సెలీనియం

పరమాణు సంఖ్య 34 కలిగిన రసాయనిక మూలకం
(Selenium నుండి దారిమార్పు చెందింది)

సెలీనియం (Selenium) ఒక రసాయన మూలకము. దీని పరమాణు సంఖ్య 34, రసాయన సంకేతము Se, పరమాణు భారము 78.96. ఇది ఒక nonmetal. దీని రసాయన గుణాలు సల్ఫర్, టెల్లూరియంలకు దగ్గరగా ఉంటాయి. ఇది ప్రకృతిలో మూలకం రూపంలో ఉండడం చాలా అరుదు.

సెలీనియం,  34Se
మూస:Infobox element/symbol-to-top-image-alt
సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ/sɪˈliːniəm/ ​(sih-LEE-nee-əm)
కనిపించే తీరుblack and red allotropes
ప్రామాణిక అణు భారం (Ar, standard)78.971(8)[1]
ఆవర్తన పట్టికలో సెలీనియం
Hydrogen (diatomic nonmetal)
Helium (noble gas)
Lithium (alkali metal)
Beryllium (alkaline earth metal)
Boron (metalloid)
Carbon (polyatomic nonmetal)
Nitrogen (diatomic nonmetal)
Oxygen (diatomic nonmetal)
Fluorine (diatomic nonmetal)
Neon (noble gas)
Sodium (alkali metal)
Magnesium (alkaline earth metal)
Aluminium (post-transition metal)
Silicon (metalloid)
Phosphorus (polyatomic nonmetal)
Sulfur (polyatomic nonmetal)
Chlorine (diatomic nonmetal)
Argon (noble gas)
Potassium (alkali metal)
Calcium (alkaline earth metal)
Scandium (transition metal)
Titanium (transition metal)
Vanadium (transition metal)
Chromium (transition metal)
Manganese (transition metal)
Iron (transition metal)
Cobalt (transition metal)
Nickel (transition metal)
Copper (transition metal)
Zinc (transition metal)
Gallium (post-transition metal)
Germanium (metalloid)
Arsenic (metalloid)
Selenium (polyatomic nonmetal)
Bromine (diatomic nonmetal)
Krypton (noble gas)
Rubidium (alkali metal)
Strontium (alkaline earth metal)
Yttrium (transition metal)
Zirconium (transition metal)
Niobium (transition metal)
Molybdenum (transition metal)
Technetium (transition metal)
Ruthenium (transition metal)
Rhodium (transition metal)
Palladium (transition metal)
Silver (transition metal)
Cadmium (transition metal)
Indium (post-transition metal)
Tin (post-transition metal)
Antimony (metalloid)
Tellurium (metalloid)
Iodine (diatomic nonmetal)
Xenon (noble gas)
Caesium (alkali metal)
Barium (alkaline earth metal)
Lanthanum (lanthanide)
Cerium (lanthanide)
Praseodymium (lanthanide)
Neodymium (lanthanide)
Promethium (lanthanide)
Samarium (lanthanide)
Europium (lanthanide)
Gadolinium (lanthanide)
Terbium (lanthanide)
Dysprosium (lanthanide)
Holmium (lanthanide)
Erbium (lanthanide)
Thulium (lanthanide)
Ytterbium (lanthanide)
Lutetium (lanthanide)
Hafnium (transition metal)
Tantalum (transition metal)
Tungsten (transition metal)
Rhenium (transition metal)
Osmium (transition metal)
Iridium (transition metal)
Platinum (transition metal)
Gold (transition metal)
Mercury (transition metal)
Thallium (post-transition metal)
Lead (post-transition metal)
Bismuth (post-transition metal)
Polonium (post-transition metal)
Astatine (metalloid)
Radon (noble gas)
Francium (alkali metal)
Radium (alkaline earth metal)
Actinium (actinide)
Thorium (actinide)
Protactinium (actinide)
Uranium (actinide)
Neptunium (actinide)
Plutonium (actinide)
Americium (actinide)
Curium (actinide)
Berkelium (actinide)
Californium (actinide)
Einsteinium (actinide)
Fermium (actinide)
Mendelevium (actinide)
Nobelium (actinide)
Lawrencium (actinide)
Rutherfordium (transition metal)
Dubnium (transition metal)
Seaborgium (transition metal)
Bohrium (transition metal)
Hassium (transition metal)
Meitnerium (unknown chemical properties)
Darmstadtium (unknown chemical properties)
Roentgenium (unknown chemical properties)
Copernicium (transition metal)
Ununtrium (unknown chemical properties)
Flerovium (post-transition metal)
Ununpentium (unknown chemical properties)
Livermorium (unknown chemical properties)
Ununseptium (unknown chemical properties)
Ununoctium (unknown chemical properties)


