అల్యూమినియం

అల్యూమినియమ్ (ఆంగ్లం: Aluminium) ఒక గ్రూపు III మూలకము, వెండిలా మెరిసే తేలికైన లోహము. దీని సంకేతం Al; పరమాణు సంఖ్య 13. మొట్టమొదటిసారిగా 1823లో వోలర్ అల్యూమినియమ్ క్లోరైడ్ ను పొటాషియమ్ తో వేడిచేసి అల్యూమినియమ్ ను వేరుచేసాడు. భూతలంలో సమృద్ధిగా దొరికే మూలకాలలో ఆక్సిజన్, సిలికాన్ ల తరువాత మూడవ స్థానం, లోహాలన్నింటిలో మొదటి స్థానంలో ఉంటుంది. భూమి పొరలలో 7.28 శాతం అల్యూమినియమ్ ఉంటుంది. ప్రకృతిలో అల్యూమినియమ్ స్వేచ్ఛా స్థితిలో దొరకదు. ఇది సంయోగస్థితిలో ఇంచుమించు 270 వివిధరకాల లోహాలతో కలిసి ఎక్కువగా లభిస్తుంది. వీటిలో అన్నింటికన్నా ముఖ్యమైనది బాక్సైట్ ఖనిజం. దీని మిశ్రమాలు విమానాలు, కట్టడాలు తయారీలో విరివిగా ఉపయోగిస్తారు.

అల్యూమినియం,  ₁₃Al

సాధారణ ధర్మములు
ఉచ్ఛారణ	aluminium: /ˌæl(j)ʊˈmɪniəm/ (AL-(y)uu-MIN-ee-əm) aluminum: /əˈljuːmɪnəm/ (ə-LEW-min-əm)
కనిపించే తీరు	silvery gray metallic
ఆవర్తన పట్టికలో అల్యూమినియం
Hydrogen Helium Lithium Beryllium Boron Carbon Nitrogen Oxygen Fluorine Neon Sodium Magnesium Aluminium Silicon Phosphorus Sulfur Chlorine Argon Potassium Calcium Scandium Titanium Vanadium Chromium Manganese Iron Cobalt Nickel Copper Zinc Gallium Germanium Arsenic Selenium Bromine Krypton Rubidium Strontium Yttrium Zirconium Niobium Molybdenum Technetium Ruthenium Rhodium Palladium Silver Cadmium Indium Tin Antimony Tellurium Iodine Xenon Caesium Barium Lanthanum Cerium Praseodymium Neodymium Promethium Samarium Europium Gadolinium Terbium Dysprosium Holmium Erbium Thulium Ytterbium Lutetium Hafnium Tantalum Tungsten Rhenium Osmium Iridium Platinum Gold Mercury (element) Thallium Lead Bismuth Polonium Astatine Radon Francium Radium Actinium Thorium Protactinium Uranium Neptunium Plutonium Americium Curium Berkelium Californium Einsteinium Fermium Mendelevium Nobelium Lawrencium Rutherfordium Dubnium Seaborgium Bohrium Hassium Meitnerium Darmstadtium Roentgenium Copernicium Ununtrium Flerovium Ununpentium Livermorium Ununseptium Ununoctium B ↑ Al ↓ Ga మెగ్నీషియం ← అల్యూమినియం → సిలికాన్
పరమాణు సంఖ్య (Z)	13
గ్రూపు	గ్రూపు 13
పీరియడ్	పీరియడ్ 3
బ్లాక్	p-బ్లాక్
ఎలక్ట్రాన్ విన్యాసం	[Ne] 3s2 3p1
ప్రతీ కక్ష్యలో ఎలక్ట్రానులు	2, 8, 3
భౌతిక ధర్మములు
STP వద్ద స్థితి	solid
ద్రవీభవన స్థానం	933.47 K ​(660.32 °C, ​1220.58 °F)
మరుగు స్థానం	2792 K ​(2519 °C, ​4566 °F)
సాంద్రత (గ.ఉ వద్ద)	2.70 g/cm3
(ద్ర.స్థా వద్ద) ద్రవస్థితిలో ఉన్నప్పుడు	2.375 g/cm3
ద్రవీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ ఫ్యూజన్)	10.71 kJ/mol
భాష్పీభవన ఉష్ణం (హీట్ ఆఫ్ వేపొరైజేషన్)	294.0 kJ/mol
మోలార్ హీట్ కెపాసిటీ	24.200 J/(mol·K)
బాష్ప పీడనం P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 1482 1632 1817 2054 2364 2790
పరమాణు ధర్మములు
ఆక్సీకరణ స్థితులు	3, 2, 1 ​amphoteric oxide
ఋణవిద్యుదాత్మకత	Pauling scale: 1.61
అయనీకరణ శక్తులు	(more)
పరమాణు వ్యాసార్థం	empirical: 143 pm
సమయోజనీయ వ్యాసార్థం	121±4 pm
వాండర్‌వాల్ వ్యాసార్థం	184 pm
ఇతరములు
స్ఫటిక నిర్మాణం	​face-centered cubic (fcc)
Speed of sound thin rod	(rolled) 5,000 m/s (at r.t.)
ఉష్ణ వ్యాకోచం	23.1 µm/(m·K) (at 25 °C)
ఉష్ణ వాహకత	237 W/(m·K)
విద్యుత్ విశిష్ట నిరోధం	28.2 n Ω·m (at 20 °C)
అయస్కాంత క్రమం	paramagnetic
యంగ్ గుణకం	70 GPa
షేర్ గుణకం	26 GPa
బల్క్ గుణకం	76 GPa
పాయిసన్ నిష్పత్తి	0.35
మోహ్స్ కఠినత్వం	2.75
వికర్స్ కఠినత్వం	167 MPa
బ్రినెల్ కఠినత్వం	245 MPa
CAS సంఖ్య	7429-90-5
చరిత్ర
ఊహించినవారు	Antoine Lavoisier (1787)
మొదటి సారి వేరుపరచుట	Friedrich Wöhler (1827)
పేరు పెట్టిన వారు	Humphry Davy (1807)
అల్యూమినియం ముఖ్య ఐసోటోపులు
ఐసో­టోపు సమృద్ధి అర్ధ జీవితం (t1/2) క్షయం ఉత్పత్తి 26Al trace 7.17×105 y β+ 1.17 26Mg ε - 26Mg γ 1.8086 - 27Al 100% Al, 14 న్యూట్రాన్లతో స్థిరంగా ఉన్నది.

