వెండి

వెండి లేదా రజతం ఒక తెల్లని లోహము, రసాయన మూలకము. దీని సంకేతం Ag (ప్రాచీన గ్రీకు: ἀργήεντος - argēentos - argēeis), దీని పరమాణు సంఖ్య 47. ఇది ఒక మెత్తని, తెల్లని మెరిసే పరివర్తన మూలకము (Transition metal). దీనికి విద్యుత్, ఉష్ణ ప్రవాహ సామర్థ్యం చాలా ఎక్కువ. ఇది ప్రకృతిలో స్వేచ్ఛగాను, ఇతర మూలకాలతో అర్జెంటైట్ (Argentite) మొదలైన ఖనిజాలుగా లభిస్తుంది.

వెండి, ₀₀Ag

వెండి
Appearance	lustrous white metal
Standard atomic weight Ar°(Ag)
	107.8682±0.0002 107.87±0.01 (abridged)
వెండి in the periodic table
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoctium Cu ↑ Ag ↓ Au పల్లాడియం ← వెండి → కాడ్మియం
Group	మూస:Infobox element/symbol-to-group/format
Period	period 5
Block	d-block
Electron configuration	[Kr] 4d10 5s1
Electrons per shell	2, 8, 18, 18, 1
Physical properties
Phase at STP	solid
Melting point	1234.93 K ​(961.78 °C, ​1763.2 °F)
Boiling point	2435 K ​(2162 °C, ​3924 °F)
Density (near r.t.)	10.49 g/cm3
when liquid (at m.p.)	9.320 g/cm3
Heat of fusion	11.28 kJ/mol
Heat of vaporization	250.58 kJ/mol
Molar heat capacity	25.350 J/(mol·K)
Vapor pressure P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1283 1413 1575 1782 2055 2433
Atomic properties
Oxidation states	−2, −1, 0, +1, +2, +3 (an amphoteric oxide)
Electronegativity	Pauling scale: 1.93
Atomic radius	empirical: 144 pm
Covalent radius	145±5 pm
Van der Waals radius	172 pm
Spectral lines of వెండి
Other properties
Natural occurrence	primordial
Crystal structure	​face-centered cubic (fcc)
Speed of sound thin rod	2680 m/s (at r.t.)
Thermal expansion	18.9 µm/(m⋅K) (at 25 °C)
Thermal conductivity	429 W/(m⋅K)
Thermal diffusivity	174 mm2/s (at 300 K)
Electrical resistivity	15.87 n Ω⋅m (at 20 °C)
Magnetic ordering	diamagnetic
Young's modulus	83 GPa
Shear modulus	30 GPa
Bulk modulus	100 GPa
Poisson ratio	0.37
Mohs hardness	2.5
Vickers hardness	251 MPa
Brinell hardness	206 MPa
CAS Number	7440-22-4
History
Discovery	before 5000 BC
Symbol	"Ag": from Latin argentum
Isotopes of వెండి

స్థూల సమీక్ష

వెండి ప్రాచీన కాలం నుండి విలువైన లోహంగా ప్రసిద్ధిచెందినది. ఇది ఆభరణాలు, నాణేలు, వంటపాత్రలుగా ఉపయోగంలో ఉన్నాయి. ఈనాడు వెండిని విద్యుత్ పరికరాలలో, అద్దాలు, రసాయనిక చర్యలలో ఉత్ప్రేరకంగా ఉపయోగిస్తున్నారు. వెండి సమ్మేళనాలు ముఖ్యంగా సిల్వర్ నైట్రేట్ (Silver nitrate) ఫోటోగ్రఫీ ఫిల్మ్ తయారీలో విస్తృతంగా ఉపయోగంలో ఉంది.

