించడు, ఎటువంటి జీతం లేదా భత్యాలకు అర్హత కలిగి ఉండడు. ఛైర్‌పర్సన్, రాజ్యసభకు చెల్లించాలి.
ఆర్టికల్ 65 ప్రకారం ఉపాధ్యక్షుడు తాత్కాలిక అధ్యక్షుడిగా కొనసాగవచు. వైస్ ప్రెసిడెంట్, మరణం, రాజీనామా లేదా తొలగింపు లేదా ఇతర కారణాల వల్ల రాష్ట్రపతి కార్యాలయంలో సాధారణం ఖాళీగా ఉన్న సమయంలో, ఆచరణ సాధ్యమైన వెంటనే కొత్త అధ్యక్షుడిని ఎన్నుకునే వరకు, ఏ సందర్భంలో నైనా, ఆరు నెలల తర్వాత ఖాళీ ఏర్పడిన తేది. గైర్హాజరు, అనారోగ్యం లేదా మరేదైనా కారణాల వల్ల రాష్ట్రపతి తన విధులను నిర్వర్తించలేనప్పుడు, రాష్ట్రపతి తిరిగి పదవిని ప్రారంభించే వరకు ఉప రాష్ట్రపతి ఆ విధులను నిర్వర్తిస్తారు. ఈ కాలంలో, ఉపాధ్యక్షుడు రాష్ట్రపతికి సంబంధించిన అన్ని అధికారాలు, మినహాయింపులు, అధికారాలను కలిగి ఉంటాడు, రాష్ట్రపతికి చెల్లించవలసిన పారితోషికాలు, భత్యాలను అందుకుంటారు.
ప్రస్తుత ఉప రాష్ట్రపతి
మార్చుభారతీయ జనతా పార్టీకి చెందిన జగదీప్ ధంఖర్ ప్రస్తుత ఉపాధ్యక్షుడుగా 2022 ఆగస్ఠు 11 నుండి అధికారంలో కొనసాగుచున్నారు. 2022 భారత ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికలలో, భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ అభ్యర్థి మార్గరెట్ అల్వాను ఓడించిన తర్వాత భారత ఉపరాష్ట్రపతి పదవికి ఎంపికయ్యాడు.[3]
అర్హతలు
మార్చుఉప రాష్ట్రపతి పదవికి ఎన్నిక కావడానికి కింది అర్హతలు ఉండాలి.
- భారత పౌరుడై ఉండాలి.
- 35 సంవత్సరాలు లేదా ఆ పైబడి వయసు ఉండాలి.
- రాజ్యసభ సభ్యుడయేందుకు అవసరమైన అర్హతలు కలిగి ఉండాలి.
- అభ్యర్థి కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలలో లేదా వటి నియంత్రణ కలిగిన సంస్థలలో ఆదాయం వచ్చే పదవిలో ఉండరాదు.
ఎన్నిక విధానం, కాలపరిమితి
మార్చుఒకే బదిలీ ఓటు ద్వారా దామాషా ప్రాతినిధ్య వ్యవస్థకు అనుగుణంగా, పార్లమెంటు ఉభయ సభల సభ్యులతో కూడిన ఎలక్టోరల్ కాలేజీ ద్వారా వైస్-ప్రెసిడెంట్ ఎన్నుకోబడతారు అలాంటి ఎన్నికల్లో ఓటింగ్ రహస్య బ్యాలెట్ ద్వారా జరుగుతుంది. ఉపరాష్ట్రపతి పదవికి ఒక వ్యక్తిని ఎన్నుకునే ఎలక్టోరల్ కాలేజీలో పార్లమెంటు ఉభయ సభల సభ్యులందరూ ఉంటారు*. ఉపరాష్ట్రపతి ఏ రాష్ట్రానికి చెందిన హౌస్ ఆఫ్ పార్లమెంట్ లేదా లెజిస్లేచర్ హౌస్‌లో సభ్యుడు కాదు. ఏదైనా రాష్ట్రానికి చెందిన పార్లమెంటు సభ లేదా శాసన సభ సభ్యుడు ఉపరాష్ట్రపతిగా ఎన్నికైనట్లయితే, అతను/ఆమె ఉపరాష్ట్రపతిగా తన కార్యాలయంలోకి ప్రవేశించిన తేదీన ఆ సభలో తన సీటును ఖాళీ చేసినట్లుగా పరిగణించబడుతుంది.