భౌతిక ధర్మాలు

• అల్యూమినియమ్ వెండిలాగా మెరిసే తెల్లని లోహం.
• ఇది మంచి ఉష్ణ, విద్యుద్వాహకం.
• ఇది మెత్తని, సాగే, పటుత్వమున్న లోహం. దీని గట్టితనాన్ని ఇనుము, రాగిలతో పోల్చవచ్చు.
• ఇది అనేక మిశ్రమ లోహాలను ఇస్తుంది. పాదరసంలో కరిగి ఎమాల్గమ్ ఇస్తుంది.
• దీనితో తేలికగా వెల్డింగ్ చేయవచ్చు, పోత పోయవచ్చు. కాని టంకం చేయడం కష్టం.

ఉపయోగాలు

అల్యూమినియమ్ లోహం

• విద్యుత్ రవాణాకోసం తంతులని తయారు చేయడానికి వాడుతారు.
• లోహ సంగ్రహణంలో డీఆక్సిడైజర్ గా అల్యూమినియమ్ ను బ్లో హోల్స్ ని తీసివేయడానికి వాడుతారు.
• మిశ్రమ లోహాలు తయారు చేయడంలో వాడుతారు. ఇవి విమాన భాగాలు, ఆటోమొబైల్, భారీ వాహనాలు, స్పీడ్ బోట్ లు, సైకిల్ భాగాలు తయారుచేయటంలో ఉపయోగపడతాయి.
• ఇనుము పరికరాల ఉపరితలాలకు పెయింట్ చేయడానికి టిన్, జింక్ బదులు అల్యూమినియమ్ వాడుతారు.
• థెర్మైట్ వెల్డింగ్ లో అల్యూమినియమ్ పొడిని వాడుతారు.
• సిగరెట్ లు, తినుబండారాలను చుట్టి ఉంచడానికి, చల్లని పానీయాల ప్యాకింగ్ చేయడంలో అల్యూమినియమ్ రేకు (foil), రేకుడబ్బా (cans) ను వాడుతారు.
• నీరు శుద్ధి చేయడంలో వాడుతారు.
• కిటికీలు, తలుపులు, కుర్చీలు, వంటసామానులు మొదలైన గృహోపకరణాలు తయారుచేయడంలో వాడుతారు.
• పరిశుద్ధమైన అల్యూమినియమ్ ను ఎలక్ట్రానిక్ పరికరాలు, కాంపాక్ట్ డిస్క్ ల తయారీలో వాడుతారు.
• నాటకాలలో వాడే కృత్రిమమైన కత్తులు, కఠారులు తయారీలో వాడతారు.

అల్యూమినియమ్ మిశ్రమాలు

• అమ్మోనియమ్ ఆలమ్ ([Al (NH₄) ] (SO₄) ₂) ను నీరు శుభ్రపరచడంలో, మురికినీరు బాగుచేయడంలో, కాగితం తయారీలో, తోలు పరిశ్రమలో మోర్డెంట్గా వాడుతారు. రంగుల పరిశ్రమలో వర్ణస్థిరీకరణిగా కూడా ఉపయోగిస్తారు.
• అల్యూమినియమ్ బోరేట్ (Al₂O₃ B₂O₃) గాజు, పింగాణీ తయారుచేయడంలో వాడుతారు.
• అల్యూమినియమ్ క్లోరోహైడ్రైడ్ కొన్ని వ్యాధులలో చెమటను తగ్గించడానికి వాడతారు.
• అల్యూమినియమ్ హైడ్రాక్సైడ్ (Al (OH) ₃) ను కడుపునొప్పిని కలుగజేసే జఠర రసం ప్రభావం తగ్గించడానికి వైద్యంలో వాడతారు.
• అల్యూమినియమ్ ఆక్సైడ్ (Al₂O₃) కొన్ని ప్రకృతిలో లభించే రత్నాలలో భాగంగా ఉంది. ఉదా: నీలమణి, కెంపు.
• అల్యూమినియమ్ లవణాలు టీకాలు తయారీలో రోగనిరోధక శక్తని పెంపొందించడానికి వాడతారు.

అల్జీమర్స్ రోగంతో లంకె

వంట పాత్రలకి అల్యూమినియం వాడడం ఆరోగ్యానికి మంచిది కాదంటూ 1970 నుండి 1990 వరకు పత్రికా ప్రపంచంలో చిన్న సంచలనం చెలరేగి, ఇటీవల కాలంలో ఆ సిద్ధాంతం వీగిపోలేదు కాని మూల పడింది.