రసాయన శాస్త్రవేత్తలు వెండిని పరివర్తన లోహంగా గుర్తించారు. పరివర్తన మూలకాలు లేదా లోహాలు మూలకాల ఆవర్తన పట్టికలో గ్రూప్ 2, 13 మధ్యలో ఉన్న లోహములకాలు. 40 కి పైగా మూలకాలు లోహాలు. ఇవన్నీ పైన పేర్కొన్నపరివర్తన మూలకాలు/ లోహలకు చెందినవే. వెండిని విలువైన లోహంగా గుర్తింపు పొందిన మూలకం. సాధారణంగా విలువైన లోహాలు భూమిలో సంవృద్ధిగా లభించవు. విలువైన రకానికి చెందిన మూలకాలు ఆకర్షణీయంగా ఉంటాయి. కానీ రసాయనికంగా అంతగా చురుకైన చర్యాశీలతను ప్రదర్శించవు. ఆవర్తన పట్టికలో వెండికి సమీపంలో ఉన్నములాకాల అరడజను వరకు విలువైన మూలకాలే. అవి బంగారం, ప్లాటినం, పల్లాడియం, రోడియం, ఇండియం లు.

తొలి గుర్తింపు –నామకరణం

సా.శ.పూ. 5000 సంవత్సరాల నాటికే మానవుడు వెండిని కనుగొనినట్లుగా ఆధారాలున్నాయి. చాలా అరుదుగా వెండి రూపంలో లభిస్తుంది. మిగిలినది ముడిఖనిజంగా లభ్యము అవుతుంది. మానవుడు వెండిని తొలుతగా బంగారం, రాగి లోహాల గుర్తింపు తరువాత కనుగొన్నట్లుగా తెలుస్తున్నది. ఆరెండు లోహాలు ప్రకృతిలో తరచుగా లోహాలుగా లభించడంతో మొదటగా వాటినిగురించి తెలుసుకోవడం సులభమైనది. అంతేకాక ఆరెండు లోహాల విశిష్టమైన, నిర్దుష్టంగా కనిపించే రంగులు కారణమై ఉండవచ్చును. పురాతన వస్తు పరిశోధకులు, ఈజిప్టు త్రవ్వకాలలో సా.శ.పూ. 3500 నాటికి చెందిన ఆభరణాలను కనుగొన్నారు.

సా.శ.పూ. 3000 నాటికి సీసం, వెండిని వేరుచేయడం మానవుడు తెలుసుకొన్నాడు. సిల్వరు (silver ) అనేపదం ఆంగ్లో-సక్సోను పదమైన siolfur (అనగా silver) నుండి ఏర్పడినది.

సంస్కృతి

ఇతర జాతుల సంస్కృతులలో కుడా వెండియొక్క ప్రస్తావన ఉంది. ఇండియాలో సా.శ.పూ 900 సం.నాటికి వాడుకలో ఉంది. యూరోపియన్‌లు మొదటిసారిగా అమెరికా వెళ్ళే సమయానికి అప్పటికే అక్కడ వెండి వాడకంలో ఉన్నట్లుగా తెలుస్తున్నది. క్రైస్తవ మతగ్రంథం బైబిల్‌లో పలుమార్లు వెండిని గురించిన ప్రస్తావన ఉంది. వెండిని వస్తువుల అమ్మకం, కొనుగోలు సమయంలో మారకంగా వినియోగించడం జరిగింది. వెండితో దేవాలయాలను, ప్రదేశాలను, ప్రముఖమైన భవనాలను అలంకరిస్తారు. హిందూదేవతల విగ్రహాలను వెండితో చేసి పూజిస్తారు. దేవతా అర్చనా పాత్రలను కూడా వెండితో చేస్తారు. బైబిల్‌లో కొన్ని విభాగాలలో వెండిని తయారు చేసే పద్ధతులను కుడా వర్ణించారు. ఈ లోహంనకు Silver అనేపేరు 12 వ శతాబ్దిలో వచ్చినట్లు తెలుస్తున్నది. ఇది పాత ఆంగ్ల పదం. ఇక దిని సంకేత అక్షరమును లాటిన్ పదం ‘Argentum’ నుండి తీసుకోవటం జరిగింది. argos అనగా మెరయుచున్న లేదా తెల్లని అని అర్థం.