భారతదేశ పౌరుడు కానప్పుడు 35 సంవత్సరాల వయస్సును పూర్తి చెయనప్పుడు. ఉపరాష్ట్రపతిగా అర్హుడు కారు. ఒక వ్యక్తి భారత ప్రభుత్వం లేదా రాష్ట్ర ప్రభుత్వం లేదా ఏదైనా అధీనంలో ఉన్న స్థానిక అధికారం కింద ఏదైనా లాభదాయకమైన కార్యాలయాన్ని కలిగి ఉంటే కూడా అతను అర్హత పొందడు. ఉపాధ్యక్షుని పదవీకాలం ముగియడం వల్ల ఏర్పడిన ఖాళీని భర్తీ చేయడానికి ఎన్నికలు పదవీకాలం ముగియడానికి ముందే పూర్తవుతాయి. మరణం, రాజీనామా లేదా తొలగింపు లేదా ఇతర కారణాల వల్ల ఖాళీ ఏర్పడితే, ఆ ఖాళీని భర్తీ చేయడానికి ఎన్నికలు సంభవించిన తర్వాత వీలైనంత త్వరగా నిర్వహించబడతాయి**. అలా ఎన్నుకోబడిన వ్యక్తి పదవిలో ప్రవేశించిన తేదీ నుండి 5 సంవత్సరాల పూర్తి కాలానికి పదవిలో కొనసాగడానికి అర్హులు.
ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికల పర్యవేక్షణ
మార్చుఉపరాష్ట్రపతి పదవికి ఎన్నికలను భారత ఎన్నికల సంఘం నిర్వహిస్తుంది.ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికకు సంబంధించిన ముఖ్యమైన నిబంధనలు చూస్తె వైస్ ప్రెసిడెంట్ పదవీకాలం ముగిసిన 60 రోజులలోపు తదుపరి ఉపాధ్యక్షుడి ఎన్నిక జరగాలి. ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికలను నిర్వహించడానికి సాధారణంగా నియమించబడిన రిటర్నింగ్ అధికారి రొటేషన్ ద్వారా పార్లమెంటులోని ఏ సభకైనా సెక్రటరీ జనరల్‌గా ఉంటారు. రిటర్నింగ్ అధికారి సూచించిన ఫారమ్‌లో ఉద్దేశించిన ఎన్నికల పబ్లిక్ నోటీసును జారీ చేస్తారు, అభ్యర్థుల నామినేషన్‌ను ఆహ్వానిస్తారు, నామినేషన్ పత్రాలను బట్వాడా చేయాల్సిన స్థలాన్ని పేర్కొంటారు. ఉపరాష్ట్రపతిగా ఎన్నిక కావడానికి, పోటీ చేయాలనుకున్న వ్యక్తికి కనీసం 20 మంది ఎంపీలు ప్రతిపాదకులుగా, కనీసం 20 మంది ఎంపీలు ద్వితీయార్థులుగా నామినేట్ చేయబడాలి. నామినేషన్ పత్రాలను రిటర్నింగ్ అధికారికి స్థలంలో, పబ్లిక్ నోటీసులో పేర్కొన్న సమయం, తేదీ వరకు సమర్పించాలి. గరిష్ఠంగా 4 నామినేషన్ పత్రాలను రిటర్నింగ్ అధికారికి సమర్పించవచ్చు లేదా ఆమోదించవచ్చు. ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నిక కావాలనుకునే అభ్యర్థి రూ.15,000/- సెక్యూరిటీ డిపాజిట్ చేయాలి. అభ్యర్థి తన తరపున దాఖలు చేసిన నామినేషన్ పత్రాల సంఖ్యతో సంబంధం లేకుండా డిపాజిట్ చేయాల్సిన మొత్తం ఇది మాత్రమే. నామినేషన్ పత్రాలు అభ్యర్థి, అతని ప్రపోజర్ లేదా సెకండరు, సక్రమంగా అధికారం పొందిన మరేదైనా వ్యక్తి సమక్షంలో రిటర్నింగ్ అధికారి ద్వారా నిర్ధిష్ట తేదీలో పరిశీలించబడతాయి. ఏ అభ్యర్థి అయినా తన అభ్యర్థిత్వాన్ని వ్రాతపూర్వకంగా ఒక నోటీసు ద్వారా రిటర్నింగ్ అధికారికి నిర్దేశించిన సమయంలో ఉపసంహరించుకోవచ్చు. ఎన్నికలలో ఒక ఎలక్టర్‌కు అభ్యర్థులకు ఉన్నన్ని ప్రాధాన్యతలు ఉంటాయి. తన ఓటు వేయడానికి, ఒక ఎలెక్టర్ తన బ్యాలెట్ పేపర్‌లో తన మొదటి ప్రాధాన్యతగా ఎంచుకున్న అభ్యర్థి పేరుకు ఎదురుగా ఉన్న స్థలంలో ఫిగర్ 1ని