 S
↑
Se
↓
Te
ఆర్సెనిక్ ← సెలీనియం → బ్రోమిన్
పరమాణు సంఖ్య (Z)34
గ్రూపుగ్రూపు 16 (chalcogens)
పీరియడ్పీరియడ్ 4
బ్లాకుp-బ్లాకు
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం[Ar] 3d10 4s2 4p4
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు
2, 8, 18, 6
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితిsolid
ద్రవీభవన స్థానం494 K ​(221 °C, ​430 °F)
మరుగు స్థానం958 K ​(685 °C, ​1265 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)(gray) 4.81 g/cm3
(alpha) 4.39 g/cm3
(vitreous) 4.28 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు3.99 g/cm3
సందిగ్ద బిందువు1766 K, 27.2 MPa
ద్రవీభవన ఉష్ణం
(హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)		(gray) 6.69 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం
(హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)		95.48 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ25.363 J/(mol·K)
భాష్ప పీడనం
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k
at T (K) 500 552 617 704 813 958
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు6, 4, 2, 1,[2] -2
(strongly acidic oxide)
ఋణవిద్యుదాత్మకతPauling scale: 2.55
పరమాణు వ్యాసార్థంempirical: 120 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం120±4 pm
వాండర్‌వాల్ వ్యాసార్థం190 pm
Color lines in a spectral range
వర్ణపట రేఖలు
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం ​హెక్సాగోనల్
Hexagonal crystal structure for సెలీనియం
Speed of sound thin rod3350 m/s (at 20 °C)
ఉష్ణ వ్యాకోచం(amorphous) 37 µm/(m·K) (at 25 °C)
ఉష్ణ వాహకత(amorphous) 0.519 W/(m·K)
అయస్కాంత క్రమంdiamagnetic[3]
యంగ్ గుణకం10 GPa
షేర్ గుణకం3.7 GPa
బల్క్ గుణకం8.3 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి0.33
మోహ్స్ కఠినత్వం2.0
బ్రినెల్ కఠినత్వం736 MPa
CAS సంఖ్య7782-49-2
చరిత్ర
ఆవిష్కరణJöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
మొదటి సారి వేరుపరచుటJöns Jakob Berzelius and Johann Gottlieb Gahn (1817)
సెలీనియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
ఐసో­ టోప్ లభ్యత అర్థ­ జీవిత­ కాలం (t1/2) విఘ­ టనం లబ్దం
72Se syn 8.4 d ε - 72As
γ 0.046 -
74Se 0.87% - (β+β+) 1.2094 74Ge
75Se syn 119.779 d ε - 75As
γ 0.264, 0.136,
0.279 		-
76Se 9.36% Se, 42 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది.
77Se 7.63% Se, 43 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది.
78Se 23.78% Se, 44 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది.
79Se trace 3.27×105 y β− 0.151 79Br
80Se 49.61% - (β−β−) 0.1339 80Kr
82Se 8.73% 1.08×1020 y β−β− 2.995 82Kr
Decay modes in parentheses are predicted, but have not yet been observed
| మూలాలు | in Wikidata

ఎక్కువ పరిమాణంలో ఇది విషకరం. (toxic in large amounts). కాని చాలా కొద్ది మోతాదులలో మాత్రం అనేక ప్రాణుల జీవకణాల ప్రక్రియలకు అవసరం. గ్లూటాతియోన్ పెరాక్సిడేస్, తియోరిడాక్సిన్ రిడక్టేస్ అనే ఎంజైములలో కీలకమైన పదార్ధము (active center). ఈ ఎంజైములు కొన్ని జంతువులలోను, చెట్లలోను పరోక్షంగా ఆక్సిడైడ్ అయిన ఆణువులను reduce చేయడానికి సహకరిస్తాయి. ఇంకా మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములలో కూడా ఇది భాగం. ఈ మూడు డి-అయొడినేస్ ఎంజైములు థైరాయిడ్ హార్మోనుల (thyroid hormone) ను మార్చడానికి ఉపయోగ పడతాయి. కొన్ని వృక్షజాతులలో మాత్రమే సెలీనియం పదార్ధాల అవసరం ఉన్నట్లున్నది.[4]

విడిగా సెలీనియం వివిధ రూపాలలో ఉంటుంది. సాధారణమైనది dense purplish-gray semi-metal (సెమి కండక్టర్). దీని నిర్మాణం ఒక trigonal polymer chain. ఇది చీకటిలో కంటే వెలుతురులో విద్యుత్తును బాగా ప్రసరింపజేస్తుంది. కనుక ఫొటో సెల్స్లో దీనిని వాడుతారు.

సెలీనియం సాధారణంగా పైరైట్ వంటి సల్ఫైడ్ ఖనిజాలలో లభిస్తుంది.

ఇవి కూడా చూడండిసవరించు

మూలాలుసవరించు

  1. ↑ Meija, J.; Coplen, T. B. (2016). "Atomic weights of the elements 2013 (IUPAC Technical Report)". Pure and Applied Chemistry. 88 (3): 265–91. doi:10.1515/pac-2015-0305. Unknown parameter |displayauthors= ignored (help)
  2. ↑ Greenwood, Norman N.; Earnshaw, Alan (1997). Chemistry of the Elements (2nd ed.). Butterworth-Heinemann. ISBN 0080379419.
  3. ↑ Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds, in Lide, D. R., ed. (2005). CRC Handbook of Chemistry and Physics (86th ed.). Boca Raton (FL): CRC Press. ISBN 0-8493-0486-5.
  4. ↑ "ఆర్కైవ్ నకలు" (PDF). Archived from the original (PDF) on 2011-09-27. Retrieved 2008-11-29.

బయటి లింకులుసవరించు


"https://te.wikipedia.org/w/index.php?title=సెలీనియం&oldid=2989203" నుండి వెలికితీశారు