పెల్లేడియం

పెల్లేడియం, ప్లేటినం, రోడియం, రుథీనియం, ఇరిడియం, ఆస్మియం - ఈ ఆరు రసాయన మూలకాలని ప్లేటినం గ్రూపు లోహాలు అంటారు. వీటి లక్షణాలలో గట్టి పోలికలు ఉన్నాయి; పెల్లేడియం వీటన్నిటిలో తక్కువ ఉష్ణోగ్రత దగ్గర కరుగుతుంది, అన్నిటి కంటే తక్కువ సాంద్రత కలది. పెల్లేడియం రసాయన హ్రస్వనామం Pd, అణు సంఖ్య 46. అరుదుగా లభించే, వెండిని పోలిన ఈ మూలకం ఉనికిని 1803లో విలియం హైడ్‌ ఒలాస్టన్‌ (William Hyde Wollaston) కనుక్కున్నారు. ఆ రోజుల్లోనే ఆవిష్కరణ పొందిన నభోమూర్తి పేలస్ (Pallas) గ్రహం అనుకుని ఆ గ్రహం గౌరవార్థం ఈ మూలకానికి పెల్లేడియం అని పేరు పెట్టడం జరిగింది. దరిమిలా పేలస్‌ గ్రహం కాదనీ, కేవలం గ్రహశకలం (planetoid or asteroid) అనీ తెలిసింది కాని అప్పటికే పెల్లేడియం పేరు స్థిరపడిపోయింది.

పల్లాడియం,  ₄₆Pd

సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ	/pəˈleɪdiəm/ ​(pə-LAY-dee-əm)
కనిపించే తీరు	వెండిలాంటి తెలుపు
ఆవర్తన పట్టికలో పల్లాడియం
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoctium Ni ↑ Pd ↓ Pt రోడియం ← పల్లాడియం → వెండి
పరమాణు సంఖ్య (Z)	46
గ్రూపు	గ్రూపు 10
పీరియడ్	పీరియడ్ 5
బ్లాక్	d-బ్లాక్
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Kr] 4d10
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు	2, 8, 18, 18
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితి	solid
ద్రవీభవన స్థానం	1828.05 K ​(1554.9 °C, ​2830.82 °F)
మరుగు స్థానం	3236 K ​(2963 °C, ​5365 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)	12.023 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు	10.38 g/cm3
ద్రవీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)	16.74 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)	362 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	25.98 J/(mol·K)
బాష్ప పీడనం P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1721 1897 2117 2395 2753 3234
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	0, +1, +2, +4 (mildly basic oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకత	Pauling scale: 2.20
పరమాణు వ్యాసార్థం	empirical: 137 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	139±6 pm
వాండర్‌వాల్ వ్యాసార్థం	163 pm
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం	​face-centered cubic (fcc)
Speed of sound thin rod	3070 m/s (at 20 °C)
ఉష్ణ వ్యాకోచం	11.8 µm/(m·K) (at 25 °C)
ఉష్ణ వాహకత	71.8 W/(m·K)
విద్యుత్ విశిష్ట నిరోధం	105.4 n Ω·m (at 20 °C)
అయస్కాంత క్రమం	paramagnetic
యంగ్ గుణకం	121 GPa
షేర్ గుణకం	44 GPa
బల్క్ గుణకం	180 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి	0.39
మోహ్స్ కఠినత్వం	4.75
వికర్స్ కఠినత్వం	461 MPa
బ్రినెల్ కఠినత్వం	310 MPa
CAS సంఖ్య	7440-05-3
చరిత్ర
ఆవిష్కరణ	William Hyde Wollaston (1803)
మొదటి సారి వేరుపరచుట	William Hyde Wollaston (1803)
పల్లాడియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
ఐసో­టోపు సమృద్ధి అర్ధ జీవితం (t1/2) క్షయం ఉత్పత్తి 100Pd syn 3.63 d ε - 100Rh γ 0.084, 0.074, 0.126 - 102Pd 1.02% - (β+β+) 1.1720 102Ru 103Pd syn 16.991 d ε - 103Rh 104Pd 11.14% - (SF) <18.969 105Pd 22.33% - (SF) <18.247 106Pd 27.33% - (SF) <16.806 107Pd trace 6.5×106 y β− 0.033 107Ag 108Pd 26.46% - (SF) <16.102 110Pd 11.72% >6×1017 y β−β− 1.9997 110Cd
Decay modes in parentheses are predicted, but have not yet been observed

పెల్లేడియం, దాని సహజాతి మూలకం అయిన ప్లేటినం, ఎక్కువగా కారుల నుండి బయటకి వచ్చే అపాన వాయువులని (అనగా, ఉదకర్బనాలు, కార్బన్ మోనాక్సైడ్‌, నైట్రొజన్‌ డైఆక్సైడ్‌) శుద్ధి చెయ్యడానికి వాడతారు. ఈ రెండు మూలకాల ఉత్పత్తిలో దరిదాపు 90 శాతం కెటాలిటిక్ కన్‌వర్టర్లు తయారీలోనే ఖర్చు అయిపోతుంది. పెల్లేడియంని వైద్యుత పరికరాల ఉత్పత్తిలోను, దంతవైద్యం లోనూ, ఉదజని వాయువుని శుద్ధి చెయ్యడానికి, భూజలాన్ని శుద్ధి చెయ్యడానికి, నగల తయారీలోను కూడా వాడతారు. పెల్లేడియంని ఇంధన ఘటాల (fuel cells) తయారీలో కూడా వాడతారు. ఇంధన ఘటాలు ఉదజనిని, ఆమ్లజనిని సంయోగపరచి విద్యుత్తుని, వేడిని పుట్టించి, నీటిని విడుదల చేస్తాయి.

ఈ జాతి ఖనిజాలు అరుదుగా దొరుకుతున్నాయి. దక్షిణ ఆఫ్రికా లోని ట్రాస్వాల్‌ రాష్ట్రంలోను, అమెరికాలో మొన్‌టానా రాష్ట్రంలోను, కెనడాలోని అంటారియో రాష్ట్రంలోను, రష్యాలోను కొన్ని భూగర్భ నిధులు ఉన్నాయి.