నమోదు చేయాలి, అదనంగా, అతను/ఆమె కోరుకున్నన్ని తదుపరి ప్రాధాన్యతలను నమోదు చేయవచ్చు. తన బ్యాలెట్ పేపర్‌పై ఇతర అభ్యర్థుల పేర్లకు ఎదురుగా ఉన్న స్థలంలో 2,3,4, తదితర బొమ్మలను నమోదు చేయడం ద్వారా. ఓట్లను భారతీయ సంఖ్యల అంతర్జాతీయ రూపంలో లేదా రోమన్ రూపంలో లేదా ఏదైనా భారతీయ భాష రూపంలో నమోదు చేయాలి కానీ పదాలలో సూచించకూడదు. ప్రతి బ్యాలెట్ పేపర్ ఒక్కో కౌంట్ వద్ద ఒక ఓటును సూచిస్తుంది. ఓట్ల లెక్కింపు ప్రక్రియ క్రింది దశలను కలిగి ఉంటుంది: మొదటి లేదా ఏదైనా తదుపరి గణన ముగింపులో, ఏదైనా అభ్యర్థికి క్రెడిట్ చేయబడిన మొత్తం ఓట్ల సంఖ్య కోటాకు సమానంగా లేదా అంతకంటే ఎక్కువ ఉంటే, ఆ అభ్యర్థి ఎన్నికైనట్లు ప్రకటించబడతారు. ఏదైనా లెక్కింపు ముగింపులో, ఏ అభ్యర్థి ఎన్నికైనట్లు ప్రకటించబడకపోతే; వేదిక వరకు అత్యల్ప సంఖ్యలో ఓట్లతో క్రెడిట్ చేయబడిన అభ్యర్థి పోల్ నుండి మినహాయించబడతారు, అతని బ్యాలెట్ పత్రాలన్నీ మళ్లీ ఒకదాని తర్వాత ఒకటిగా, వాటిపై గుర్తు పెట్టబడిన రెండవ ప్రాధాన్యతను సూచిస్తూ, వాటిని పరిశీలించబడతాయి. రెండవ లెక్కింపు ముగింపులో కూడా, ఏ అభ్యర్థి ఎన్నికైనట్లు ప్రకటించినట్లయితే, ఈ దశ వరకు పోల్‌లో ఇప్పుడు అత్యల్పంగా ఉన్న అభ్యర్థిని మినహాయించడం ద్వారా కౌంటింగ్ ఇంకా ముందుకు సాగుతుంది. రెండవ లెక్కింపు సమయంలో అతను అందుకున్న బ్యాలెట్ పత్రాలతో సహా అతని అన్ని బ్యాలెట్ పత్రాలు, వాటిలో ప్రతిదానిపై గుర్తించబడిన 'తదుపరి అందుబాటులో ఉన్న ప్రాధాన్యత' సూచనతో మళ్లీ పరిశీలించబడతాయి. మొదటి కౌంట్‌లో అతనికి వచ్చిన బ్యాలెట్ పేపర్‌పై, కొనసాగుతున్న అభ్యర్థులలో ఎవరికైనా రెండవ ప్రాధాన్యత గుర్తించబడితే, అది ఆ అభ్యర్థికి బదిలీ చేయబడుతుంది. అదేవిధంగా, పోల్‌లో అత్యల్పంగా ఉన్న అభ్యర్థులను మినహాయించే ఈ ప్రక్రియ కొనసాగుతున్న అభ్యర్థుల్లో ఒకరు కోటాను చేరుకునే వరకు పునరావృతమవుతుంది. ఎన్నికలు నిర్వహించి ఓట్లను లెక్కించిన తర్వాత, రిటర్నింగ్ అధికారి ఎన్నికల ఫలితాలను ప్రకటిస్తారు. ఆ తర్వాత, అతను ఫలితాలను కేంద్ర ప్రభుత్వానికి (లా, జస్టిస్ మంత్రిత్వ శాఖ), భారత ఎన్నికల కమిషన్‌కు నివేదిస్తాడు, కేంద్ర ప్రభుత్వం ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికైన వ్యక్తి పేరును అధికారిక గెజిట్‌లో ప్రచురిస్తుంది.
ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికకు సంబంధించిన అంశాలు
మార్చు1. ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికకు సంబంధించి ఉత్పన్నమయ్యే అన్ని సందేహాలు వివాదాలు భారతదేశ అత్యున్నత న్యాయస్థానం ద్వారా విచారించబడతాయి, తుది నిర్ణయం తీసుకుంటాయి.
2. ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికను సవాలు చేస్తూ దాఖలైన పిటిషన్‌ను భారత సర్వోన్నత న్యాయస్థానంలోని ఐదుగురు న్యాయమూర్తుల బెంచ్ విచారిస్తుంది.
3. పిటీషనర్ తప్పనిసరిగా రూ. 20,000/- సెక్యూరిటీ డిపాజిట్‌తో పాటు ఉండాలి.