• వెండికొండ లేదా రజతాచలం అనగా శివుని నివాసమైన కైలాసం.
• రజతోత్సవం: ఏదైనా సంస్థ ఏర్పడి ఇరవై అయిదు సంవత్సరాలు నిండిన సందర్భంగా చేసుకొనే ఉత్సవం.

భౌతిక లక్షణాలు

వెండిని అతి పలుచని రేకులుగా, తీగెలుగా అతి సులుగుగా సాగాగొట్ట వచ్చును. వెండి ఒక రసాయనిక లోహ మూలకం.

భౌతిక గుణము	విలువ
సంకేత అక్షరము	Ag
ఎలక్ట్రానుల విన్యాసం	[Kr] 4d^10 5s^1
ద్రవీభవన ఉష్ణోగ్రత	961.8 °C
పరమాణు సంఖ్య	47
మరుగు ఉష్ణోగ్రత	2,162 °C
మొదటిగా గుర్తించినది	5000 BC
పరమాణు ద్రవ్య రాశి	107.8682 u
వెండి యొక్క సాంద్రత	10.4 9 gms /cm3
భౌతిక స్థితి	ఘనస్థితి 298K వద్ద
మొలారు ఘనపరిమాణం	10.27 cm3
ఉష్ణవాహకతత్వవిలువ	430 W m‑1 K‑1

రసాయనిక లక్షణాలు

వెండి రసాయనికంగా చురుకైన లోహం కాదు. ఇది గాలిలోని ఆమ్లజనితో చర్య నొందదు. చాలా నెమ్మదిగా గాలి సమక్షములో గంధకంతో చర్య వలన నల్లని సిల్వరు సల్ఫైడు (AgS) అనే సమ్మేళనం ఏర్పడుతుంది. నీరు, ఆమ్లాలతో, పలుసమ్మేళనాలతో వెండి క్రియా/చర్యారహితంగా ఉంటుంది. నత్రజని, ఉదజని తోకూడా చర్యారహితంగా ఉండును. ఇది దహింప బడదు. వెండి నత్రికామ్లం, వేడి గాఢ సల్ప్యూరిక్ ఆమ్లంలో త్వరగా కరుగుతుంది. వెండి ద్రవస్థితిలో తనభారానికి 22 రెట్లు భారమున్న ఆక్సిజన్ ను తనలో కరగించు కుంటుంది. ఘనీభవించునప్పుడు గ్రహించిన ఆక్సిజన్ ను విడుదల చేస్తుంది. అలాగే ఆక్షీకరణ చేయు ఆమ్లాలలో కుడా కరుగుతుంది. అలాగే సైనైడ్ కలిగిన ద్రవాలలో కుడా వెండి కరుగుతుంది. సైనైడులో వెండిని కరగించి నప్పుడు డైసైనో అర్జెన్ టేట్[Ag (CN)2]−, అనే అయానులు ఏర్పడును.

వెండి ఒజోను, హైడ్రోజను సల్ఫైడు, సల్ఫరుకలిగిన గాలితో ఎక్కువ సేపు సంపర్కంలో ఉండిన మెరుపు కోల్పోతుంది.

ఐసోటోపులు

పరమాణువు లోని ప్రోటాను, న్యుట్రానుల మొత్తం సంఖ్యను ఆ మూలకం యొక్క భారసంఖ్య అంటారు. పరమాణువులోని ప్రోటాను సంఖ్య మూలకాన్ని నిర్ణయిస్తుంది. ప్రతిమూలకంలో ప్రోటానుల సంఖ్య స్థిరంగా ఉంటాయి. అయితే ప్రోటానుల సంఖ్య స్థిరంగా వుండి, న్యుట్రానుల సంఖ్య మారినచో ఆ నిర్మాణాన్ని ఐసోటోపుల అంటారు. Ag ¹⁰⁷, Ag¹⁰⁹ అనేవి వెండి యొక్క సహజసిద్ధమైన ఐసోటోపులు.