ప్రమాణ వచనం
మార్చు"చట్టం ద్వారా స్థాపించబడిన భారత రాజ్యాంగాన్ని గంభీరంగా ధృవీకరిస్తానని , నేను ప్రవేశించబోయే బాధ్యతను నిజాయితీగా నిర్వర్తిస్తానని నేను, ________ దేవుని పేరు మీద ప్రమాణం చేస్తున్నాను." అని పెర్కొంటారు. ఉప రాష్ట్రపతి పదవీకాలం ముగిసే లోపు తదుపరి ఉప రాష్ట్రపతి ఎన్నిక పూర్తి అయిపోవాలి. ఒకవేళ ఉప రాష్ట్రపతి పదవి అర్ధంతరంగా ఖాళీ అయితే (మరణం, రాజీనామా, తొలగింపు మొదలైన వాటి వలన) తదుపరి ఉప రాష్ట్రపతి కొరకు ఎన్నిక వీలయినంత త్వరగా జరగాలి. అప్పుడు ఎన్నికయ్యే వ్యక్తి ఐదేళ్ళ పూర్తి కాలం అధికారంలో ఉంటారు.
విధులు, అధికారాలు
మార్చుఉప రాష్ట్రపతి రెండు ప్రముఖమైన విధులు నిర్వర్తిస్తారు. కార్య నిర్వాహక వ్యవస్థకు సంబంధించి, ఉప రాష్ట్రపతిగా బాధ్యతలు నిర్వర్తిస్తూనే, శాసన వ్యవస్థకు సంబంధించి, రాజ్యసభ ఉపాధ్యక్ష బాధ్యతలు కూడా నిర్వర్తిస్తారు. మరణం, రాజీనామా, అభిశంసన వంటి కారణాల వలన రాష్ట్రపతి పదవి ఖాళీ అయినపుడు, ఉప రాష్ట్రపతి, రాష్ట్రపతి విధులు నిర్వర్తిస్తారు. అనారోగ్య కారణాల వలన రాష్ట్రపతి విధులు నిర్వర్తించలేని పరిస్థితిలో, ఉప రాష్ట్రపతి ఈ విధులు చేపడతారు. రాష్ట్రపతి విధులు నిర్వర్తించే సమయంలో, ఆ పదవికి లభించే అన్ని అధికారాలు, సౌకర్యాలు, వేతనం మొదలైనవన్నీ ఉప రాష్ట్రపతికి లభిస్తాయి. రాజ్యసభ అధ్యక్షుడిగా సభా కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తారు. దీనికి డిప్యూటీ ఛైర్మను సహకరిస్తారు.
జీతం, పింఛను
మార్చుఆ హోదాలో భారత ఉపరాష్ట్రపతి జీతానికి ఎలాంటి నిబంధన లేదు. రాజ్యసభ ఎక్స్ అఫిషియో చైర్మన్ హోదాలో ఉపరాష్ట్రపతి జీతం అందుకుంటారు, ఇది ప్రస్తుతం నెలకు ₹ 400,000 (US$5,200) (2018లో ₹ 125,000 నుండి సవరించబడింది). అదనంగా, ఉపరాష్ట్రపతి రోజువారీ భత్యం, ఉచిత అమర్చిన నివాసం, వైద్యం, ప్రయాణం, ఇతర సౌకర్యాలకు అర్హులు. ఉపరాష్ట్రపతి రాష్ట్రపతిగా పనిచేసినప్పుడు లేదా రాష్ట్రపతి విధులను నిర్వర్తించినప్పుడు, ఉపరాష్ట్రపతి రాష్ట్రపతి జీతం, అధికారాలకు అర్హులని రాజ్యాంగం అందిస్తుంది. ఉపరాష్ట్రపతికి పెన్షన్ జీతంలో 50%.[4]
తొలగింపు
మార్చురాజ్యసభ పూర్తి మెజారిటీతో ఆమోదించిన తీర్మానం ద్వారా ఉపరాష్ట్రపతిని తొలగించవచ్చని రాజ్యాంగం పేర్కొంది, సాధారణ మెజారిటీతో లోక్సభ అంగీకరించింది ( ఆర్టికల్ 67 (బి) ). కానీ కనీసం 14 రోజుల ముందుగానే నోటీసు ఇవ్వకపోతే అటువంటి తీర్మానం తరలించబడదు. ముఖ్యంగా, రాజ్యాంగం తొలగింపుకు కారణాలను జాబితా చేయలేదు. ఆర్టికల్ 122 ప్రకారం ఏ ఉపరాష్ట్రపతి తొలగింపును ఎదుర్కోలేదు లేదా రాజ్యసభలో డిప్యూటీ ఛైర్మన్‌ను ఏ న్యాయస్థానంలోనూ సవాలు చేయలేరు.[5] రాజ్యాంగంలోని ఆర్టికల్ 71 (1) ప్రకారం కార్యాలయంలో ఉంటూ రాజ్యసభకు అర్హత ప్రమాణాలను నెరవేర్చనందుకు, ఎన్నికల అవకతవకలకు పాల్పడినందుకు ఉపరాష్ట్రపతిని సుప్రీంకోర్టు కూడా తొలగించవచ్చు . ఆర్టికల్ 71 (1) ప్రకారం, ఉపరాష్ట్రపతి ప్రవర్తనకు సంబంధించి లేవనెత్తిన సందేహాలను సుప్రీంకోర్టు తప్పనిసరిగా పరిశీలించాలి, రాజ్యాంగ ధిక్కారానికి పాల్పడినట్లు తేలితే ఉపరాష్ట్రపతిని తొలగించాలి.
ఉపరాష్ట్రపతుల జాబితా
మార్చు| వ.సంఖ్య | చిత్రం | పేరు జీవితకాలం) |
స్వరాష్ట్రం | కార్యాలయ వ్యవధి సంవత్సరాలు రోజుల్లో వ్యవధి |
ఆదేశం | నిర్వహించబడిన మునుపటి ఇతర పదవులు | పార్టీ | ప్రెసిడెంటు (పదవీకాలం) | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | 
|
సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ (1888–1975) |
తమిళనాడు | 1952 మే 13 | 1957 మే 13 | 1952 (పోటీలేదు) |
|
స్వతంత్ర రాజకీయ నాయకుడు | బాబూ రాజేంద్ర ప్రసాద్ (1950 జనవరి 26 – 1962 మే 13) | |
| 1957 మే 13 |
1962 మే 13 | 1957 (పోటీలేదు) | ||||||||
| 10 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| విద్యావేత్త, మాజీ దౌత్యవేత్త. పదవిని సృష్టించిన తరువాత 1952 మే 13న భారతదేశం మొదటి ఉపరాష్ట్రపతిగా ఎన్నికయ్యారు. రాజ్యసభ మొదటి ఎక్స్-అఫిషియో ఛైర్మన్ కూడా అయ్యారు. 1957లో రెండవసారి తిరిగి ఎన్నికయ్యారు. 1962లో అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యే వరకు పదవిలో కొనసాగారు. | ||||||||||
| 2 | 
|
జాకిర్ హుసేన్ (1897–1969) |
ఉత్తర ప్రదేశ్ | 1962 మే 13 | 1967 మే 13 | 1962 (95.3%) |
|
స్వతంత్ర రాజకీయ నాయకుడు | సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ (1962 మే 13 – 1967 మే 13) | |
| 5 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| విద్యావేత్త, బీహార్ మాజీ గవర్నర్. 1962 ఎన్నికలలో ఎన్.సి. సామంత్‌సింహర్‌ను ఓడించి రెండవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికైన తొలి ముస్లిం. 1963లో వైస్ ప్రెసిడెంట్‌గా ఉన్నప్పుడు భారతరత్న అందుకున్నారు. 1965లో ప్రెసిడెంట్ రాధాకృష్ణన్ కంటిశుక్లం శస్త్రచికిత్స చేయడానికి యునైటెడ్ కింగ్‌డమ్‌కు వెళ్లిన కాలంలో కొంతకాలం తాత్కాలిక అధ్యక్షుడిగా పనిచేశారు. ఆ కాలంలో కేరళలో రాష్ట్రపతి పాలన విధించారు. 1967లో అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికైన తర్వాత పదవిని వదులుకున్నారు | ||||||||||
| 3 | 
|
వి. వి. గిరి (1894–1980) |
ఒడిశా | 1967 మే 13 |
1969 మే 3 [RES] |
1967 (71.45%) |
|
స్వతంత్ర రాజకీయ నాయకుడు | జాకిర్ హుసేన్ (1967 మే 13 – 1969 మే 3) | |
| 1 సంవత్సరం, 355 రోజులు | ||||||||||
| కార్మిక నాయకుడు, మాజీ కేంద్ర మంత్రి, మాజీ గవర్నర్. 1967 ఎన్నికల్లో మహ్మద్ హబీబ్‌ను ఓడించి మూడో ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. 1969 మే 3న ప్రెసిడెంట్ జాకీర్ హుస్సేన్ మరణించిన తరువాత తాత్కాలిక రాష్ట్రపతి అయ్యాడు. ఆ తర్వాత ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. పూర్తి పదవీకాలం పూర్తికాని మొదటి ఉపరాష్ట్రపతి. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీగా ఉంది (1969 మే 3 - 1969 ఆగస్టు 31) | ||||||||||
| 4 | 
|
గోపాల్ స్వరూప్ పాఠక్ (1896–1982) |
ఉత్తర ప్రదేశ్ | 1969 ఆగస్టు 31 | 1974 ఆగస్టు 31 | 1969 (52.7%) |
|
స్వతంత్ర రాజకీయ నాయకుడు | వి. వి. గిరి (1969 ఆగస్టు 24 – 1974 ఆగస్టు 24 ) | |
| 5 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ కేంద్ర మంత్రి, గవర్నర్. 1969లో తన పూర్వీకుడు వరాహగిరి వెంకట గిరి మరో ఆరుగురు అభ్యర్థులను ఓడించి రాజీనామా చేయడంతో ఏర్పడిన ఖాళీని భర్తీ చేయడానికి నాల్గవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. 1974లో పదవీకాలం పూర్తయిన తర్వాత పదవీ విరమణ చేశారు. అధ్యక్షుడిగా ఎన్నికకాని మొదటి ఉపాధ్యక్షుడు. | ఫకృద్దీన్ అలీ అహ్మద్ (1974 ఆగస్టు 24 – 1977 ఫిబ్రవరి 11) | |||||||||