వెండి యొక్క సమ్మేళన పదార్థాలు

వెండిని కొన్ని ఇతర ములకాలతో కలిపనచో ఏర్పడు సమ్మేళన పదార్థాలు; ఫ్లోరైడులు:

• సిల్వరు ఫ్లోరైడు: AgF
• సిల్వరు డై ఫ్లోరైడు: AgF₂
• డైసిల్వరు ఫ్లోరైడు: Ag₂F

క్లోరైడులు

• సిల్వరు క్లోరైడు: AgCl

బ్రోమైడులు

• సిల్వరు బ్రోమైడు: AgBr

అయోడైడులు

• సిల్వరు అయోడైడు:AgI

ఆక్సైడులు

• సిల్వరు ఆక్సైడు:AgO
• డై సిల్వరు ఆక్సైడు:Ag₂O

సల్ఫైడులు

• డైసిల్వరు సల్ఫైడు: Ag₂S

ఆరోగ్యం పై ప్రభావం

వెండి కొంచెం విష ప్రభావం కలిగిన మూలకం. వెండి లేదా వెండి యొక్క సమ్మేళన పదార్థాలు చర్మంపై నీలి మచ్చలను కల్గించే ఆవకాశం ఉంది. వెండి ధూళిని (dust) పీల్చినచో శ్వాస పరమైన అనారోగ్యం ఏర్పడే ప్రమాదం ఉంది.

వనరులు-లభ్యత

భూమి పొరలలో వెండి 0.1 ppm పరిమాణంలో ఉంది. సముద్ర జలాల్లో కుడా వెండి ఉంది. సముద్ర జలంలో వెండి లభించు పరిమాణం 0.01 ppm. భూమిలో వెండి ఇతర లోహ ఖనిజాలతో కలిసి లభిస్తుంది. ఎక్కువగా అర్జెంటైట్ (AgS) గా దొరకుతుంది. అలాగే Ag Cl,3Ag₂As₂s₃, Ag ₂ S○ Sb ₂ S₃గా లభిస్తుంది. ప్రపంచంలో భారీగా వెండి మెక్సికో, పెరు, సంయుక్త రాష్ట్రాలు, కెనడా, పోలాండు, చిలి, ఆస్ట్రేలియాలలో ఉత్పత్తి చేయబడుచున్నది. పెద్ద మొత్తంలో వెండిని ఉత్పత్తి చెయ్యు రాష్ట్రాలు అమెరికాలో నినెవడా, ఇడహో, ఆరిజోనాలు. అమెరికా ఉత్పత్తిలో 2 /3 వంతు ఈ మూడు రాష్ట్రాల నుంచే ఉత్పత్తి అగుచున్నది.

వెండి వినియోగం

అమెరికాలో ఉత్పత్తి అయ్యిన వెండిలో 10% వరకు నాణేలు, ఆభరణాల తయారీలో వాడుతారు. ఆభరణాల తయారీలో బంగారంలో వెండిని మిశ్రమ ధాతువుగా వాడుతారు. బంగారంలో కలపడం వలన వెండికి దృఢత్వం పెరుగుతుంది. ఫోటోగ్రాప్ ఫిల్ముల మీద పూతగా వెండి యొక్క సమ్మేళనాలను వాడుతారు.

సిల్వరు అయోడైడును కృత్తిమ వర్షం కురిపించేందుకు ఉపయోగిస్తారు.

వెండిని ప్రింటెడ్ ఎలక్ట్రికల్ సర్కూట్ బోర్డులను తయారుచేయుటకు ఉపయోగిస్తారు.

ఉత్తమ గుణమట్టానికి చెందిన దర్పణాలను తయారుచేయుటకు వెండిని ఉపయోగిస్తారు.