| 5 | .jpg)
|
బి.డి. జెట్టి (1912–2002) |
కర్ణాటక | 1974 ఆగస్టు 31 |
1979 ఆగస్టు 31 | 1974 (78.7%) |
|
భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ | ||
| 5 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | స్వయం (తాత్కాలిక) (1977 ఫిబ్రవరి 11 – 1977 జులై 25) | |||||||||
| మైసూర్ మాజీ ముఖ్యమంత్రి, మాజీ గవర్నర్. 1974లో తన సమీప ప్రత్యర్థి నిరల్ ఎనెమ్ హోరోను ఓడించి ఐదవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. ప్రెసిడెంట్ ఫకృద్దీన్ అలీ అహ్మద్ మరణం తరువాత 1977 ఫిబ్రవరి 11 న తాత్కాలిక అధ్యక్షుడయ్యాడు. 1977 జూలైలో నీలం సంజీవ రెడ్డి ఎన్నికయ్యే వరకు కార్యనిర్వాహక హోదాలో పనిచేశాడు. 1979లో పదవీకాలం పూర్తయిన తర్వాత ఉపాధ్యక్షుడిగా పదవీ విరమణ చేశారు. | నీలం సంజీవరెడ్డి (1977 జులై 25 – 1982 జులై 25) | |||||||||
| 6 | 
|
మహమ్మద్ హిదయతుల్లా (1905–1992) |
ఉత్తర ప్రదేశ్ | 1979 ఆగస్టు 31 |
1984 ఆగస్టు 31 | 1979 (పోటీలేదు) |
|
స్వతంత్ర రాజకీయ నాయకుడు | ||
| 5 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| సుప్రీంకోర్టు మాజీ ప్రధాన న్యాయమూర్తి, మాజీ తాత్కాలిక అధ్యక్షుడు. 1979లో ఆరవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఏకగ్రీవంగా ఎన్నికయ్యారు. దేశంలోని మొదటి మూడు రాజ్యాంగ స్థానాల్లో, అంటే రాష్ట్రపతి, ఉపరాష్ట్రపతి, ప్రధాన న్యాయమూర్తిగా పనిచేసిన ఏకైక వ్యక్తి అయ్యారు. 1982లో రాష్ట్రపతి జైల్ సింగ్ వైద్య గైర్హాజరు సమయంలో తాత్కాలిక అధ్యక్షుడిగా క్లుప్తంగా వ్యవహరించారు. 1984లో పదవీకాలం పూర్తయిన తర్వాత ఉపాధ్యక్షుడిగా పదవీ విరమణ చేశారు. | జ్ఞాని జైల్ సింగ్ (1982 జులై 25 – 1987 జులై 25) | |||||||||
| 7 | .jpg)
|
రామస్వామి వెంకట్రామన్ (1910–2009) |
తమిళనాడు | 1984 ఆగస్టు 31 | 1987 జులై 24 [RES] |
1984 (71.05%) |
|
భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ | ||
| 2 సంవత్సరాలు, 327 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ కేంద్ర మంత్రి. 1984లో ఉపరాష్ట్రపతి ఎన్నికల్లో బి.సి.కాంబ్లేను ఓడించి ఏడవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. వైస్ ప్రెసిడెంట్‌గా, దౌత్యపరమైన పర్యటనలు చేయడంలో అప్పటి ప్రధాని రాజీవ్ గాంధీ, అధ్యక్షుడు జైల్ సింగ్‌లకు మధ్యవర్తిగా వ్యవహరించడంలో రాష్ట్రపతి పదవిని నియమించడంలో ముఖ్యమైన పాత్ర పోషించారు.1987 జూలై 25న రాష్ట్రపతిగా పదవీ బాధ్యతలు స్వీకరించిన సందర్భంగా ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీ (1987 జూలై 25 - 1987 సెప్టెంబరు 3) | ||||||||||
| 8 | 
|
శంకర దయాళ్ శర్మ (1918–1999) |
మధ్య ప్రదేశ్ | 1987 సెప్టెంబరు 3 | 1992 జులై 24 [RES] |
1987 (పోటీలేదు) |
|
భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ | రామస్వామి వెంకట్రామన్ (1987 జులై 25 – 1992 జులై 25) | |
| 4 సంవత్సరాలు, 325 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ కేంద్ర మంత్రి. 1987లో అప్పటి ఉపరాష్ట్రపతి రామసామి వెంకటరామన్‌ రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికైనందున ఖాళీ అయిన స్థానానికి ఎనిమిదో ఉపాధ్యక్షుడిగా ఏకగ్రీవంగా ఎన్నికయ్యారు. 1988లో రాజ్యసభ ఎక్స్ అఫీషియో ఛైర్మన్‌గా, అప్పటి ఆంధ్రప్రదేశ్ గవర్నర్ చేసిన దుబారాపై సభలో చర్చ జరగడాన్ని ప్రభుత్వ సభ్యులు, పలువురు మంత్రులు తీవ్రంగా వ్యతిరేకించిన తర్వాత రాజీనామా చేయడానికి ప్రతిపాదించారు. ఆయన పాలనకు వ్యతిరేకంగా మంత్రి మండలి నిరసనలకు నాయకత్వం వహించింది. 1991లో, అతనికి కాంగ్రెస్ పార్టీ అధ్యక్ష పదవిని, రాజీవ్ గాంధీ హత్య తర్వాత ప్రధానమంత్రి పదవిని ఆఫర్ చేశారు, రెండు ఆఫర్లను తిరస్కరించారు. 1992లో రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికైన తర్వాత ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీ ( 1992 జూలై 25 - 1992 ఆగస్టు 21) | ||||||||||
| 9 | 
|
కె.ఆర్. నారాయణన్ (1920–2005) |
కేరళ | 1992 ఆగస్టు 21 | 1997 జులై 24 [RES] |
1992 (99.86%) |
|
భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ | శంకర దయాళ్ శర్మ (1002 జులై 25 – 1997 జులై 25) | |
| 4 సంవత్సరాలు, 337 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ దౌత్యవేత్త, మాజీ కేంద్ర మంత్రి. 1992లో తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి కాకా జోగిందర్ సింగ్‌ను ఓడించి తొమ్మిదవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. భారతదేశ తొలి దళిత ఉపరాష్ట్రపతి. 1997లో రాష్ట్రపతిగా ఎన్నికైన తర్వాత ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీగా ఉంది ( 1997 జూలై 25 - 1997 ఆగస్టు 21) | ||||||||||
| 10 | 
|
కృష్ణకాంత్ (1927–2002) |
పంజాబ్ | 1997 ఆగస్టు 21 | 2002 జులై 27 [†] |
1997 (61.76%) |
|
జనతాదళ్ | కె.ఆర్. నారాయణన్ (1997 జులై 25 – 2002 జులై 25) | |
| 4 సంవత్సరాలు, 340 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ పార్లమెంటేరియన్, మాజీ గవర్నర్. 1997లో శిరోమణి అకాలీదళ్‌కు చెందిన తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి సూర్జిత్ సింగ్ బర్నాలాను ఓడించి పదవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. 2001 పార్లమెంటు దాడి సమయంలో ఉపాధ్యక్షుడిగా పనిచేస్తున్నప్పుడు, ఉగ్రవాదులు ప్రాంగణంలోకి ప్రవేశించడానికి నకిలీ లేబుల్‌లను ఉపయోగించారు. వారు అతని కారును ఢీకొట్టారు. 2002 జూలై 27న కార్యాలయంలో మరణించారు.పదవిలో ఉండగానే మరణించిన మొదటి, ఏకైక ఉపాధ్యక్షుడు అయ్యారు. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీ ( 2002 జూలై 27 - 2002 ఆగస్టు 19) | ||||||||||
| 11 | 
|
భైరాన్‌సింగ్ షెకావత్ (1925–2010) |
రాజస్థాన్ | 2002 ఆగస్టు 19 | 2007 జులై 21 [RES] |
2002 (59.82%) |
|
భారతీయ జనతా పార్టీ | ఏ.పి.జె. అబ్దుల్ కలామ్ (2002 జులై 25 – 2007 జులై 25) | |
| 4 సంవత్సరాలు, 334 రోజులు | ||||||||||
| రాజస్థాన్ మాజీ ముఖ్యమంత్రి. 2002లో తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు చెందిన సుశీల్‌కుమార్ షిండేను ఓడించి పదకొండవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. తొలిసారి ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికైన బీజేపీ. 2007 రాష్ట్రపతి ఎన్నికల్లో ప్రతిభా పాటిల్‌పై విపక్షాల అభ్యర్థిగా నామినేట్ చేయబడి ఓడిపోయారు. 2007 జూలై 21న రాష్ట్రపతి ఎన్నికల్లో ఓటమి పాలైన తర్వాత ఉపాధ్యక్ష పదవికి రాజీనామా చేశారు. | ||||||||||
| స్థానం ఖాళీ ( 2007 జూలై 21 - 2007 ఆగస్టు 11) | ||||||||||
| 12 | 
|
ముహమ్మద్ హమీద్ అన్సారి (జననం: 1937) |
పశ్చిమ బెంగాల్ | 2007 ఆగస్టు 11 | 2012 ఆగస్టు 11 2012 |
2007 (60.50%) |
|
భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ | ప్రతిభా పాటిల్ (2007 జులై 25 – 2012 జులై 25) | |
| ప్రణబ్ ముఖర్జీ (2012 జులై 25 – 2017 జులై 25) | ||||||||||
| 2012 ఆగస్టు 11 | 2017 ఆగస్టు 11 |
2012 (67.31%) | ||||||||
| రామ్‌నాథ్ కోవింద్ 2017 జులై 25 – 2022 జులై 25) | ||||||||||
| 10 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ దౌత్యవేత్త. 2007లో తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థులైన భారతీయ జనతా పార్టీకి చెందిన నజ్మా హెప్తుల్లా, సమాజ్‌వాదీ పార్టీకి చెందిన రషీద్ మసూద్‌లను ఓడించి పన్నెండవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. 2012లో భారతీయ జనతా పార్టీకి చెందిన తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి జస్వంత్ సింగ్‌ను ఓడించడం ద్వారా రెండవసారి పదవికి తిరిగి ఎన్నికయ్యారు. సర్వేపల్లి రాధాకృష్ణన్ తర్వాత మొదటి, ఏకైక ఉపరాష్ట్రపతి పదవికి తిరిగి ఎన్నికయ్యారు. ఎక్కువ కాలం పనిచేసిన ఉపరాష్ట్రపతి. 2017 ఆగస్టు 11 న పదవీకాలం పూర్తయిన తర్వాత పదవి నుండి పదవీ విరమణ పొందారు, ముగ్గురు అధ్యక్షుల క్రింద పనిచేసిన మొదటి వైస్ ప్రెసిడెంట్ అయ్యారు. | ||||||||||
| 13 | 
|
ముప్పవరపు వెంకయ్య నాయుడు (జననం: 1948) |
ఆంధ్రప్రదేశ్ | 2017 ఆగస్టు 11 | 2022ఆగస్టు 11 |
2017 (67.89%) |
|
భారతీయ జనతా పార్టీ | ||
| 5 సంవత్సరాలు, 0 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ కేంద్ర మంత్రి, పార్లమెంటేరియన్. 2017లో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు చెందిన తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి గోపాలకృష్ణ గాంధీని ఓడించి పదమూడవ ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. స్వాతంత్ర్యం తర్వాత జన్మించిన మొదటి ఉపరాష్ట్రపతి. వైస్ ప్రెసిడెంట్‌గా ఉన్న సమయంలో అనేక రాష్ట్ర పర్యటనలు చేశారు. 2019లో కొమొరోస్‌ను సందర్శించినప్పుడు కమాండర్ ఆఫ్ ది ఆర్డర్ ఆఫ్ ది గ్రీన్ క్రెసెంట్ ఆఫ్ ది కొమొరోస్‌ను అందుకున్నారు. పదవీకాలం కొవిడ్-19 మహమ్మారి ద్వారా గుర్తించబడింది. 2022లో పదవీకాలం పూర్తయిన తర్వాత పదవీ విరమణ పొందారు. | ద్రౌపది ముర్ము (2022 జులై 25 – అధికారంలో ఉన్నారు) | |||||||||
| 14 | 
|
జగదీప్ ధన్కర్ (జననం: 1951) |
రాజస్థాన్ | 2022 ఆగస్టు 11 | అధికారంలో ఉన్న వ్యక్తి | 2022 (74.37%) |
|
భారతీయ జనతా పార్టీ | ||
| 2 సంవత్సరాలు, 113 రోజులు | ||||||||||
| మాజీ కేంద్ర మంత్రి, పార్లమెంటేరియన్, గవర్నర్. 2022లో భారత జాతీయ కాంగ్రెస్‌కు చెందిన తన ప్రత్యర్థి అభ్యర్థి మార్గరెట్ అల్వాను ఓడించి పద్నాలుగో ఉపాధ్యక్షుడిగా ఎన్నికయ్యారు. 1950లో భారతదేశం రిపబ్లిక్ అయిన తర్వాత జన్మించిన మొదటి ఉపరాష్ట్రపతి. ప్రస్తుతం పదవిలో ఉన్నారు. | ||||||||||
ఇవి కూడా చూడండి
మార్చువనరులు
మార్చుమూలాలు
మార్చు- ↑ "President, Vice President, Governors' salaries hiked to Rs 5 lakh, respectively". www.timesnownews.com.
- ↑ https://vicepresidentofindia.nic.in/
- ↑ "Jagdeep Dhankhar: 10 things to know about India's new Vice President". Livemint (in ఇంగ్లీష్). 2022-08-07. Retrieved 2022-08-07.
- ↑ "The Vice President's Pension Act of 1997" (PDF). Ministry of Home Affairs. 9 November 2008. Archived from the original (PDF) on 26 November 2011. Retrieved 15 April 2012.
- ↑ "Interpretation of Article 122 by the Supreme Court". Retrieved 3 August 2017.